171
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
1-кесте
Бір айға арналған калькуляция жоспары
Калькуляция мақаласы
Жоспар
Факт
Шығын
нормасы
баға сумма Шығын
нормасы
баға сумма откл
Барлық шикізат, сонымен
қатар:
-өңделме тауар
-
-
Барлық
материалдар,
сонымен қатар:
-
-
-
Барлық жанармай, сонымен
қатар:
-
-
-
Электроэнергия
ФОТ
Жалпы
шығарылым
шығыны
Қосалқы
өндірістік
объектілер
Жалпы
шаруашылық
шығындар
Басқалар
Барлығы
Өнімді калькулияцияландырудың негізгі әдістерін қарастырайық. Негізгі
қызметтегі экономисттердің жасайтын калькуляциясын құрайық. Белгілі бір өнімге
шығындарды жоспарланған кезде оларды бақыланатын және бақыланбайтын шығындар
деп екіге бөлеміз. Бақыланатын шығындар шығын нормасы мен бағаның көбейтіндісі
арқылы есептеледі. Шығын нормасы келесідей қызметтер арқылы көрсетіледі:
материалдар мен шикізат шығындар бойынша нормасы – технологиялық қызметтер,
энергия және жанармай бойынша нормалар – энергетика қызметі. Калькуляцияға
қосылатын бағалар – сатып алынатын бюджетпен алынады. Тапсырыс берушінің жеткізу
шикізаты – тапсырыс берушінің сол үшін арнайы жасалған өнімнің кредиті.
Бақыланбайтын шығындарды жоспарлау кезінде келесідей екі негізгі әдісті ескеру
қажет(2-кестені қараңыз). Егер, дәрі-дәрмек өндірісінің комплексті типажына
өнеркәсіптің шарттары сәйкес келетін болса, онда шығындарды анықтау кезінде өнім
бірлігіне коэффициенттер жүйесі қолданылады. Коэффициенттердің есептелуі жоспарлы
түрде негізгі қызметкерлердің айлық ақы соммасының бірлік өнімге қарағанда
негізделген(есептелімге жасалым көбейтіндісі). Мысалы, «орташаруашылық шығындар»
мақаласы бойынша жоспарлы шығын есептелімі орташаруашылық шығындар
коэффициентіне негізгі қызметкерлердің айлық жалақысының қажетті соммасының бірлік
өнім көбейтіндісіне тең. Өз қатарында, орташаруашылық шығындар коэффициенттер
жоспарлы қызмет және жоспарлау кезіндегі бірлік шығындар, фактілер бойынша
анықталады.
172
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
2-кесте
Шығындарды жоспарлау үшін арналған стандартталған тәсіл
Коэффициенттік әдіс
Негізгі әдіс
«Дәрі-дәрмек шығару кешені» типі
«Дәрі-дәрмек шығару кешенінен емес» типі
Өндірістік процестің салалық сипаттамасы
Өндірістік процестің салалық сипаттамасы
Ассортименттік қатар және өндіріс көлемі
жоспарлық периодта айтарлықтай өзгереді
Ассортименттік қатар және өндіріс көлемі
жоспарлық периодта айтарлықтай өзгермейді
Негізгі жұмысшылардың келісім бойынша
айлық еңбекақысы
Негізгі жұмысшылардың уақыт бойынша айлық
еңбекақысы
Ереже негізінде, ауысымды өнеркәсіп
Ереже негізінде, демалыссыз өнеркәсіп
Егерде өндіріс
«Дәрі-дәрмек шығару кешенінен емес»
жатқызылатын болған
жағдайда, нормаға сәйкес емес шығындар пропорционалды түрде базаға енгізіледі. Базаға
өндіріс көлемі, негізгі қызметкерлердің жалақысы және т.б. кіреді. «Базаны» анықтау
үшін, ең алғашқыда есептің нұсқаулық саласымен және шығындар жоспарын білу қажет.
Осылайша өнімді калкуляциялау нәтижесінде, дайын баға өнімін мойындау үшін өнім
бірлігіне шығындар жоспарланады, жоспардан ауытқу есебін талдау және ауытқу
себептері анықталады. Талдау нәтижесі кәсіпорынның келесі кезеңге шығындарын
оңтайландыруға мүмкіндік береді. Кейбір кәсіпорын өзіндік құн нормативтерін әзірлейді.
Шығындар жоспарында: шығын слитасы есептелінеді және ол шығындар элемент пен
баптар бойынша шоғырландырылады. Келесі смета жоспары: цех шығын сметасы,
қосымша өндірістің тікелей шығын энергоресурс шығын сметасы, ғимарат және
құрылыстарға жөндеу сметасы, жөндеу жұмыстарына кеткен смета және т.б. Элемент
бойынша шығын жоспарының шоғырлануын қарастырайық, элемент бойынша шығын
жоспарымен кәсіпорында жоспарлау бөлімі айналысады. Төмендегі(3-кесте) кестеде
кәсіпорынның элемент бойынша шоғырландыру мүмкіндіктері көрсетілген, бұл жерде
қызметі бойынша(негізгі, қосымша, өндірістік, қызмет көрсетушілік) бағытталады және
шығын элементінің барлық тұтыну көздері көрсетіледі.
3-кесте
Айлық элементтер бойынша шоғырландырылған шығын жоспары
Шығын
элементтері
Негізгі өндіріс
Үлес/пайда Қосымша өндіріс
Үлес/пайда
1 2
n
1
2
n
1.Барлық
ауыспалы,
сонымен қатар:
шикізат
материалдар
жанармай
ФОТ(келісімді)
бөлінген сома
2.Барлық
тұрақты, сонымен
қатар:
ФОТ(уақытша)
бөлінген сома
коммерциялық
шығындар
амортизация
белгіленген
материалдар
жалпы өндіріске
бөлінген
жаранмай
