ip  е т м   болып  табылады.  Адам езшщ ендаргеншщ улкен б е л т н   eei yniiH

I^aeipri кездеп адамнын, 
ic-epeneTi 
кебшесе ужымда 
жург
1
зшед
1
, алга дойылган максат кептщ куш жумсауы- 
мен орындалады.  Адамныц 
ic-epeKeTi 
дотам уш ш  пай­
далы немесе зиянды нвтижелеу болып келедь
Ic-эрекеттщ саналылыгы -  ic-ерекеттщ мадсатын ж е­
не  оган  ж етуд щ   ж олдары н  тусш е  бЩуде.  Ецбек  ic- 
эрекетшщ жеке элементтер
1
 санаулы турде емес,  авто- 
матты турде болуы да мумкш.
Адамныц жеке басыныц дасиеттер1ic-ерекеттершде, 
дылыдтарында кершедц ол езше пайдалы немесе зиян­
ды сапалар керсетеда. Н.Г. Чернышевскийдщ сезше Кара­
ганда, адамныц ацылы мен мшез-дулды туралы ец аныд 
мел
1
меттерд
1
 ол адамныц ic-ерекеттерш зерттеу ардылы 
гана бшуге болады.
Сонымен датар адам езш щ  ic-ерекетшде далыптаса- 
ды. Буган мысал ретшде А.С. Макаренко басшылыд ет- 
кен колонияныц ецбек 
TipinbiiriH 
алуга болады. Ады л- 
мен уйымдастырылган ic-ерекет, бул колонияда тербие- 
ленушшерге ыдпал жасау мен оларды тербиелеу шарала- 
рыныц терецнен ойластырылган ж уйей оларда адамныц 
багалы сапаларын далыптастырды.
Ж ек е адам, топ жене уж ым
Жеке адам догамнан тыс 
eMip 
суре алмайды. бйткеш, 
оныц психикасы тек айналасындагылармен дарым-даты- 
нас жасау процесшде гана далыптасады. Цогамдыд тар- 
бие ардылы адам белг1л1 
6ip 
мазмунга ие болады. Жеке 
адам санасыныц дамуы догамныц дамуымен байланыс­
ты. Кез-келген адам дандайда болмасын 
6ip 
топда 
Kipefli. 
Топтар: улкен (макро), кнш (микро) ресми емес, ресми, 
уйымдасдан,  уйымдаспаган  контактылы  (адамдармен 
ылги да жуздесш журетш топ). Одшауланган формалы, 
формасыз, жасанды, табиги, шартты, референттш болып 
б!рнеш еге  б е л ш е д ь   М еселен ,  сынып  одуш ы лары , 
жумыс шы бригадасы, ескери беламше, отбасы — контак­
тылы немесе реалды топка жатса, футбол алацында, ки- 
нозалда отырган адамдар -  уйымдаспаган топда жата-
95

ды.  Б елгЪ й  бригада мушелер!.,  студенттер тобы  -  ресми 
топ деп аталынса, отбасы м уш елер ь дос-жарандар, агай- 
ын-туыстар -  ресми емес топ деп аталынады. Топ е й  адам- 
нан бастап куралады . 2-ден 40 адамга дешнг1 топ ш агын 
топтар  (м ектеп  к ла сы )  мыцдаган,  м иллиондаган  адам- 
дардьщ   тобы н  (саяси  п артиялар,  у л т ,  кэсш одак,  дш и 
уйы мдар,  т .б .) у л к е н  топтар дейдь  Op6ip топты ц ресми 
не ресми емес жетекнплер1 болады .
Турткшер мен цажеттшштер
Адамды  ерекетке багыттайтын, кажеттшшш етеуге та- 
лаптандыраты н 6ip т у р т ю  болады .  Б у л  туртк1 психоло- 
гияда мотив (себеп) деп аталады. Ж ек е адамды кандайда 
болмасын ерекетке итермелейтш H erieri козгауш ы  мотив 
-  онын; турл1 кажеттер1 ягни,  6ip нэрсеге муктаж ды гы . 
А дам ны ц   кажеттшш тер1  когам ды к  ецбекте,  ецбек  ету 
процесшде калыптасады. Сырткы ортамен байланыс ж а­
сауда адамныц eMip c y p y i ym iH ец алды мен ерекш е ма- 
цыз алаты н материалдьщ  каж еттипктер (тамак,  баспа- 
на,  к т м ,   ецбек  куралдары ,  т .б .) болады .  А да м  баласы- 
ны ц тарихи даму жагдайында туган ецбек е р е к ей , ецбек 
к у р а лд а р ы н   п а й д а л а н у  сек1лд1  H e rie ri  м а тер и а лд ьщ  
кажеттер1  б1ртшдеп  дами  к еле к а ж ет т ш ж тщ  ж аца то­
бын  рухани  кажеттерд1 тугы зады .  Р у ха н и  каж еттипк- 
тердщ  дамуы  материалдьщ  каж еттердщ  канагаттанды- 
ры луы н а байланы сты . А дам  к а ж е т т ш т н щ  дам уы  -  та­
рихи дамуды ц ел еу л 1 6ip кезещ . Олар -  адамныц алды на 
ер  турл1  максаттар  койы п  оты руы на себеппп  болаты н 
Herieri турткш ер. А дам  е з ш щ  каж еттш ж терш  етеу ymiH 
бар  мумш нд1гш   пайдаланады.  Б у л   оны  белсенд1 турде 
ic -эрекет  icTeyre  талпы нды рады.  Оныц  кажеттшштер1 
саналы  эр ек етш щ  нвтиж есш де б1ртшдеп ет елш  оты ра­
ды. А дам  ез каж етш  етеу ж олы нда сырткы ортаны,  та- 
бигатты да езгерте алады. К аж еттш ш тердщ  етелу1, етел- 
Meyi  адам  п си хологи я сы н а,  оны ц  к у т ш т - с у т ш п и н е  
есер етедь К аж еттш ж тер оры ндалу т эы лш е карай т е щ е  
мазасыздану, н еты н ы ш та лу, рахат, леззаттан у, не азан
96

шегу сез
1
мдерш тугызады.  КажеттЪпктерд! етеу аркы­
лы адам 

жүктеу 7,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: