100 советов прокурора (гос яз) cdr

11
113
КЕҢЕС
ЕГЕР СІЗДІ ЖАУАП АЛУҒА ШАҚЫРСА, 
НЕНІ БІЛУ ҚАЖЕТ?
100 советов прокурора
«Бізді  қорлады,  иə,  бірақ  қорланған  біз  емес. 
Қорланған бізді мазақ қылған басқа жандар еді»
Неміс жазушысы
Эрих Мария Ремарк
Бұл жағдайда мынадай əрекеттер жасау қажет:
-прокуратура  органына  не  ішкі  істер  органына  немесе  сыбайлас 
жемқорлыққа қарсы қызметке дереу жүгіну. 
Арызда егер олар белгілі болса, сізге азаптау қолданған адамның тегін, 
атын, лауазымын, атағын көрсетіңіз.
Үй-жай  жағдайының  барлық  тұстарын    сипаттауға  тырысыңыз, 
қызметкерлердің  сыртқы  келбетін,  сондай-ақ  егер  бар  болса,  сіздің 
түсініктеріңізді  растай  алатын  куəгерлерді,  сіздің  пікіріңізше  азаптау 
қолданылған  себептерді    жəне  маңызы  бар  басқа  да  мəліметтерді 
көрсетіңіз.
Егер сіз жаза өтеп жатсаңыз – осындай шағыммен өздігінен немесе өз 
адвокатыңыз арқылы жүгініңіз 
Дене  жарақаттарын  суретке  түсіруді  ұмытпаңыз,  егер  күш  көрсету 
салдарынан киімдеріңізде қаның іздері қалып қойса немесе басқадай 
бүлінулер болса – оларды сақтап қойыңыз.
Сараптама  тағайындаудан  бас  тартқан  кезде,  барынша  ертерек 
өздігінен  сізде  бар  дене  жарақаттарын  құжаттау  бойынша  барлық 
мүмкін шараларды қабылдаңыз – кез келген медициналық мекемеге 
(жарақат  пунктіне,  науқастарды  қабылдау  бөлмесіне  жəне  т.с.с.) 
жүгініңіз, бұл ретте медициналық қызметкерге дене жарақаттарын алу 
мəн-жайларын хабарлаңыз. 
Дене  жарақаттарын  суретке  түсіруді  ұмытпаңыз,  егер  күш  көрсету 
салдарынан киімдеріңізде қаның іздері қалып қойса немесе басқадай 
бүлінулер болса – оларды сақтап қойыңыз.
Істің  материалдарына  дене  жарақаттары  сипатталған  дəрігердің 
анықтамасын қоса тіркеуге өтініш білдіріңіз.
Сізге жан азабын келтіру туралы мəселені анықтау үшін жалған айтуға, 
ойдан шығаруға жəне т.б. бейімділігін анықтау нысанына сізге азаптау 
қолданған  лауазымды  тұлғаларға  психологиялық-психиатриялық 
сараптама  жəне  психологиялық-криминалистік  сараптама  жүргізу 
туралы өтініш білдіре аласыз.
Егер  сіз  онымен  келіспеген  жағдайда,  Сіздің  өтінішіңіз  бойынша  кез 
келген қабылданған шешімге прокурорға, сотқа шағымдана аласыз.
Мемлекет деңгейінде құқықтық қорғау құралдарын толық қолданған-
нан кейін Сіз БҰҰ-ның Азаптауға қарсы комитетіне жүгінуге құқылысыз.
ПРОКУРОРДЫҢ 100 КЕҢЕСІ
124
100 советов прокурора
Ұстау кезінде сізге қандай қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген 
күдік бойынша ұстап алғанын ауызша хабарлауы жəне сізге:
-
қорғаушыны шақыру;
-
үнсіздік сақтау құқығыңызды, жəне сіздің айтқандарыңыз сотта сізге 
қарсы қолданылуы мүмкін екендігін түсіндіруі тиіс.
