Жұмыс уақытын күндік есепке алу режимі кезінде
қызметкерлер бес күндік немесе алты күндік жұмыс аптасы кезінде
жұмыс берішінің актісімен белгіленген жұмыс сағаттарының
ауқымында жұмыс істейді, яғни қызметкердің əр күн сайын істеген
жұмыс уақыты есепке алынады. Екі жағдайда да жұмыстың
басталу жəне аяқталуы уақыты ауысым кестесімен немесе ішкі
еңбек тəртібінің ережелерімен белгіленеді. Жұмыс уақытын есепке
алудың мұндай түрі кезінде жекелеген күндерде артық істеген
жұмыстар мен жеткіліксіз жұмыстар бір-бірін өтей алмайды.
Екі немесе одан да көп ауысым кезінде жұмыс уақытының
режимі ауысым кестесіне сəйкес белгіленеді. Оларда ауысымның
саны, олардың ұзақтығы, əрбір ауысымдағы жұмыстың басталу
жəне аяқталу уақыты, бір ауысымнан екінші ауысымға ауысу
тəртібі көрсетілуі тиіс. Ауысымдық жұмыс кезінде де қызметкердің
əрбір жұмыс ауысымында (əрбір жұмыс күнінде) істеген жұмыс
уақыты ескеріледі.
Жұмыс уақытын апталық есепке алу режимі бес күндік жұмыс
аптасы кезінде қолданылуы мүмкін. Егер ауысымдардың ұзақтығы
аптаның əр түрлі күндерінде сағаттардың апталық нормасын сақтай
отырып, өзгеше болса да, жұмыс уақытын апталық есепке алу
қолданылады.
Жұмыс уақытын жинақтап есепке алу кезінде белгілі бір уақыт
– жыл, тоқсан, ай – кезеңінде жұмыс уақытының айлық, тоқсандық
немесе жылдық ұзақтығы анықталады жəне жинақталады. Жұмыс
уақытын бұлай есепке алуға тек заңдарда белгіленген, өндіріс
жағдайлары бойынша жұмыс уақытының апталық немесе күндік
ұзақтығын сақтау мүмкін емес жұмыс түрлерін орындау кезінде
ғана жол беріледі. ҚР «ҚР еңбек туралы» заңының 52-бабына
сəйкес жұмыс уақытын жинақтап есепке алуды үздіксіз жұмыс
істейтін ұйымдарда, өндіріс жағдайлары бойынша жұмыс
уақытының апталық немесе күндік ұзақтығын сақтау мүмкін емес
жұмыс түрлерінде, жекелеген өндірістерде, цехтарда, учаскелерде
қолдануға рұқсат беріледі. Жұмыс уақытын жинақтап есепке алу
вахталық əдіспен жұмыс кезінде де, яғни жұмыс қызметкерлердің
тұрғылықты жерінен тыс болған жəне қызметкерлерді жұмыс
орнына күн сайын апарып-əкелуді қамтамасыз ету мүмкін
болмаған жағдайда қолданылуы мүмкін. Жұмыстың бұл əдісі
кезінде қызметкерлер белгілі бір есепке алу кезеңінде жұмысты
орындау орнында уақытша тұрады. Бұл кездегі күнделікті
жұмыстың ұзақтығы 12 сағаттан аспауы тиіс.
Жұмыс уақытының режимінен ұйымның жұмыс режимін
ажырата білген жөн. Өндірістің сипатына, экономикалық жəне өзге
де талаптар тұрғысынан жұмыс режимі үздіксіз жəне үзілмелі
болуы мүмкін. «Сіздің ұйымынызда жұмыс режимі қандай?» деген
сұраққа «Бізде үздіксіз өндіріс» деп жауап беруге болады.
10 Т А Р А У
ДЕМАЛЫС УАҚЫТЫ
Демалыс уақытының түсінігі жəне түрлері. Еңбек құқығында
демалыс уақыты ретінде қызметкердің еңбек міндеттерін
орындаудан бос уақыты танылады. Бұл уақытты олар өз қалауы
бойынша пайдалана алады. Заңдарда қызметкерге демалу жəне
тамақтану үшін үзіліс белгіленген.
Еңбек туралы заңдарда демалыс уақытының келесі түрлері
белгіленген:
· күнделікті жұмыс барысындағы үзілістер;
· жұмыс күндері арасындағы күн сайынғы демалыс күндері;
· апта сайынғы демалыс күндері;
· жыл сайынғы мереке күндері;
· жыл сайынғы еңбек демалысы.
