-кесте 2004 жылдағы көшіп-қонушылардың ұлттық құрамы

Ал республика ішіндегі көші-қонға келер болсақ,ең көп бөлігін,яғни 75,3%-ін немесе 239407 адамды қазақтар құрайды, 15,4%-ін орыстар құрайды.Қалған 4,7%-ін немесе 14929 адам басқа да ұлттар .ТМД елдері арасында көшіп-қонушылардың 67,0%-ін қазақтар құрайды екен,яғни бізге көшіп келушілер қалған 19,4%-ті орыстар, 7,8%-і өзге де ұлттар.Ал ТМД-дан тыс елдер көші-қонына келер болсақ ең үлкен үлесі 79,7%-ы бізге көшіп келушілер-қазақтар, 6,5%-орыстар, 7%-өзге де ұлттар.

Қазақстан Республикасына көшіп келуші оралмандарға адресті көмек беріледі,яғни жұмыспен қамтуда,классификациясын көтеруде,жаңа мамандық алуға,мектептер мен бала-бақшаларда орын бөлінеді,сонымен бірге әлеуметтік көмек мекемелерінде тегін медициналық және басқа да көмектер алуға кепілдендірілген оралмандар тұрғылықты тұрмысы нашар халықпен бірдей деңгейде жергілікті бюджеттен,әртүрлі қайырымдылық қорларынан көмек алады.Осының барлығы олардың көбіне көшіп келу жеріне тез сіңісіп кетуіне көмектеседі.

Эммигранттардың көп бөлігін еңбекке жарамды жастағы жастар құрайды.Соңғы он жылда олардың саны басқа қоныс аударушылардың 2/3 бөлігін алған.Сөйтіп еңбекке жарамды жастағы эммигранттар 1994-2000 жылы -63 -65% құрайды.Шамамен 12%эммигранттар еңбекке жарамды жастан өтіп кеткендер.Еңбекке жарамды жастағы иммигранттар 2004 жылы 73,4% құрады,ал эммигранттар санының -71,9% құрады.Негізінен әрбір еңбекке жарамды жастағы иммигрантқа 1,1 еңбекке жарамды жастағы эммигрант келеді.

Қазақстан тарихында,яғни саяси және әлеуметтік ерекшеліктерімен оның 19-20 ғасырлардағы дамуында(Орталық Азия елдері арасында)көші-қон тән болды.Аймақ демографиялық экспансияға ұшырады,колонизация кезеңінде Қазақстанға патша саясаты мен бағытталған ұйымдастырулы түрде миллиондаған адамдардың империя қалаларына көші-қоны әсер етті.Сонымен бірге қазақтар арасында арнайы түрде ұйымдастырылған аштық салдарынан 20 ғасырдың 30 жылдары жүз мыңдаған қазақтар мен басқа да халықтар Қазақстан шекарасынан өтіп кетті. 30 жылдардың ортасында Қазақстан территориясына келесі миллиондаған адамдар көшіріліл әкелінді:бірінші кезеңде (30 жылдардың 2 жартысы және 40 жылдардың бірінші жартысы)-жүз мыңдаған репрессияға ұшыраған және әскери әрекеттер аудандарына орналастырғандар,2-қезеңде(50 жылдардың екінші жартысы 60 жылдардың бірінші жартысы).Мұнда 1,5 миллионға жуық көшіп келушілер Қазақстанның 26 миллион гектар тың жерлерін,және жарты миллионға жуық республиканың жаңадан индустриалды дамуында ұйымдастырылған арнайы таңдау бойынша өнеркәсіптер мен басқа да ел аймақтарына қоныстандырылды.Мұның бәрі Қазақстан халқының ірі ұлттық демографиялық өзгерістеріне әсер етті,жетілу кезеңінде 8 миллионға жуық адамдар көшіп кетті.Бірақ өткен ғасырдың 70 жылдары ортасынан бастап көршілес елдер арасындағы аймақ аралық халық көші-қонында өзгеріс болды,70 жылдардан бастап және одан ары қарайғы онжылдықта Қазақстандағы халық ағымы динамикасы келесідей болады.

7-кесте Қазақстандағы халық ағымының динамикасы.

Кестеден көріп отырғанымыздай 60 жылдардың соңында республикада көші-қон сальдосы оң болды,Қазақстанға көшіп келгендердің жалпы саны шет елге көшіп кеткендерден асып кетті. 1950-1959 жылдары жылына орта есеппен(100 адамға шаққанда)республикада,халықта өсім оң болды-12 адамнан,ал 1960-1967 жылдары 5 адамнан , 1970-1979 және 1980-1989 жылдары орташа жылдық көші-қон 5-7 адамды құрады.егер 1970 жылы Қазақстан халқының миграциялық ағын көлемі тек 35 мың адамды құраса,1988 жылы ол 95мыңға дейін өсті.

