неисчислимую заболеваемость и смертность среди населения
и учитывая то, что без привлечения самих масс тружениц к
этой больбе немыслимо достичь существенных результатов в
этом отношении. Крайотдел работниц предпологает широко
организовать на местах сеть кружков из состава делегаток, так
называемых «Друзья санитарии и гигиены».
Денсаулық
сақтау
халкомы
А.Д.Оразбаеваны
қызу
қолдады. Міне осылай Алма әрбір халық комиссариатымен
тығыз байланыс жасады. Қазақстан Коммунистік облыстық
партия Комитетінің әйелдер арасындағы бөлімі партиялық
пәрменді пайдаланып, коммунистік бағыттағы іс емес,
демократиялық істі – феодализм қалдықтарымен күресті
басқарды. Алма Оразбаева осы саясаттың негізгі бағдарын өзі
пайымдап, іске асырушылардың легін басқарды. Сондықтан
Алма Оразбаева туралы сөз 20-шы жылдардағы әйелдер
қозғалысы деген сөз. Біз бұл арада ол қозғалыс туралы кесек
әңгіме қозғаудан аулақпыз. Дегенменде, Алма Оразбаеваның
сол
кездегі
ұйымдастыру,
теориялық,
үгіт-насихаттық
жұмыстарының басты бағытын ғана айту орынды сияқты.
Шығыс әйелдерінің саяси құқын азаматтармен теңеу туралы
халықаралық мемлекеттік дәрежедегі құжаттарды жасауға
қатысты. Алма Оразбаева Москвада Орталық өткізген
көшпенді әйелдердің арасында жұмыс істеу туралы жиындарда
талай рет баяндама жасады.
1923 жылы Москвада Одақтық әйелдер ұйымының
Орталығы жанындағы Ұлттық комиссия Қазақстан әйелдері
арасындағы
жұмыс
туралы
А.Оразбаеваны
тыңдады:
«Нацкомиссия отмечает, что не смотря на трудности условий
работы и в работе имеется достаточный сдвиг, проведена
большая работа по борьбе с бытовыми предрассудками,
обычаями за крепощающими женщину».
Алма Шығыс әйелдерінің арасында қызмет істейтін
қызметкерлердің Бүкілодақтық ІІІ жиналысына қатысты, өте
қызуқандылықпен жалынды сөз сөйледі. К.Цеткин орнынан
тұрып, Алманы құшақтап, бауырына басты, сүйіп алды. Қалай
болғанда да, Алма Оразбаева бүкіл Шығыс әйелдерінің
жұлдызы
болып
таныла
бастады,
сондықтан
әйел
проблемасына ол тікелей қатысты. Өзбек, Бурят, Монғолия
әйелдері арасындағы жұмыс тәжірибесіне көңілі бөлінді. Алма
Оразбаева
азғантай
уақыт
ішінде
Қазақстан
әйелдер
қозғалысын
ұйымдастырушылардың
алғашқы
легін
тәрбиелейді. Ол ең алдымен маңына қазақтың көзі ашық
қыздарын жинады. Алғашқылардың бірі болып, А.Марғұлан,
395
Қ.Сәтпаев,
М.Әуезовтермен
Семейде
зиялы
қауымның
ордасын құрған Нәзипа Құлжанованы шақыртты. Орынборда
ол әуелі «Қызыл Қазақстаннан» (1922) жұмыс бастады, ал
кейін әйелдер баспасөзін құрумен айналысты.
Алма Оразбаева бастаған әйелдер қозғалысын өрбітуге
себеп болған жұмыстың неше түрлі әдістері болғаны белгілі.
Соның бірі уәкіл әйел сайлауы. Бұл жылына бір рет ауылдық
партия ұйымының жанында құрылған әйелдердің ұйымы.
Жергілікті жерлерде сауатсыздықты жою ұйымдары, арнайы
үйірмелері ашыла бастады. Сонымен жергілікті жерде
мұғалімдер даярлайтын қысқа мерзімді курстар іске қосылды.
1912 жылы Қазақстанда 525 сауатсыздық жою мектептері
ашылды, оның 25 пайызы әйелдер үшін ашылды. 1925 жылы
өлкелік партия комитеті әйелдер бөлімінің араласуымен 825
сауатсыздықты жою пункті ашылды. Алманың ұсынысымен
Қазақстандық аймақтық әйелдер курсы ашылды. Белгілі
мемлекет
қайраткері
А.Сегізбаев
өзінің
«Қазақстанның
аймақтық әйелдер курсы» деген хабар мақаласында оның 1923
жылы ақпанда ашылғанын? Оған Орынбордан – 10, Бөкей
империясынан – 16, Оралдан – 8, Ақтөбеден – 2, Қостанайдан
– 2, Ақмоладан – 1, не бәрі 43 қыз-келіншек келіп оқуға түскенін
хабарлайды.
Архивтегі
құжаттардан
бұл
курстардын
бағдарламаларына дейін мәліметтер табуға болады.
«Қазақстанда Кеңес үкіметі құрылғаннан бері әйелдер
арасында жұмыс істеу негізгі мәселенің бірі болып саналса да,
бұл күнге дейін ақсап келді. Әйелдер бөлімінде қызмет еткен
орыс әйелдері қазақ жәйімен таныстығы аз болғандықтан
күтілген көп үмітті мезгілінде орындай алмады. Қазақ
әйелдерінің өзінен қызметкерлер жасап шығармай, әйелдер
туралы ойымыз жүзеге аспай қалды. Осыны ойлап Аймақтық
әйелдер бөлімі 1924 жылдың жазында Қазақстан Орталық
комитетінің жәрдемінен 50 кісілік, бір жылдық әйелдер курсын
ашуға қаулы қылды. Курстың мақсаты – әйел бөлімдеріне,
болыстарға қызметкерлер дайындап шығару. Оқушы әйелдер
сентябрь айында жиналып болып, октябрь айында оқу
басталды.
Алма Оразбаева әйелдер курсына көп көңіл бөлді. Ол
өкімет атына арнайы ұсыныс жасап, 12 мың сом қаражат
бөлгізіп алды. Бұл қаражаттың барлығына әйелдердің білім
алуы үшін жағдай жасады. 1924 жылы күзде Алма
Дінмұхаммедқызы қазақ өлкелік партия комитетінің әйелдер
бөліміне
қарасты
аймақтық
курспен
халық
ағарту
комиссариатының жанындағы балалар үйіне тәрбиеші даярлау
396
