3 дәріс. Танымдық процестер психологиясы Тақырып бойынша қарастырылатын сұрақтар

Түйсік туралы жалпы түсінік. Түйсіктің негізгі түрлеріне сипаттама

жүктеу 21,35 Kb.

бет	2/5
Дата	09.03.2023
өлшемі	21,35 Kb.
	#41663

1 2 3 4 5

3 дәріс. Танымдық процестер психологиясы

3. Қабылдау туралы түсінік. Түйсік пен қабылдау арасындағы байланыс. Қабылдаудың негізгі қасиеттері мен түрлері.

2. Түйсік туралы жалпы түсінік. Түйсіктің негізгі түрлеріне сипаттама.
Материалдық дүниедегі заттар мен құбылыстардың жеке сипаттарының сезім мүшелерімізге әсер етіп, оның миымызда бейнеленуін түйсік деп атаймыз. Түйсік – біздің айналамызда, ішкі жан дүниемізде не болып жатқанын хабарлап отыратын қарапайым психикалық процесс, осы процестің арқасында біз ортаны бағдарлап, соның жағдайына қарай қимыл жасауға тырысамыз. Түйсік себепсіз тумайды.
Түйсіктің физиологиялық негізі - бұл сезім мүшелерінің күрделі қызметі. И.П.Павлов бұл әрекетті анализаторлық деп атады, ал тітіркендіргіштерді талдауды тікелей жүзеге асыратын, ең күрделі ұйымдастырылған және қабылдағыш аппараты болып табылатын жасушалар жүйелері - анализаторлар.
Түйсік түрлері: көру, есту, дәм сезу, иіс сезу, тері (температуралық, ауырсыну), діріл, статикалық (дененің кеңістіктегі орны туралы) және интероцептивті (адамның жалпы әл-ауқатын құрайтын түйсіктер).
3. Қабылдау туралы түсінік. Түйсік пен қабылдау арасындағы байланыс. Қабылдаудың негізгі қасиеттері мен түрлері.
Қабылдау - бұл заттар мен құбылыстардың әр түрлі қасиеттері мен бөліктерінің жиынтығында олардың сезім мүшелеріне тікелей әсер етуімен бейнеленуінің психикалық процесі.
Қабылдаудың төрт түрі белгілі: сенсорлы (сезімдік) – нысанның сезіммен қабылданып, оның санаға өтуі; перцептивті нысан мәнін түсіну, оны белгілі категорияға, объекттер тобына жатқызу; оперативті (нақты әрекеттік) – нысанның қандай да тарапын қамтып, қызметке қосу; іс-әрекеттік – қызмет мақсатына орай нысанмен ықпалдас қатынасқа келу.
Идентификация - бұл тікелей қабылданатын объектіні жадта сақталған кескінмен сәйкестендіру немесе бір уақытта қабылданған екі объектіні сәйкестендіру.
Адамдар бір ақпаратты өздерінің қызығушылықтарына, қажеттіліктеріне, қабілеттеріне және т.б. байланысты субъективті түрде әр түрлі қабылдайды. Қабылдаудың адамның психикалық өмірінің мазмұнына, оның жеке басының ерекшеліктеріне тәуелділігі апперцепция (өткен тәжірибеге негізделуі) деп аталады.
Қабылдаудың негізгі қасиеттері
1. Тұтастық, яғни қабылдау әрқашан объектінің ажырамас бейнесі болып табылады (нақты жағдайда заттың кейбір бөлшектері болмай
қалса да). Қабылдау объектісі жеке қасиеттерден, бөлшектерден тұрғанымен біз оларды бүтіндей тұтас қабылдаймыз. Түйсiк заттардың жеке қасиеттерiнен ақпарат жинауға қажет, ал қабылдауда сол заттардың қарапайым бөлшектерi жөнiндегi бiлiктердi бiрiктiру арқылы тұтастай бейне жаратамыз.
2. Қабылдау тұрақтылығы - біз қоршаған заттарды пішіні, түсі, өлшемі және т.с.с. салыстырмалы түрде тұрақты деп қабылдаймыз. Қабылдау кезінде қабылданатын заттар мен құбылыстардың кейбір белгілері, түрлері, формалары өзгерсе де біз оларды бұрынғы қабылданған күйінде қабылдаймыз.
3. Қабылдау құрылымдығы - қабылдау түйсіктің қарапайым жиынтығы емес. Біз осы түйсіктен алынған абсолютті құрылымды қабылдаймыз.
4. Қабылдаудың мағыналылығы - қабылдау заттардың мәнін түсіне отырып, ойлаумен тығыз байланысты.
5. Қабылдаудың таңдамалылығы - кейбір объектілерді басқаларымен салыстырғанда басым түрде таңдауда көрінеді. Бізге қабылдау кезінде бірнеше заттар немесе құбылыстар әсер етуі мүмкін. Бірақ біз өзіміздің қажеттілігімізге байланысты біреуін ғана қабылдаймыз.
Қабылдау түрлері: заттарды, уақытты, қатынастарды, қозғалыстарды, кеңістікті қабылдау, адамның қабылдауы.
Қабылдау бұзылыстары:

Гипертезия - сыртқы тітіркендіргіштерге сезімталдықтың жоғарылауымен көрінетін және сыртқы тітіркендіргіштерге сезімталдықтың төмендеуімен көрінетін және психикалық шаршаумен байланысты болатын жағдай гипостезия деп аталады.
Галлюцинация - бұл нақты объектінің қатысуынсыз пайда болған қабылдау, жалған қабылдау, сыртқы қоздырғыштың әсерінсіз, санада пайда болатын бейне. (көріністер, елестер, қиялдағы дыбыстар, дауыстар, иістер және т.б.). Галлюцинациялар қатты шаршаңқылықтан, ішімдіктен, кейбір психотропты заттардан және кейбір психикалық аурулардың кесірінен пайда болады.
Иллюзия (елестер) - бұл нақты заттарды немесе құбылыстарды (шындығында бар объектті) қате қабылдау. Психикалық иллюзия дамуының бірден бір себебі сезім мүшелерінен түсетін ақпараттың жеткіліксіздігі болып табылады.

жүктеу 21,35 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5