Сурет Сыртқы миграцияға қатысушы- лар барлығы,мың адам

Сурет Соның ішінде ТМД елдерінен тыс миграция

Сонымен 90 жылдары Қазақстандағы халықтың жалпы миграциясының теріс сальдосы 1 миллион 934 мың адамға тең болып,оның табиғи өсімін жоққа шығаруы,сонымен бірге халық санын соңында 42%-ке өсірді.Осы онжылдықтарда Қазақстан территориясынан көшіп кеткендер 2 миллион 873 мың адамға жетті,көшіп келгендерден 3 есе көп болды. 1992-1995 жылдары Қазақстаннан 1435 мың адам көшіп кетті.Олардың 71,6%-і ТМД елдеріне кеткен.Қазақстан егемендігін алғаннан кейін бірінші жылдары 1989-1993 жылдары көшіп келушілер саны 800 мыңға жетті.

90 жылдары сонымен бірге Қазақстанның өзінде халық қозғалысында үлкен өсім болды,яғни ішкі республикалық миграция өсті.1990-1999 жылдары республика облыстарындағы,яғни облыстар арасындағы қозғалысы нәтижесіндегі жалпы саны 1,2 миллион адамнан асты ал облыстар ішіндегі миграция 1,9 миллион адамға жетті,осы он жылда ел ішінде 3,1 миллион қазақстандықтар тұрғылықты орнын ауыстырды,немесе барлық халықтың орташа жылдық санының 19,5%-ін құрады.”Орнын ауыстыруға деген ұмтылу”сол жылдары елдің барлық аймақтарын қамтыды,ең көбін(54% мигранттар)ауыл халқын қамтыды.Елдің ішіндегі миграциялық тенденциялар 1996-1999 жылдары төмендеп(232 мың адам), 2000 жылдан бастап 2004 жыл аралығында қайтадан 320 мыңға жақындады.Нәтижесінде халықтың республикалық миграция масштабында соңғы 5 жылда(2000-2004жылдар)орта есеппен 286 мың адамға өсті,ал 1995-1999 жылдары 241 мың адам болған,соның ішінде облыс аралық миграция 17%-ке және облыс ішіндегі миграция 20%-ке өсті.Елдің ішіндегі көрсетілген миграциялық процестер қайтадан өз орнына келе бастады.Соңғы 5 жылда (2000-2004жылдар)елдің екі негізгі қаласында-Алматы мен Астана қалаларында 390 мыңнан жоғары адам орналасты.Астанаға 150 мың адам,Алматыға 70 мың адам болды.Алматы қаласы қазір екінші тартымды қалаға айналды.Сонымен бірге Қазақстан халқы санындағы қосымша ағым “жақын“ және “алыс“шет елдерден келетін иммигранттар есебінен 80 жылдардың соңы мен 90 жылдардың басында:9 жыл аралығында -1989-1993 жылдары 808 мың адам көшіп келді,бірақ 90 жылдардың келесі жылдары тез төмендей бастады.Соңғы 5 жылдағы иммигранттар санының біртіндеп өсуі байқалды- 47,5 мыңнан 68,3 мың адамға (2000-2004 жылдар).Осы жылдары Қазақстанға тұрақты қоныстануға 293 мың адам келді: 7,8% “алыс“ шет елден(негізінен Қытай мен Монғолия) 92%-і Ресей мен Өзбекстаннан келді.Қазақстан тарихында соңғы 40 жылда бірінші рет 2004 жылы иммигранттардың эммигранттардан басым болу фактісі алынды.Соңғы 5 жылдағы иммигранттар санында 151,7 мыңы(51,6%) қазақтарды құрады,72 мыңы(24,5%)-орыстар.Сонымен бірге қазақтардың жалпы саны,яғни иммигрант қазақтар саны 2004 жылы 48 мыңға дейін өсті,эммигранттар арасында олардың саны 3,4 мыңға дейін қысқарды,иммигрант орыстар саны 2001-2003 жылдары 15 мың деңгейінде болып, 2004 жылы 39 мыңға қысқарды.Ұлттық миграция айырбасының негізгі ұлттар бойынша жалпы нәтижелері соңғы 12 жылда “жақын“және “алыс“ шет елдерден келіп кетуі келесідей болады: