Ауыр металлдардың мөлшерін анықтауға арналған сынама

Арнаулы ыдыстарды қар ерітілгеннен кейін оның қатты бөлігін бөліп алып сифонға салып бөлме температурасында құрғақ ауа күйіне дейін кептіреді. Судың сынамасын араластырып, көлемін және қышқылдық сілтілік көрсеткіші өлшенеді. Сифон одан әрі сүзіліп, тұнба жиналған фильтр кептіріліп, қалдық тұнбаның массасын сифондағы қатты тұнбамен бірге өлшейді.

Спектрлік анализге арналған жабдық 20 мг салмақтағы 20- дан астам элементтің барлығын анықтауға мүмкіндік бере алады. Сонымен бірге спектрометрмен электропермиялық оптимизаторлар қолданылады. Қар жамылғысының қатты қалдық тұнбасындағы ауыр металлдардың мөлшері 2.3 және 2.4 кестеде көрсетілген. кестедегі көрсеткіш Елек өзенінің сол жағалауындағы тайыз жеріннен алынған сынамамен сәйкес келеді.

Кесте-2.2 Қаржамылғысындағы ауыр металдарды анықтаудың спектралды талдау мәліметтері

элемент	ШРКо.т.	Сынама алынған жердегі концентрация (мг/м³)
		1	2	3
Cr жалпы	-	0,013	0,012	0,16
Cr(ІІІ)	0,01	0,011	0,02	0,021
Cr(VІ)	0,0015	1,01	0,018	0,022
Cu	0,002	4,2Е-06	4,3Е-06	5,7Е-06
Ni	0,001	19Е-06	27Е-06	18Е-06
Mn	0,001	12Е-06	9Е-06	13Е-06
Zn	0,05	18Е-06	27Е-06	20Е-06
Pb	0,0003	70Е-06	68Е-06	67Е-06

Кесте-2.3 Қар жамылғысының қатты қалдық тұнбасындағы ауыр металлдарды анықтаудағы спектралды талдау мәліметтері

№1-АХҚЗ өндірістік аймағы; №2-АХҚЗ жинақтағыш-тоған орналасқан аймақтан 0,5 км арақашықтықтағы солтүстік бағыты; №3-АХҚЗ жинақтағыш-тоған орналасқан аймақтан 1 км арақашықтықтағы батыс жағы; №4-АХҚЗ жинақтағыш-тоған орналасқан аймақтан 0,5 км арақашықтықтағы оңтүстік бағыты; ; №5-АХҚЗ санитарлық-сақтау аймағының 1,3 км оңтүстік бағыты; №6-АХҚЗ 3 км оңтүстік-шығысындағы селитебтік аймақ; №7-АФЗ шлак үйінділері және Елек өзені аралығы.

Топырақ жамылғысы жағдайының мониторингісін жасау-химиялық ластанумен оның физикалық күйінің өзегеруін бақылаумен, осы арқылы зиянды процесстердің алдын алу мақсатында қажетті табиғат қорғау шараларын жасауға мүмкіндік береді. Алмасу процестері жылдам жүретін су қорлары мен атмосфералық ауаға қарағанда топырақ жамылғысы антропогнедік ластанудың неғұрлым сезгіш индикаторы болып табылады. Ол экологиялық жүйедегі зиянды ластанудың кез-келген өзгерісін қабаттың қалыңдығы мен ауданы бойынша тез сезеді. АХҚЗ-ның өндірістік алаңы мен шлам жинаушы аймағы Орал алды үстіртінің солтүстік бөлігіндегі құрғақ зонаға орналасқан. Шлам жинағыштардың орналасқан жерлері олардың белгілі бір жағдайларда оларға жақын жатқан жерлердің топырақ қабатына қауіп туғызатындығын көрсетеді. Әсіресе, жинағыштардағы қалдықтар мен топырақтың ластануы қалдықтардың ауа арқылы тасымалдануы мен жинақтаушы тоғандағы өндірістік сулардың тазарту кезінде топырақтың тұздануы арқылы болуы мүмкін. АХҚЗ әсерінен біраз аймақ химиялық ластануға ұшыраған ШРК асып кетуіне басты себеп - хром. АЗФ-тың өндірістік алаңы мен оның шлак қалдықтары аймағында хром концентрациясы 8000 мг/кг жетеді. Хромнан басқа топырақтың ластануына кобальт, никель, цинк, қорғасын мен сынап та әсер етуде. АХҚЗ орналасқан аймақтағы топырақ сынамасын алу схемасы 2.3 суретте көрсетілген.

АЗХ аймағындағы қоңыр топырақ суда еритін тұздар жиынтығы көптігімен сипатталады. Топырақтың гумустық қабаты 20-40 см арасында болады. Топырақта қара шіріктің болуы ондағы ауыр металлдардың таралуына едәуір әсер етеді. Топырақ түзу процесінде геохимиялық құрам қышқылдық сілтілік ортаның күшеюіне әкеледі. Ал, бұл қара шірік пен қара шірік қышқылдарының көбеюін туғызады да, фульвоқышқылдарының топырақта азаюын туғызады. Яғни, топырақтың қышқылдығы мен ылғалдығының азаюы қара шіріктің пайда болуын азайтады. Қара шірік қышқылдары фульвоқышқылдық, гумин және карбон қышқылдарынан тұрады. Гумин қышқылдары макро молекулаларға жатады, оның ядросына бензло, нафталин, хиномин және төмендегі функциональды топтар кіреді: ОН, СООН, О, NH2 –CH3 –SO3 , Н, ОСН3 .

Қоңыр каштан түсті карбонаттық сор топырақта шамамен 1-6 % қара шірік болады. Топырақтың төменгі қабатына қарай оның үлесі кеми береді. Сондықтан да бұндай топырақтағы азоттың үлесі 0,2 – 0,21 % құрайды. Топырақтың бұл түрінің суда еритін тұздарының соры аз боалды. Сөйтіп, топырақтың қышқылдық реакциясы рН = 8,3 ÷ 8,7 болады.

2.4 кестеде каштан топырақтағы зонадағы каштан түстес және сор топырақ топтарының құрамы берілген.
2.4 кестеде сұрғылт топырақты зонадағы онадағы каштан түстес және сұр топырақ топтарының құрамы.