«Султан Ураз-Мухаммед: Жизнь и необычайная судьба»,
изданной в г. Астане в 2007 г. События, описываемые в
данной книге, уводят нас в более ранние эпохи – период
падения Сибирского ханства, период «смуты» и «смутного
времени» на Руси, современником и очевидцем которых
явился Ураз-Мухаммед, провозглашенный по повелению царя
Бориса Годунова ханом Касимовского ханства. Эта книга в
очередной раз свидетельствует о тесных казахско-русских
отношениях, начиная с раннего средневековья, без изучения
которых невозможно получить полное представление не
только по истории Казахстана, но и в целом по истории России.
Таким образом, К. К. Абуев остается на передовых
рубежах исторической науки, продолжая открывать новые
неизведанные страницы казахской и русской истории. Он
твердо отстаивает научную точку зрения, основанную на
скрупулезном изучении архивных источников. В общей
сложности К. К. Абуевым опубликовано свыше 215 научных
исследований, в том числе 8 монографий, 4 словаря. Заслуги
К.
К.
Абуева
высоко
оценены
научной и вузовской
общественностью. В 2011 году профессору Абуеву было
присуждено почетное звание Академика Академии истории и
общественных наук Казахстана. Академик К. К. Абуев и сегодня
продолжает
активную
общественную,
научную
и
педагогическую деятельность, укрепляя научное и культурное
сотрудничество с историками многих стран.
43
«
ОТАНДЫҚ ТАРИХ, АРХЕОЛОГИЯ ЖӘНЕ ЭТНОГРАФИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ
»
секциясы
Секция
«
ВОПРОСЫ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ИСТОРИИ, АРХЕОЛОГИИ И
ЭТНОГРАФИИ
»
АҚМОЛА УЕЗІ - ІРІ ӨНЕРКӘСІП ОРТАЛЫҒЫ:
ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫ
Абуев К.К., Шарипова А.Б.
Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау Мемлекеттік Университеті,
Көкшетау қ.
amina_sharipova@mail.ru
Ақмола
уезі
қазіргі
Солтүстік
Қазақстан,
Ақмола,
Қарағанды облысының солтүстігі мен Ресей Федерациясының
Омбы облысының оңтүстік аудандарын қамтыған Ақмола
облысындағы ең ірі уезд болды. Ақмола уезі солтүстігінде -
Көкшетау және Омбы уездерімен, батысында – Атбасар,
шығысында – Семей облысының Павлодар және Қарқаралы
уездерімен, ал оңтүстігінде – Сырдария облысымен шектесті.
Ақмола облысының құрамдас бөлігі болып саналатын
Ақмола
уезіндегі
өнеркәсіп
негізінен
қазақтардың
мал
шаруашылығымен
тығыз
байланыста
болған
мал
шаруашылығы өнімдерін өңдеуге негізделді. 1887 жылдан
басталған зауыттар өндірісінің жылдық сомасы 1 145 457
сомнан 1897 жылы 1 289 198 сомға жетіп, 1907 жылы 3 659
579 сомға артты. Зауыттардың ішінде өндіріс сомасы бойынша
алғашқы орынды мал шаруашылығы өнімдерін өңдейтін (тері,
май ерітетін, май шайқайтын) зауыттар алған болатын. Облыс
аумағында соңғы онжылдықта зауыт ісінің алға басуына
Ақмола облысының солтүстік уездерін басып өткен Сібір темір
жолының тікелей әсері болды.
Ақмола
жәрмеңкелерінде
сатып
алынған
шикізат
Петропавл қаласы арқылы белгіленген орынға жеткізілетін. Қой
терілері мен елтірі
– Пермь, Қазан және Нижегород
губернияларына, сонымен қатар шетелге – Франция, Австрия,
44
Америкаға жөнелтілді. Қой жүндері – Польшаға лодзиндік
фабрикалар мен Түмендік шұға фабрикаларына жіберілді. Тоң
май – Қазан қаласындағы стеариндік зауытқа жөнелтілсе, ал
атақты «мәрмәр» ет Ақмола далаларынан Орал, Санкт-
Петербург және Мәскеу қалаларына жіберілді. 1911 жылы
Ақмолада 4110 мың сомдық жалпы сауда айналымы бар 162
сауда кәсіпорны болса, 1914 жылы жылдық айналым 284 сауда
кәсіпорындарында 4549 мың сомды құрады [1: 33].
Ақмола көпестерінің арасында ғасыр басында Кубриндер
отбасы ерекше көзге түсті. «Матвей Кубрин ұлдарымен» пай
бойынша серіктестіктің сауда үйі алтын мен күмістен жасалған
бұйымдармен,
дәріханалық,
галантереялық,
кеңселік,
мануфактуралық, теріден жасалған тауарлармен, темірден
жасалған бұйымдармен, сағат, аяқ-киім, дайын көйлектер, шай,
қант, т.б. тауарлармен сауда жүргізді. Сауда үйінің Ақмола,
Көкшетау және Атбасар қалаларында дүкендері мен сауда
орындары болған. 1915 жылдан кейін ақмолалық І-ші
гильдияның көпесі М.К. Кубрин Мәскеуге тұрақтанып, өзінің
фирмасының өкілдігін ашқан, ал Ақмоладағы істерін сенімді
адамы - өзінің ұлы В.М. Кубринге тапсырған болатын.
«Андриан Кубрин ұлдарымен» деп аталған сауда үйінің сыра-
бал қайнататын зауыттары, Ақмола мен Атбасар уездерінің ірі
қоныстарында сыра сататын сауда орындары болған. Көпес
С.А. Кубрин бакалеялық және мануфактуралық тауарлармен,
металл бұйымдарымен, шай және қантпен сауда жүргізген.
Мал басын сатумен көпестер Грибанов Г.В., Казанцев Г.И.,
Козулин А.М., Козулин С.М., Кучковский В.А., Семенов С.Ф.
айналысты. Шикізатты сатумен Абрасумов Ш., Бурнашев Ш.,
Бигишев Х., Дивеев А., Забиров Н., Ишимбаев А., Канцеров А.,
Сабырбаев М., Мимаков М., Танеев Х.Х., Ушаков М., Урманов
Х., Хусаинов Х. сияқты көпестер айналысқан.
Ақмола
қаласында
көпестік
жүктерді
тасымалдау
бойынша көліктік кеңселердің бөлімшелері: «Гергард пен Гей»
Акционерлік Қоғамы, «Ағайынды Ф. және Г. Коменскийлер»
серіктестігі, Ресейлік көлік және сақтандыру қоғамдары жұмыс
атқарды.
Ауылшаруашылық
машиналары
мен
еңбек
құралдарын сатумен Қоныстандыру басқармасының қоймасы
мен «Столь В.Г. және К» серіктестігі айналысқан.
Қарастырылып отырған кезеңде Ақмола уезі халқының
негізгі кәсібі – мал шаруашылығы мен егіншілікке қосымша
маңызды кәсіп салалары – бау-бақша, аң аулау, құс өсіру және
балық аулау болып табылды. Алайда аталған кәсіп түрлерінің
көлемі туралы нақты мәліметтер жоқ, ал барлық келтірілген
45
