«Абайтану»

12-

кестенің жалғасы

 

Толық 

І 1. Кем емес, түгел, тұтас. 2. Толы, толған. 

ІІ 1. Үстемелеп қосылу, олая түсу. 2. Ет алу, семіру. 

Жарытып  

(жарытпайды) 

 

Ұқсатып, мандытып. Бұл жерде етістік болымсыз 

түрде, ІІІ жақта қолданылған. 

Ұста 

І 1. Темірден, ағаштан неше түрлі бұйым жасап 

шығаратын шебер адам. 2. 

Ауысп. Өнерлі, майталман, 

тілмар. 

ІІ 1. Бір нәрсені қолмен қармап тұту. 2. Бір затты бір 

жерге тұту, құру. 3. Бір затты қажетке жарату, кәдеге 

асыру, пайдалану.  

Жарымес  

 

Есуас, есерсоқ, есалаң. 

Әлек 

 

1. Әбігер, әуре. 2. Сергелдең, дүрбелең, әуре-сарсаң. 

 

 

 

ІІІ «Абайды оқы, ерінбе» 

13-

кесте  – Тірек сөздер: 

− 

суық мұз 

− 

жылытқан 

− 

шыдамдылық 

− 

қайраттан 

− 

жүректі 

−  - 

елден бөлек 

- 

жарытпайды 

- 

жол да жоқ 

- 

ашу да жоқ 

- 

қылады әлек 

- 

күні жоқ 

- 

үшеуінің 

 

ІV «Абайды оқы, таңырқа» 

14-

кесте – 1. Құнды сөз 

 

Көркем эпитеттер: 

 

1. суық мұз ақыл 

 

2. зерек ақыл 

 

3. ыстық жүрек 

 

4. тұла бойды жылытқан жүрек 

 

 

Кейіптеу: 

 

1. жеке-жеке біреуі жарытпайды 

 

2. тулап, қайнап бір жүрек қылады әлек 

 

3. біреуінің күні жоқ біреуінсіз 

 

 

52

 

 

15-

кесте  – 2. Құнарлы ой 

 

1. 

Суық мұз – зерек ақыл 

2. 

Жылытқан тұра бойды ыстық жүрек 

3. 

Тоқтаулылық, талапты, шыдамдылық Бұл қайраттан шығады, 

білсең керек. 

4. 

Жарыместі жол да жоқ «жақсы» демек  

5. 

Тулап, қайнап бір жүрек қылады әлек 

 

V 

Зерде 

16-

кесте - 1. Ойды жүйелеу 

 

 

2. 

Жинақтау 

Қайраттың белгілері

  

 

 

 

 

 

  

Ақылдың белгілері

 

 

  

 

 

 

 

  

 

 

 

 

 

«Әуелде бір суық мұз–ақыл зерек» өлеңі 

1. Өлең мазмұнындағы ой жүйесі: 

 

Абай 

ақыл, жүрек, қайраттың әрқайсысының ерекшеліктерін анықтап 

көрсетеді; 

 

Олардың адам баласы үшін пайдасын айқындайды; 

 

Үшеуінің бір-бірінсіз күні жоқтығын, жеке-жеке ешкімді жарытпайтынын 

ескертеді; 

 

Үшеуін бірдей ұстағанда ғана адамның елден ерек 

толық адам бола 

алатынын сипаттайды; 

 

«Сол үшеуінің жөнін білу – ғылым» деген ой түйінін жасайды. 

2. Өлеңнің тақырыбы: 

Т

олық адам болу үшін адамға қажет қасиеттер  

3. Өлеңнің идеясы: 

Ақыл, жүрек, қайратты бірдей, бірлікте ұстап. елден бөлек толық адам 

болуға, 

«толық адам» ғылымын меңгеруге үндеу. 

 

Қайрат

 

  

 

1. ыстық 

2. талаптылық 

3. 

шыдамдылық 

4. тоқтаулылық 

5. 

байыпты 

6. сабырлы 

  

 

 

Ақыл

 

  

 

1. 

зерек 

2. алғыр 

3. зейінді 

4. ұғымтал 

5. 

суық мұз 

  

 

53

 

 

Жүректің белгілері

 

 

 

 

 

 

  

 

  

4-

сурет – Қайрат, ақыл, жүрек белгілері 

 

3. 

Салыстырмалы талдау 

Ой үндестігі 

 

 

 

 

 

4-

сурет – Толық адам 

 

Қайрат Ақыл Жүрек  

 

 

 

адамды талаптандырады, ыстық жүрек тұла бойды  

 

қандай нәрсеге де тоқтау жылытады, әр нәрсеге ,  

 

қоя алады, шыдамды, ұмтылдырады, тынымсыз  

 

төзімді болуға үйретеді. тулап, қайнап әлек қылады.  

 

Суық мұздай ақыл адамды  

 

сабырлылыққа, зеректікке, 

 

зейінділікке, алғырлыққа,  

 

білім-ғылымға бастайды. 

 

Түйін. 

 

 

 

 

 

4. 

Салыстырмалы талдау 

Ой үндестігі 

 

 

 

 

 

 

 

 

«Малға достың мұңы жоқ «Әуелде бір суық мұз – Он жетінші 

 

 

малдан басқа» өлеңі ақыл зерек» өлеңі қарасөзі 

  

 

Үш-ақ нәрсе адамның «Үшеуің басыңды қос, 

 

қасиеті: бәрін жүрекке билет... 

 

ыстық қайрат, Үшеуің ала болсаң, 

Толық 

адамның  

 

 

Жүрек

 

  

 

1. жылы 

2. ыстық 

3. тулаған 

4. қайнаған 

5. әлекшіл 

  

  

 

Абайдың ой 

тұжырымы 

54