ПОӘК 042-18.39.1.206/01-2013
10.09.2013 ж. № 1 басылым
81 беттің 15
Егер ашық мәтіндегі бірдей символдар шифр әліпбидегі әр түрлі символдармен
шифрланатын болса, онда әрбір символдың қайталану жиілігі де әртүрлі болады.
Қарапайым мысал ретінде екі С1 және С2 моноәліпбилік шифрларын алайық. Ашық
мәтіннің барлық тақ символдарын С1 шифрәліпбиімен, ал қалғандарын С2 шифрәліпбиімен
түрлендірейік. С1 үшін р = 5 және k = 3 болсын:
C
2
үшін
p=10
және k=2 болсын:
Мынадай сөйлемді таңдап алсақ:
WE ARE LEANING CRYPTOGRAPHY
Келесі шифрмәтін аламыз
judh x txcqm qqnht luahh dlmg
Байқасаңыздар ашық текстегі «G» символы бірінші кездескенде «q» символымен, ал келесі
жолы «h» символымен шифрланады. Яғни бір символ әртүрлі жолдармен шифрланып отыр.
Әйгілі Виженер шифры да көп әліпбиді ауыстыру шифрына жатады. Шифрлау өлшемі nxn
матрицасының көмегімен жүргізіледі. Кестенің бірінші жолында әліпбидің символдары түгелдей
жазылады. Келесі жолдары алдыңғы жолдары бір символға солға жылжыту арқылы табылады.
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
d i
n s x c h M r w b g l
q v a f k p u z e j
o t
y
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
c n y j
u f q B m x i
t
e p a l
w h s d o z k v g r
ПОӘК 042-18.39.1.206/01-2013
10.09.2013 ж. № 1 басылым
81 беттің 16
Вижинер кестесі 1-кестесінде көрсетілген:
A B C D E F G H I
J K L M N O P Q R S N U V W X Y Z
B C D E F G H I
J K L M N O P Q R S N U V W X Y Z A
C D E F G H I
J K L M N O P Q R S N U V W X Y Z A B
D E F G H I
J K L M N O P Q R S N U V W X Y Z A B C
E F G H I
J K L M N O P Q R S N U V W X Y Z A B C D
F G H I
J K L M N O P Q R S N U V W X Y Z A B C D E
G H I
J K L M N O P Q R S N U V W X Y Z A B C D E F
H I
J K L M N O P Q R S N U V W X Y Z A B C D E F G
I
J K L M N O P Q R S N U V W X Y Z A B C D E F G H
J K L M N O P Q R S N U V W X Y Z A B C D E F G H I
K L M N O P Q R S N U V W X Y Z A B C D E F G H I
J
L M N O P Q R S N U V W X Y Z A B C D E F G H I
J K
M N O P Q R S N U V W X Y Z A B C D E F G H I
J K L
N O P Q R S N U V W X Y Z A B C D E F G H I
J K L M
O P Q R S N U V W X Y Z A B C D E F G H I
J K L M N
P Q R S N U V W X Y Z A B C D E F G H I
J K L M N O
Q R S N U V W X Y Z A B C D E F G H I
J K L M N O P
R S N U V W X Y Z A B C D E F G H I
J K L M N O P Q
S N U V W X Y Z A B C D E F G H I
J K L M N O P Q R
N U V W X Y Z A B
C
С D E F G H I J K L M N O P Q R S
U V W X Y Z A B C D E F G H I
J K L M N O P Q R S N
V W X Y Z A B C D E F G H I
J K L M N O P Q R S N U
W X Y Z A B C D E F G H I
J K L M N O P Q R S N U V
X Y Z A B C D E F G H I J
K L M N O P Q R S N U V W
Y Z A B C D E F G H I
J K L M N O P Q R S N U V W X
Z A B C D E F G H I
J K L M N O P Q R S N U V W X Y
2-сурет. Вижинер кестесі.
