495
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
Бұдан басқа қарыздық қаржыландыруға тән қауіп-қатерді бөлуде капиталды және
өз капиталының жеткілікті болу нормасын айқындау қиындық туғызуы мүмікн. Біздің
пікірімізше, Қазақстандағы исламдық банктік қызметтерді реттеудің тиісті жүйесі
дәстүрлі банк жүйелерінде міндетті саналатын ақпараттарды ашу және операциялық
қауіп-қатерлерді басқаруға зор мән беру керек. Бұл дәйектеме исламдық қаржы
делдалдығына тән қауіп-қатерлер құрылымының айрықша сипатынан туындайды, бұл ең
әуелі РLS жағдайында қаржыландыру әдістеріне қатысты. Инвестициялық қауіп-қатер
исламдық банктік операцияларға әсер ететін, үлестік қатысу негізінде жүргізілетін аса
маңызды операциялық қауіп-қатер болып саналады. Үлестік қаржыландыру жағдайлары
дәстүрлі банктік іс.
Осы айтылғандарға сәйкес Қазақстанда исламдық құралдық база және қаржылық
институттарының инфрақұрылымын, исламдық қаржы қызметтері нарқын дамыту
болжамдарын келтірейік:
1)
жақын арада исламдық қаржы қызметтерінің бөлшектік нарығы салыстырмалы
түрде баяу қарқымен дамитын болады, шағын жеке-дара клиенттер қорларына қатысты
кепілдеме және ұсыныстар төңірегінде шоғырланатын болады. Жаңа жинақтау және
инвестициялық өнімдер енгізіледі. Шағын және орта кәсіпорындардың қаржысы және
жеке тұлғалар қаржысына бағытталған өнімдерге сұраныс анықталады.
2)
Қазақстанда сукук инвестициясының шағын көлеміне қарамастан егемен
сукуктың көптеп шығарылуына және исламдық қаржы құралдарының көтерме нарқының
пайда болуына үлкен үміт артылып отыр.
3)
исламдық қаржылық институттардың шетелдік нарығының даму заңдылықтарын
талдау келешекте Қазақстанда исламдық қаржы құралдарын қайталама нарқы көлемінің
шектеулігінің проблемасы туындайтын болатынын көрсетіп отыр, себебі инвесторлардың
көпшілігі исламдық құралдарға салынған инвестицияны ұстап қалуға бейім.
4)
исламдық қаржылық құралдар нарқын дамыту мақсатында қор нарқына
қатысушылардың, мұсылман ұйымдарының және олардың органдарының, сонымен бірге
мемлекеттік реттеушілер мен бақылаушы органдардың ой-пікірін білдіретін исламдық
қаржы саласындағы сарапшылардың ведомоствоаралық тобын құру қажет.
Қорыта айтқанда, Қазақстанда ислам банкингі алғашқы бұқарасын жинай алады.
Қазақстанда ислам қаржысын енгізуге деген ерекше қызығушылық ислам нарқының
артық өтемпаздығынан анық көрініп тұр, ал Қазақстанның қаржылық институттары
инвесторлар базасының көбеюіне және қорландырудың көздерін әртараптандыруға
мүдделі. Сонымен бірге көптеген компаниялар осындай қағидаттармен жұмыс істеуге
дайын, себебі стандарттың банктік құралдарға қарағанда қаржыландырудың исламдық
құралдары әртүрлі және икемділігімен ерекшеленеді.
Ислам банкингінің дағдарысқа қарсы тиімді әсерін да естен шығармаған жөн.
Себебі риба (шариғат бойынша пайыздық үстемеге тыйым салу) жақыншығыстық
қаржының әрекет ету өрісін азайтады: олар құнды қағаздардың қайталама нарқындағы кез
келген операциялардан әдейі бас тартады және өз кезегінде нақты, сезілетін
ақшағаалмастырылатын нақты тауарларды өндіруге негізделген жобаларды несиелеуді
жақтайды.
Қазіргі таңда арабтық Шығыс және Қазақстан табиғи одақтастар болып табылады:
исламдық қаржы институттары үстеме пайданы барынша тауарлық және мейлінше сутегі
трендінің ауытқуына тәуелсіз нәрсеге салуға ұмтылады. Өз кезегінде отандық
экономика өз өндірістік қуатын қайта қаруландыру үшін арзан несиелерді өте қажет етіп
отырғандықтан тауяшығыстық серіктестерге үш жүзге дейін жобалар
(ауылшаруашылығынан химиялық өндіріс, көліктік инфрақұрылымға дейін) ұсынуға
дайын.
