ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА 2015–2020 жж. БІЛІМ БЕРУДІ РЕФОРМАЛАУДЫҢ
СТРАТЕГИЯЛЫҚ БАҒЫТТАРЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ. ҚЫСҚАША АНЫҚТАМАЛЫҚ
7
және ЕО құжаттарында көрсетілген бірқатар маңызды қағидаларды
қарастырмаған. Олар:
ТжКБ-ның: (а) тұрғындар сұранысына (жастардың жеке дамуы және
біліммен әлеуметтік ықпалдасуы, кәсіби дайындығы мен жұмысқа
орналасу басымдығы ретінде); (ә) мүдделі тараптардың талаптарына
(барлық деңгейдегі мемлекеттік органдардың, жұмыс берушілер мен
кәсіподақтардың, студенттердің, қоғамның және т. т.) және (б) еңбек
нарығының сұранысына (салалардың, өңірлік экономиканың, жұмыс
берушілердің) сәйкестігі;
білімге, кәсіби дайындыққа және жұмысқа орналасуға тең
қолжетімділік;
ТжКБ қызметтерін ұсыну сапасы («сапалы білімге» тең қолжетімділікті
қамтамасы етуге);
ТжКБ жүйесі мен институттарының тиімділігі (нәтижеге жету үшін
ресурстарды пайдалану);
ТжКБ дамыту және бақылау саласындағы ұлттық саясатта ұлттық және
өңірлік билік органдарын, министрліктерді, салалық және өңірлік
кеңестерді, ТжКБ қызметтерін ұсынатын мекемелерді қоса алғанда, барлық
мүдделі тараптардың мүдделерін қарастыратын және жауапкершілігін
анықтайтын
ТжКБ-ны
дамытудың
негізгі
бағыттары
жеткілікті
айқындалмаған. Білім туралы заңда үкіметтің білім беру мәселелері бойынша
саясатты дамытуға жауап беретіндігі айтылған. Негізгі мүдделі тараптар
кәсіби стандарттарды дамыту және машықты бағалау секілді үдерістерге
техникалық септігін тигізуге міндетті. Нәтижесінде мүдделі тараптар ТжКБ
саясатын әзірлеуде тең емес серіктес болып шығады да, ол ТжКБ – ны
басқарудағы әлсіздіктен көрініс табады. Бұл жерде келісілген үдерістердің
жиынтығы болуы тиіс, сол арқылы мүдделі тараптар ТжКБ саясатын
әзірлеуге, қаржыландыруға, сапаны қамтамасыз етуге, біліктілікті дамытуға,
жұмыс орны бойынша оқытуға және ТжКБ оқушыларының білімін бағалауға
өз үлестерін қосуға міндеттеме алуы тиіс.
Білім алуға, кәсіби дайындыққа және жұмысқа орналасуға
қолжетімділіктің теңдігі маңызды халықаралық конвенцияларда, ХЕҰ,
ЮНЕСКО және ЕО құжаттарында айқындалған халықаралық саясаттың
маңызды міндеттерінің бірі. ХЕҰ-ның адам ресрустарын дамыту жөніндегі
№ 195 ұсынымдарында «оған мүше-елдер: а) жұмысқа қабылдар алдында
білім мен даярлыққа, әлеуметтік серіктестермен ынтымақтастыққа, жұмысқа
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА 2015–2020 жж. БІЛІМ БЕРУДІ РЕФОРМАЛАУДЫҢ
СТРАТЕГИЯЛЫҚ БАҒЫТТАРЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ. ҚЫСҚАША АНЫҚТАМАЛЫҚ
8
орналасу мүмкіндіктерін жақсарту бойынша бәріне қолжетімділікті кеңейту
және әлеуметтік инклюзивтілікке атсалысуға жауапкершілігін мойындауы
тиістігі» мәлімделген (8 бөлім. 6 бет). Алайда, Қазақстан Республикасының
білім беруді дамыту бағдарламасы теңдікті «білім беру үдерісіне, озық білім
беру ресурстары мен технологияларына барлық қатысушылардың тең
қолжетімділігін қамтамасыз ету» амалы ретінде қарастырған (ҚР БҒМ, 2010).
Адам ресурстарын дамыту жөніндегі халықаралық құжаттар
техникалық және кәсіптік білім жеке тұлғаның дамуы мен әлеуметтік
ықпалдастыққа айтарлықтай үлес қосатынын мойындайды. Ол бірінші
кезекте жастар үшін жеке және әлеуметтік пайда келтіреді. Бұл ТжКБ
қолжетімділігін қамтамасыз ету еңбек нарығының сұранысын өтеу үшін ғана
емес, жастардың талаптарына жауап беру үшін де жүзеге асуы тиістігін
білдіреді. Адам ресурстарын дамыту бойынша халықаралық ұсынымдарды
басшылыққа алу Қазақстан Республикасының білім туралы заңында (3-бап:
білім беру саласындағы ұлттық саясаттың қағидалары) төтесінен айтылған.
Онда білім берудің жеке және әлеуметтік дамуды қамтамасыз етуге
бағытталғаны көрсетілген.
Қазақстанда 2012 жылы қабылданған біліктілік дескрипторларының
сипаттамасы Еуропалық біліктілік талаптарының дескрипторларына сай
келеді. Алайда, Қазақстанда қабылданған формат ұлттық біліктілік үлгілерін
емес, тек біліктілік деңгейлерін ғана қамтыған, бұл белгілі бір
бұлыңғырлыққа әкелді. Біріншіден, ұлттық біліктілік жүйесі біліктіліктің
атаулары мен сипаттамаларын бермейді. Екіншіден, біліктілік жүйесі түрлі
біліктілікке жету үшін оқу бағдарламасының номиналдық жалғасуын
қарастырмайды. Үшіншіден, ұлттық біліктілік жүйесі ұлттық біліктілік
деңгейлері өнеркәсіп саласының ерекшелігіне байланысты түрлі кіші
деңгейлерге бөлінуі мүмкін /бөлінетін салалық біліктілік жүйесімен қатар
өмір сүруі тиіс. Мұндай қадам келісілген ұлттық біліктілік деңгейлеріне
негізделген, ұлттық біліктіліктің келісілген үлгілерінің бар болуынан
күтілетін пайдаға кереғар. Өнеркәсіп салаларының өкілдері кәсіптік
стандарттар мен біліктіліктерді әзірлеуге белсенді қатысатындығы күтілуде.
Алайда, кәсіптік стандарттарды дамыту үдерістеріне біртектілік пен
үйлестірушілік жетіспейді. Жалпы мамандықтар үшін кәсіптік стандарттарды
дамытуды өнеркәсіптің тиісті салаларымен келісе отырып, сарапшылардың
ұлттық топтарына жүктеу керек, ал нақты бір сала үшін арнайы
мамандықтардың стандарттарын әзірлеу жауапкершілігі өнеркәсіптің тиісті