Хабарларды шифрлау үшін:
1)Түйінді сөз таңдайды. Мысалға “life”сөзін таңдайық.
2) Ашық мәтін символдарының астынан кілт символдарын жазады.
Егер кілт хабардан қысқа болса, оны бірнеше рет қайталайды.
(*)
(**)
3)Шифрмәтін символы Вижинер кестесі көмегімен ізделінеді. Ол үшін (*) тізбегіндегі символды
кесте жолынан, ал (**) тізбегіндегі символды кесте бағанасынан іздейсіз. Шифрланған символ сол
бағана мен жолдың қиылысында орналасқан. Сонда келесі шифр мәтінін табамыз:
hmfvprjey qskn zdte wlvl xmc
3-суретте Вижинер шифрының принципы көрсетілген. Шифрмәтін алдыңғы үш әрпі қалың
шрифтпен көрсетілген.
W E A R E L E A N I
N G C R Y P T O G R A P H Y
i
f
e l
i
F e l
i
f
e l
i
f
e l
i
f
e l
i
f
e
ПОӘК 042-18.39.1.206/01-2013
10.09.2013 ж. № 1 басылым
81 беттің 17
3-сурет. Вижинер шифрының принципы.
Орын алмастыру шифры. Орын алмастыру шифрлері символдардың орналасу позициясын
ғана өзгертеді. Ең қарапайым шифр – жай бағаналық орын алмастыру шифрын келтірейік.
Шифрдің бұл түрінде мәтін ұзындығы біркелкі блоктарға алдын ала бөлініп горизонталь
бағытта бірнеше рет жазылады. Шифрмәтінді алу үшін мәтінді верикал бағытта оқу керек.
Дешифрлау үшін шифрмәтін вертикал бағытта жазылып, ашық мәтін горизонтал бағытта
оқылады. Мысал. Ашық мәтін ретінде келесі сөйлемді алайық:
WE ARE LEANING CRIPTOGRAPHY
сөйлемді алты жолы, төрт бағанасы бар кесте түрінде жазайық
W
E
A
R
E
L
E
A
N
I
N
G
C
R
Y
P
T
O
G
R
A
P
H
Y
Шифрмәтін алу үшін кестедегі символдарды бағана бойымен (жоғарыдан төменге) оқып
мысалға бес-бестен топқа бөліп жазамыз. Сонда келесі шифрмәтін аламыз: wesge arran yarip penth
lgoy
Шифрлау үшін әдейілеп жасалған трафареттер, палеткалар да қолданылады. 4-суретінде
Кардано тәсілінде қолданылатын трафарет көрсетілген. Квадрат кестенің кейбір ұяшықтары
кестені 4 рет айналдырғанда кестені толық толтыратындай етіп қиылған. (4-суретін қара).
4-сурет. Кардано тәсілі
Мысал.
WE ARE LEANING CRIPTOGRAPHY ашық мәтіннің 4-суретте
көрсетілген трафарет көмегімен шифрлайық. Трафаретті таза қағаздың бетіне салып, ашық
ұяшықтарға біртіндеп символдарды жаза бастаймыз (5-суреті). Трафаретті толтырғаннан кейін
оны сағат тілімен 90
0
бұрамыз трафареттің бетін ауыстырып бұрамыз. Процедураны қайталаймыз
т.с.с. Толтырылмай қалған ұяшықтарға кездейсоқ символдарды жазуға болады. Соңынан
трафаретті алып тастап, кестедегі тексті жол бойымен оқып шығамыз.
Шифртекст келесідей болады: nwese rilya lnapg ratabo cdpeg hfyker
................ 5-сурет. Кардано тәсілін қолдану.
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z
l
m n o p q a S t
u v w x y z a b c d e f g
h i j k
i
j
k l
m n o P q r s t u v w x y z a b c d e f g h
f g h i j k l M n o p q r s t u v w x y z a b c d e
e f g h i j
k L m n o p q r s t
u v w x y z a b c d
W
E
A
R
E
L
E
A
