заңдарына сəйкес негізсіз санкцияларды қолданғаны үшін
жауапкершілікте болады.
Қызметкерлер мен жұмыс берушілердің еңбекті қорғауға
қатысты
құқықтары
мен
міндеттері
жəне
олардың
кепілдіктері.
Əрбір азамат еңбекті қорғау құқығына, яғни қауіпсіздік пен
еңбек тазалығы талаптарына жауап беретін еңбек жағдайлары
құқығына ие. Бұл ҚР Конституциясында жəне ҚР «Еңбек туралы»
заңында белгіленген негізгі құқықтардың бірі.
Еңбекті қорғауға құқық дегеніміз бұл:
· зиянды жəне қауіпті өндірістік факторлардан қорғаулы тиіс
қауіпсіз жұмыс орны; мұндай факторлар өндірістік жарақатқа,
кəсіптік ауруға немесе жұмысқа қабілеттің төмендеуіне əкелмеуі
тиіс;
· қайғылы оқиғалар мен кəсіптік ауруларды міндетті түрде
тергеу жəне мұндай жағдайларда əлеуметтік қорғауды қамтамасыз
ету;
· ұжымдық жəне жеке қорғану құралдарымен тегін қамтамасыз
ету;
· жұмыстың жəне еңбек тəсілдерінің қауіпсіз əдістеріне үйрету;
· өзінің жұмыс орнындағы еңбекті қорғау жағдайы туралы, денсаулыққа
келуі мүмкін зақымдарға қатысты тəуекелдер туралы жəне оларды
қорғау жөнінде қабылданған шаралар туралы шынайы ақпарат алу;
· өзінің өмірі мен денсаулығына тікелей қауіп төнген жағдайда
осы қауіпті жойғанға дейін жұмысты орындаудан бас тарту;
· кəсіпорындарды жобалау, салу жəне қолданысқа беру кезінде
еңбекті қорғау талаптарын қамтамасыз ету;
· еңбекті қорғау бойынша мамандарды дайындау;
· еңбекті қорғауды қаржыландыру.
Қауіпсіз жұмыс орнына құқық кəсіпорындардағы, əрбір жұмыс
орнындағы еңбек жағдайлары еңбекті қорғауға қатысты
стандарттарға, ережелерге жəне нормаларға сəйкес болуы тиіс
екендігін білдіреді. Жұмыс орны өндірістік жарақатқа, кəсіптік
ауруға немесе еңбекке қабілеттің төмендеуіне əкеп соғуы мүмкін
қауіпті, зиянды өндірістік факторлардың əсерінен қорғалуы тиіс.
Еңбектің қауіпсіз жағдайларын қамтамасыз ету, еңбекті қорғаудың
жағдайына бақылауды ұйымдастыру жəне еңбек ұжымын осы
бақылаудың нəтижелері туралы уақтылы хабарландырып отыру
міндеті жұмыс берушіге жүктеледі.
Еңбекті қорғау талаптарын сақтаған жағдайда өндірістегі
қайғылы оқиғалар, жарақат алу, кəсіптік аурумен ауыру төтенше
жағдайлар болып табылады. Алайда, егер мұндай жағдайлар орын
алса, қызметкерлер өздерінің тікелей басшыларын немесе
басшылықты кез келген қайғылы оқиға, кəсіптік аурудың белгілері
туралы, адамдардың өмірі мен денсаулығына қауіп төндіруі мүмкін
кез келген жағдайлар туралы жедел түрде хабарландыруға міндетті.
Жұмыс беруші мен басшылық қайғылы оқиғаны тергеу үшін,
олардың алдын алу үшін жəне апат жағдайлары туындаған кезде
қызметкерлердің өмірі мен денсаулығын сақтап қалу үшін барлық
шараларды қолға алуға міндетті. Қызметкерлердің өмірі мен
денсаулығы үшін тікелей қауіп төнген жағдайда бұл қауіпті
жойғанға дейін олар жұмысты орындаудан бас тартуға, сонымен
қатар егер бұл жұмыстар еңбек шартында көзделмесе, зиянды жəне
қауіпті еңбек жағдайларындағы жұмысты істеуден бас тартуға
құқылы. Бұл əрекеттер тəртіптік жауапкершілікті туындатпайды.