«ҚР еңбек туралы» заңының 53-бабы
Демалуға жəне тамақтануға арналған үзіліс:
1. Күнделікті жұмыс (ауысым) ішінде қызметкерге демалу
жəне тамақтану үшін жинақтап алғанда ұзақтығы бір сағаттан
кем болмайтын үзіліс берілуге тиіс. Бұл үзіліс жұмыс уақытына
енгізілмейді жəне қызметкер оны өз қалауы бойынша
пайдаланады.
2. Үзіліс беру уақыты мен оның ұзактығы жұмыс берушінің
актілерінде, жеке еңбек, ұжымдық шарттарда белгіленеді.
3. Өндіріс жағдайлары бойынша үзіліс беру мүмкін емес
жұмыстарда жұмыс беруші қызметкерге жұмыс уақытында
демалу мен тамақтану мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті.
Мұндай жұмыстардың тізбесі, демалу жəне тамақтану тəртібі
мен орны жұмыс берушінің актілерінде белгіленеді.
Демалуға жəне тамақтануға арналған үзілістер əдетте,
жұмыс басталғаннан бастап төрт сағаттан кейін беріледі.
Демалыстың бұл түрінің жинақтап алғандағы ұзақтығы бір
сағаттан кем болмауы тиіс. Үзілістің басталуы мен аяқталу уақыты
ішкі еңбек тəртібінің ережелерімен белгіленеді. Бұл үзіліс жұмыс
уақытына енгізілмейді жəне қызметкер оны өз қалауы бойынша
пайдалана алады. Үзіліс беру уақыты мен оның ұзақтығы жұмыс
берушінің актілерінде, жеке еңбек, ұжымдық шарттарда
белгіленеді. Өндіріс жағдайлары бойынша үзіліс беру мүмкін емес
жұмыстарда (мысалы, үздіксіз өндіріс жағдайында) жұмыс беруші
қызметкерге жұмыс уақытында демалу мен тамақтану мүмкіндігін
қамтамасыз етуге міндетті. Мұндай жұмыстардың тізбесі, демалу
жəне тамақтану тəртібі мен орны жұмыс берушінің актілерінде
белгіленеді.
Жұмыс күні немесе ауысымы барысында қызметкерлерге
демалу жəне жеке қажеттіліктері үшін 5-10 минуттық қысқа
мерзімдік үзілістер берілуі мүмкін. Алайда, мұндай үзілістер
жұмыс істеу нормасын, қызмет көрсету уақытын белгілеген кезде
жұмыс уақытына қосылады. Олар үшін ақы төленеді.
Арнаулы үзілістер (ҚР «ҚР еңбек туралы» заңының 54-бабы)
жылдың суық мезгілінде ашық далада, жылу берілмейтін жабық
үй-жайларда жұмыс істейтін, жүк тиеу-түсіру жұмыстарымен
айналысатын қызметкерлерге жылыну жəне демалу үшін арнаулы
үзілістер
беріледі.
Олар
еңбекті
қорғау
мақсаттарында
белгіленетіндіктен де арнайы үзілістер деп аталады. Арнаулы
үзілістер жұмыс уақытына қосылады жəне олар үшін ақы төленеді.
Арнаулы үзілістер қызметкерлердің жылынуы жəне демалуы үшін
белгіленеді. Мұндай үзілістердің саны жəне олардың ұзақтығы ішкі
еңбек тəртібінің ережелерімен анықталады.
Жұмыс беруші өз қалауы бойынша өзге де жұмыстарда
арнаулы үзілістерді белгілей алады.
«ҚР еңбек туралы» заңының 55-бабы
Күн сайынғы демалыстың ұзақтығы
Жұмыстың бітуі мен оның келесі күнде (ауысымда)
басталуы
арасындағы
қызметкердің
күн
сайынғы
демалысының ұзақтығы 12 сағаттан кем болмауға тиіс.
Күн сайынғы демалыс – бұл жұмыс күні (немесе ауысым)
аяқталғаннан бастап келесі жұмыс күніне дейінгі аралықтағы
үзіліс.
Күн сайынғы демалыстың ұзақтығы ішкі еңбек тəртібінің
ережелерінде анықталады, ал оның ұзақтығы (бір жұмыс күні
аяқталғаннан бастап келесі жұмыс күніне дейінгі аралықтағы
кезең) жұмыс уақытының режиміне байланысты белгіленеді.