Исламдық қаржыландыру саясаты тек қана табысы мол инвестициялық жобаларды
дамытып қана қоймай, сонымен бірге Қазақстан экономикасының барлық саласын
496
Open access:
http://www.aesa.kz:8080/conference_proceedings/2017/
дамытуға мол мүмкіндік береді, оның ішінде республикада стратегиялық маңызды
саналатын теңгеге бағамдалған исламдық құнды қағаздарды шығару және айналымға
жіберу жолымен қор нарқын дамыту.
Осылайша, бүгінгі күні тұтастай алғанда «ислам экономикасын», ондағы қор
нарқын және қаржы құралдарын зерттеу кәсіпорындарды қаржыландырудың баламалы
түрлерін анықтауға мүмкіндік береді.
Ислам елдерінің қаржылық жүйе құрудағы және оның қызмет етуіндегі жағымды
тәжірибелерін пайдалану, біздің ойымызша, Қазақстан үшін барынша тиімді болмақ.
Қолданылған дереккөздер тізімі
1. Оналтаев Д.О. Исламский банкинг в Казахстане. Сборник научных трудов
Международной научно-практической конференции «Интеграция науки и практики,
вопросы модернизации, проблемы совершенствования в экономике, проектном
менеджменте и т.д.», НОУ ДПО «Санкт-Петербургский институт проектного
менеджмента» Санкт-Петербург, 27-28 февраля, 2014. – 158 с.
2.
Бертаева К.Ж. Исламский банкинг: учебное пособие. – Алматы, 2014. – 136 с.
Институционалды инвесторлардың қызметін оңтайландыру жолдары
Ешмагамбетов Н.
Алматы экономика және статистика академиясы
E-mail: nurik955
@mail.ru
Бүгінгі таңда осы инвестицияларды құюшы инвесторлардың ішінде
институционалды инвесторлардың экономикамызға берері мол. Ұжымдық инвестициялау
жүйесінің өзектілігі бір жағынан, халықтың өз табыстарын сенімді және табысты тәсілмен
орналастыруға мүдделілігімен түсіндірілсе, екінші жағынан – кәсіпорындарды
қаржыландырудың сыртқы мемлекеттік емес көздеріне қажеттілігінің өсуімен
түсіндіріледі. Дәл осы институционалды инвесторлар – ұсақ жеке инвесторлардың
қаражаттарын шоғырландыру (қысқа мерзімді қарыздарды ұзақ мерзімді қарыздарға
айландыру) мәселелерін шешетін, инвестицияларды кәсіби басқаруды жүзеге асыратын,
тәуекелдің әртараптануын қамтамасыз ететін, инвесторлардың кең массасына бағалы
қағаздарды тікелей емес, жанама басқаруға мүмкіндік беретін негізгі кілт.
Экономиканы қайта құру нарықтық трансформацияда әдістемелік сұрақтарды
туғызады. Маңыздысы болып институционалды эволюциялық теорияның
экономиканы түсінуге ену болып табылады. Әлемдегі постсоциалистік реформа
тәжірибесі экономикалық саясаттың жеткілікті еместігін көрсетті, ол неоклассикалық
және неокенсиандық экономикалық теорияға, экономикалық жетістіктерге жету үшін
негізделді. Көбінесе ірі теориялық және тәжірибелік қателіктер, экономикалық
саясатта ғылыми білімнің экономикалық қайта құруда және оның институционалды
негізінде әлсіз болуымен тығыз байланысты. Институттардың жетіспеушілігі немесе
жоқтығы нарықтық қызметті мүмкін еместей етеді. Экономикалық пікір бойынша
институционалды құрылымдардың қызметтерінің идеясы бұрынғыдай болып қала
береді. Бірақ, қазіргі кездегі экономикалық әдебиеттерде институционалды
құрылымдардың анықтамасы жоқ.
ХХ ғасырдың екінші жартысында, «институционалды инвесторлар» деп
аталатын, қаржы орталықтары басты қаржы активтерін иеленушіге айналды.
Институционалды инвесторлар, ұзақ мерзімді бағалы қағаздардың алғашқы және
қайталама нарығына, ақша және валюта нарығына, сондай-ақ деривативтер нарығына
басыңқы ықпал етуші болып табылды. Кең мағынада, институционалды инвесторлар –