Орган  жеткізілген  кезден  бастап  3  сағат  ішінде  ұстау  хаттамасын 
жасауға міндетті. 
Соттың санкция беруінсіз ұстау 72 сағаттан аспауы тиіс.
Сіздің  жақындарыңызға  қоңырау  шалуға  жəне  ұсталғаныңыз  туралы 
хабарлауға, өз адвокатыңызды шақыруға құқығыңыз бар немесе орган 
оның тегін қатысуын қамтамасыз етуге міндетті.
Сіздің: 
-  сіз  жəне  сіздің  жақын  туыстарыңызды  қылмыстық  қудалауға  əкеп 
соғатын жауаптар беруден бас тартуға;
- жауаптарды өз қолымен жазуға, жауап алу хаттамасымен танысуға 
жəне оған ескертулер беруге құқығыңыз бар. 
Егер сіздің құқықтарыңыз бұзылса, сіз қызметкерлердің іс-əрекеттеріне 
(əрекетсіздігіне) жəне шешімдеріне прокуратураға немесе сотқа шағым 
бере аласыз.
МАҢЫЗДЫ АҚПАРАТ:
  
НАҚТЫ ҰСТАП АЛУ
 – бұл жүріп-тұру бостандығын қоса алғанда, 
ұстап  алынған  адамның  бостандығын  шектеу,  оны  белгілі  бір 
орында  мəжбүрлеп  ұстау,  анықтау  жəне  тергеу  органдарына 
мəжбүрлеп жеткізу (қолға түсіру, үй-жайға қамау, қандай да бір 
жерге  баруға  немесе  орнында  қалуға  мəжбүрлеу  жəне  сол 
сияқтылар),  сондай-ақ  ұстап  алынған  адамға  қандай  да  бір 
процестік  мəртебе  берілуіне  немесе  өзге  де  формальды 
рəсімдердің  орындалуына  қарамастан,  көрсетілген  шектеулер 
нақты болған кезден бастап адамның бас бостандығын минутқа 
дейінгі  дəлдікпен  елеулі  түрде  шектейтін  қандай  да  бір  өзге  де 
əрекеттер.
ПРОКУРОРДЫҢ 100 КЕҢЕСІ
106

100 советов прокурора
114
Куəні, жəбірленушіні, күдіктіні тергеуші (анықтаушы) шақыру қағазымен 
жауап алуға шақырады.Өзіңізбен бірге жеке басты куəландыратын 
құжатыңыз болғаны дұрыс (ҚПК 208-210 бабы).
Белгіленген мерзімде келу міндетті немесе тергеушіні (анықтаушыны) 
келмеу себептері туралы алдын ала хабардар ету қажет. 
Негізсіз себептермен келмеген жағдайда, сізді күштеп жеткізуі мүмкін не 
сізге өзге де процестік мəжбүрлеу шаралары қолданылуы мүмкін.
Жауап алу, кейiнге қалдыруға болмайтын жағдайларды қоспағанда, 
күндiзгi уақытта жүргiзiледi.
Жауап алу үзiлiссiз төрт сағаттан артық жүргiзiлмеуге тиiс. Жауап алуды 
демалу мен ас iшуге арналған кемiнде бiр сағат үзiлiстен кейiн жалғасты-
руға жол беріледі. Жауап алудың бiр күн iшiндегi жалпы ұзақтығы сегiз 
сағаттан аспауға тиiс. 
Медициналық көрсетілімдер болған жағдайда, жауап алудың ұзақтығы 
дəрiгердiң жазбаша қорытындысы негiзiнде белгiленедi.
Кəмелетке толмаған адамнан жауап алу тəуліктің күндізгі уақытында 
жүргізіледі жəне үзіліссіз екі сағаттан артық, жалпы алғанда күніне төрт 
сағаттан артық жүргiзiлмейді. Оның қажығаны анық болған жағдайда, 
жауап алу осындай уақыт өткенге дейін де үзілуі мүмкін.
