3
Қысқартулар, шартты белгілер, символдардың тізбесі:
БҰҰ
-
біріккен ұлттар ұйымы
ЕПМ
-
емдеу-профилактикалық мекемелері
ЖЭО
-
жылуэлектр орталығы
ҚОҚ
-
қоршаған ортаны қорғау
ҚОМЖЖ
-
қоршаған ортаны мониторингілеудің жаһандық жүйесі
МЕСТ
-
мемлекеттік стандарт
СанЕмН
-
санитарлық ережелер мен нормалар
СҚА
-
санитарлық қорғау аймағы
УКЖ
-
уақытша келісілген жіберу
УКШ
-
уақытша келісілген шығарыс
ФОС
-
фосфорорганикалық қосылыстар
ШРЖ
-
шектеліп рұқсат етілген жіберу
ШРК
-
шектеліп рұқсат етілген концентрация
4
Мазмұны
Кіріспе............................................................................................................. 5
1 Қоршаған ортаны қорғаумен байланысты негізгі терминдер мен
анықтамалар...................................................................................................
6
2 «Қоршаған ортаны қорғау» пәні, негізгі түсініктер, міндеттері,
зерттеу нысандары.........................................................................................
7
3 Тұрғындар денсаулығын қалыптастыратын факторлар...........................
8
3.1 Қоршаған орта факторларының тұрғындар денсаулығына әсерін
игеру әдістері..................................................................................................
9
3.2 Орта факторларының денсаулыққа әсерін зерттеу әдістері.............
10
3.3 Медициналық зерттеулерді жоспарлау мен ұйымдастыру
принциптері....................................................................................................
12
4 Атмосфералық ауаның ластану көздері мен сипаттамасы.
Атмосфералық ластанудың халық денсаулығына әсері............................
14
4.1 Атмосфералық ластанулардың тұрғындар денсаулығына әсері.....
16
4.2 Атмосфералық ауаның жағдайын бақылау.........................................
19
4.3 Атмосфералық ауаны қорғау бойынша шаралар жүйесі..................
20
5 Су қоймаларының ластану көздері мен сипаттамасы және тұрғындар
денсаулығына әсері........................................................................................
22
5.1 Судың сапасының тұрғындар денсаулығы жағдайына әсері...........
24
5.2 Су қоймалары суларының сапасын нормалаудың қазіргі
заманғы принциптері.....................................................................................
26
5.3 Су қоймаларын ластанулардан қорғау бойынша мәселелердің
жүйесі..............................................................................................................
27
6 Топырақтың ластану көздері және сипаттамасы. Қазақстанның
әртүрлі биогеохимиялық провинциялар мысалында қоршаған орта
мен халық денсаулық күйі............................................................................
30
7 Қоршаған орта және қалалар мен ауылдық елді мекендердегі
тұрғындар денсаулығы. Урбанизация түсінігі. Урбанизацияның
сипаты мен факторлары................................................................................
38
8 Қоршаған орта жағдайын мониторингілеу және болжамдау..................
44
9 Радиациялық ластанулар және олардан қорғану........................................ 51
Қорытынды..................................................................................................... 54
Тесттік тапсырмалар...................................................................................... 55
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі................................................................. 62
5
Кіріспе
Қазақстан
Республикасының
әлеуметтік-экономикалық
даму
бағдарламасында қоршаған ортаны қорғау, табиғатты пайдалану және
тұрғындар денсаулығының мәселесі маңызды құрамды бөлік болып табылады.
«Қазақстан-2030» стратегиясында «ҚР азаматтарының денсаулығы мен
амандығы» ұзақ мерзімді маңызды сұрақтардың бірі. Онда тұрғындар өлімінің
20 және одан да жоғары пайызының себебі республикадағы нашар
экологиялық жағдай екені көрсетіледі. Қоршаған ортаны қорғау, табиғи
ресурстарды ұтымды пайдалану, Қазақстанның әртүрлі аймағында тұрып
жатқан азаматтардың қауіпсіз өмір сүру жағдайына байланысты мәселелер
өзекті болып қалады.
Қазіргі заманғы өркениетке қауіп төніп тұр және антропогенді әсердің
нәтижесінде пайда болған көптеген экологиялық мәселелерді шешуді талап
етеді. Табиғи ресурстарды пайдалануда адамзат қоршаған ортаға кері зиянды
әсерін тигізеді. Бұнда қоршаған орта нысандарының сапасы ғана емес,
адамның өмір сүру жағдайы мен денсаулығы да өзгереді.
Жер шарында ластаушы заттардың қандай да бір мөлшері кездеспейтін
жер жоқ. Олар басқа континенттен ауа ағымымен тасымалданады. Адам
денсаулығы қоршаған орта мен әлеуметтік ортаның туындысы. Денсаулықты
тәуелсіз, автономды деп қарастыра алмаймыз. Сондықтан қоршаған
табиғаттың өзгеруі адам денсаулығының өзгеруіне бірден бір себепші.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 31-бабында былай делінген:
"Мемлекет адамның өмір сүруі мен денсаулығына колайлы айналадағы ортаны
қорғауды мақсат етіп қояды. Адамдардың өмірі мен денсаулығына қатер
төндіретін деректер мен жағдаяттарды лауазымды адамдардың жасыруы заңға
сәйкес жауапкершілікке әкеп соғады". Осының нәтижесінде республика
азаматтарының өмірі мен денсаулығы үшін қолайлы қоршаған табиғи ортаны
қорғау мемлекеттің міндеті ретінде бекітілген. Сонымен бірге республиканың
әрбір азаматына табиғатты сақтау мен оның байлықтарына ұқыптылықпен
карау міндет болып табылады.
Қоршаған орта пәні бойынша мемлекеттік тілдегі оқу құралдары қатарын
арттырып, жаңа ақпараттармен толықтыру елеулі мәселенің шешімдерінің бірі.
Оқу құралы студенттердің осы пән бойынша білімдерін жете меңгерулеріне
мүмкіндік береді. Әр тақырыпқа берілген бақылау сұрақтары материалдың
толық игерілуіне ықпал ете отырып, студенттердің өз бетінше білім
денгейлерін тексеруіне қолайлы ықпал етеді.