Өкінішке орай, мойындайтын бір жайт, ғылым мен техниканың
қазіргі кезгі даму деңгейінде өндірістің адамға қатысты зиянды
əсері əлі де толығымен жойылмаған. Сондықтан, зиянды жəне
қауіпті еңбек жағдайлары, ерекше температуралық жағдай, ластану
жəне т.б. орын алған жұмыстарда қызметкерлерге нормаларға
сəйкес арнайы киім, арнайы аяқ киім жəне де маска, қорғанышты
көзілдіріктер, қорғау белбеулері, сабын жəне т.б. сияқты өзіндік
қорғанудың өзге де құралдары берілуі тиіс. Басшылықтың
міндетіне тек өзіндік қорғану құралдарын беру ғана емес, сонымен
қатар, оларды сақтауды, жууды, кептіруді, тазалауды, жөндеуді
жəне т.б. қамтамасыз ету кіреді.
Зиянды еңбек жағдайлары орын алған жұмыста қызметкерлерге
сүт жəне белгіленген нормаларға сəйкес оған теңестірілген азық-
түлік өнімдері, ал аса зиянды еңбек жағдайында жұмыс
істейтіндерге емдеу-сауықтырушылық сипаттағы тамақтану тегін
берілуі тиіс.
Мемлекеттік стандарттарға, еңбекті қорғауға байланысты
нормаларға, ережелерге жауап бермейтін өндірістік ғимараттар мен
құрылыстарды жобалауға, салуға жəне қолданысқа беруге,
машиналарды, механизмдерді, жабдықтарды жəне өзге де
өнімдерді, соның ішінде, шетелден əкелінген құралдарды шығаруға
жол берілмейді.
Олардың адамның ағзасына жəне денсаулығына əсері туралы
токсикологиялық,
санитарлық-гигиеналық,
радиациялық,
медициналық-биологиялық
бағалаудан
өтпеген
заттарды,
материалдарды, шикізаттарды қолдануға тыйым салынады.
Еңбекті қорғауды қаржыландыру мемлекеттік жəне жергілікті
бюджеттер, бюджеттен тыс қорлар, кəсіпорындар қаржысы жəне
өзге де көздер есебінен жүзеге асырылады. Кəсіпорындардың
қызметкерлері осы мақсаттарға қатысты шығындарды көтермейді.
Еңбекті қорғау туралы заңдарда қызметкерлер мен жұмыс
берушілердің міндеттері де көзделген.
Қызметкерлер өндірістік цехтардағы, құрылыс алаңдарындағы
жүріс-тұрыс жəне жұмысты орындаудың белгілі бір ережелерін
белгілейтін еңбекті қорғауға қатысты нормаларды, ережелерді жəне
нұсқауларды сақтауға міндетті. Сонымен қатар, қызметкерлер
ұжымдық жəне өзіндік қорғану құралдарын дұрыс пайдалануға
жəне қолдануға міндетті. Егер жұмысқа кірісудің міндетті шарты
болып қауіпсіздік техникасына қатысты арнайы білім алу, нұсқама
алу немесе емтихан тапсыру болса, онда қызметкер бұл талаптарды
орындауға міндетті. Бұл талаптарды орындаудан бас тарту еңбек
тəртібін бұзу ретінде қарастырылады.
Өз кезегінде, жұмыс беруші еңбекті қорғау талаптарын сақтауға
қатысты жұмыстар жүргізуге міндетті, яғни жұмыс беруші немесе
басшылық зиянды жəне қауіпті заттардың рұқсат етілген деңгейін
бақылауға, олардың асып кетуін болдырмауға, қауіпсіздік
техникасына қатысты нұсқама беруге, дəрістер жүргізуге жəне
қауіпсіздік техникасына қатысты ережелердің, нормалардың жəне
нұсқаулардың орындалуын талап етуге, қызметкерлерді жұмыс
орнының қорғалуының дəрежесі жəне қауіпсіздік деңгейі туралы
хабарландыруға, қызметкерлерді ұжымдық жəне өзіндік қорғану
құралдарымен қамтамасыз етуге міндетті. Сонымен қатар, жұмыс
беруші өндірістік ғимараттар мен қызметкерлердің жұмыс
орындарында өндірістік санитария мен гигиена талаптарының
сақталуын бақылауға, еңбекті қорғау талаптарының орындалуына
қадағалау жəне бақылау жасауға, еңбекті қорғау ережелерін
бұзғаны үшін жауапершілікпен байланысты шаралар қолдануға
міндетті.
Достарыңызбен бөлісу: | 