Жауап алу жауап алынатын адамға iстің өзiне белгiлi болған мəн-
жайларын айтуды ұсынудан басталады. 
Еркiн баяндау аяқталғаннан кейiн жауап алынып отырған адамға 
айғақтарды нақтылауға жəне толықтыруға бағытталған сұрақтар 
қойылуы мүмкiн. Жетелеушi сұрақтар қоюға тыйым салынады (ескерту: 
жетелеуші сұрақтар – сөзбе сөз немесе мазмұны бойынша белгілі бір 
жауапты айқын жасайтын немесе шындығында ол жоқ болса да белгілі 
бір заттардың барлығын белгілейтін сұрақтар).
Тергеушінің (анықтаушының) шешімі бойынша, сондай-ақ күдіктінің, 
айыпталушының, куəнің немесе жəбірленушінің өтінуі бойынша жауап 
алу кезінде дыбыс- жəне бейнежазба қолданылуы мүмкін. 
Жауап алудың барысы мен нəтижелерi хаттамада көрсетiледi.
Жауаптар бiрiншi жақтан жəне мүмкiндiгiнше сөзбе-сөз жазылады. 
Сұрақтар мен олардың жауаптары жауап алу кезiндегi ретi бойынша 
жазылады. 
Жауап алу аяқталғаннан кейiн хаттама оқып шығу үшiн жауап ұсыныла-
ды не жарияланады. Хаттамаға толықтыру мен нақтылау енгiзу талабы 
мiндеттi түрде орындалуға жатады.
Жауаптармен танысу фактiсiн жəне олардың жазылуының дұрыстығы 
əрбiр бетiне жəне хаттаманың соңында қол қою арқылы куəландырыла-
ды. 
Жауап алынып отырған адам хаттамаға қол қоюдан бас тартқан жағдай-
да, тергеуші (анықтаушы) бас тарту себептерiн анықтайды, оларды 
хаттамаға енгiзедi жəне хаттаманы өзiнің қолымен куəландырады.
ПРОКУРОРДЫҢ 100 КЕҢЕСІ
100 советов прокурора
«Бізді  қорлады,  иə,  бірақ  қорланған  біз  емес. 
Қорланған бізді мазақ қылған басқа жандар еді»
Неміс жазушысы
Эрих Мария Ремарк
Бұл жағдайда мынадай əрекеттер жасау қажет:
-прокуратура  органына  не  ішкі  істер  органына  немесе  сыбайлас 
жемқорлыққа қарсы қызметке дереу жүгіну. 
Арызда егер олар белгілі болса, сізге азаптау қолданған адамның тегін, 
атын, лауазымын, атағын көрсетіңіз.
Үй-жай  жағдайының  барлық  тұстарын    сипаттауға  тырысыңыз, 
қызметкерлердің  сыртқы  келбетін,  сондай-ақ  егер  бар  болса,  сіздің 
түсініктеріңізді  растай  алатын  куəгерлерді,  сіздің  пікіріңізше  азаптау 
қолданылған  себептерді    жəне  маңызы  бар  басқа  да  мəліметтерді 
көрсетіңіз.
Егер сіз жаза өтеп жатсаңыз – осындай шағыммен өздігінен немесе өз 
адвокатыңыз арқылы жүгініңіз 
Дене  жарақаттарын  суретке  түсіруді  ұмытпаңыз,  егер  күш  көрсету 
салдарынан киімдеріңізде қаның іздері қалып қойса немесе басқадай 
бүлінулер болса – оларды сақтап қойыңыз.
Сараптама  тағайындаудан  бас  тартқан  кезде,  барынша  ертерек 
өздігінен  сізде  бар  дене  жарақаттарын  құжаттау  бойынша  барлық 
мүмкін шараларды қабылдаңыз – кез келген медициналық мекемеге 
(жарақат  пунктіне,  науқастарды  қабылдау  бөлмесіне  жəне  т.с.с.) 
жүгініңіз, бұл ретте медициналық қызметкерге дене жарақаттарын алу 
мəн-жайларын хабарлаңыз. 
Дене  жарақаттарын  суретке  түсіруді  ұмытпаңыз,  егер  күш  көрсету 
салдарынан киімдеріңізде қаның іздері қалып қойса немесе басқадай 
бүлінулер болса – оларды сақтап қойыңыз.
Істің  материалдарына  дене  жарақаттары  сипатталған  дəрігердің 
анықтамасын қоса тіркеуге өтініш білдіріңіз.
Сізге жан азабын келтіру туралы мəселені анықтау үшін жалған айтуға, 
ойдан шығаруға жəне т.б. бейімділігін анықтау нысанына сізге азаптау 
қолданған  лауазымды  тұлғаларға  психологиялық-психиатриялық 
сараптама  жəне  психологиялық-криминалистік  сараптама  жүргізу 
туралы өтініш білдіре аласыз.
Егер  сіз  онымен  келіспеген  жағдайда,  Сіздің  өтінішіңіз  бойынша  кез 
келген қабылданған шешімге прокурорға, сотқа шағымдана аласыз.
Мемлекет деңгейінде құқықтық қорғау құралдарын толық қолданған-
нан кейін Сіз БҰҰ-ның Азаптауға қарсы комитетіне жүгінуге құқылысыз.
ПРОКУРОРДЫҢ 100 КЕҢЕСІ
124
100 советов прокурора
Ұстау кезінде сізге қандай қылмыстық құқық бұзушылық жасады деген 
күдік бойынша ұстап алғанын ауызша хабарлауы жəне сізге:
-
қорғаушыны шақыру;
-
үнсіздік сақтау құқығыңызды, жəне сіздің айтқандарыңыз сотта сізге 
қарсы қолданылуы мүмкін екендігін түсіндіруі тиіс.
Орган  жеткізілген  кезден  бастап  3  сағат  ішінде  ұстау  хаттамасын 
жасауға міндетті. 
Соттың санкция беруінсіз ұстау 72 сағаттан аспауы тиіс.
Сіздің  жақындарыңызға  қоңырау  шалуға  жəне  ұсталғаныңыз  туралы 
хабарлауға, өз адвокатыңызды шақыруға құқығыңыз бар немесе орган 
оның тегін қатысуын қамтамасыз етуге міндетті.
Сіздің: 
-  сіз  жəне  сіздің  жақын  туыстарыңызды  қылмыстық  қудалауға  əкеп 
соғатын жауаптар беруден бас тартуға;
- жауаптарды өз қолымен жазуға, жауап алу хаттамасымен танысуға 
жəне оған ескертулер беруге құқығыңыз бар. 
Егер сіздің құқықтарыңыз бұзылса, сіз қызметкерлердің іс-əрекеттеріне 
(əрекетсіздігіне) жəне шешімдеріне прокуратураға немесе сотқа шағым 
бере аласыз.
МАҢЫЗДЫ АҚПАРАТ:
  
НАҚТЫ ҰСТАП АЛУ
 – бұл жүріп-тұру бостандығын қоса алғанда, 
ұстап  алынған  адамның  бостандығын  шектеу,  оны  белгілі  бір 
орында  мəжбүрлеп  ұстау,  анықтау  жəне  тергеу  органдарына 
мəжбүрлеп жеткізу (қолға түсіру, үй-жайға қамау, қандай да бір 
жерге  баруға  немесе  орнында  қалуға  мəжбүрлеу  жəне  сол 
сияқтылар),  сондай-ақ  ұстап  алынған  адамға  қандай  да  бір 
процестік  мəртебе  берілуіне  немесе  өзге  де  формальды 
рəсімдердің  орындалуына  қарамастан,  көрсетілген  шектеулер 
нақты болған кезден бастап адамның бас бостандығын минутқа 
дейінгі  дəлдікпен  елеулі  түрде  шектейтін  қандай  да  бір  өзге  де 
əрекеттер.
ПРОКУРОРДЫҢ 100 КЕҢЕСІ
106