1. Мәтіннің тақырыбы қандай?

жүктеу 19,41 Kb.

Дата	14.02.2022
өлшемі	19,41 Kb.
	#37487

Ниш Оқу сауаттылығы

1-мәтін
Құмырсқа – әлемдегі ең көп тараған жәндіктің бірі. Қазақ «құмырсқадай қажырлы», «құмырсқадай құжынаған», «құмырсқадай еңбекқор» деген тіркестерді бекер айтпаған. Олардың біз білмейтін қызық қыры көп. Оны ғалымдар зерттеп, бұқараға жеткізіп отыр.
Құмырсқаларды зерттейтін ғылым – мирмекология деп аталады. Осы мирмеколог мамандардың құмырсқадай тынбай талаптанып, қайнаған тіршілікті зерттеуі нәтижесінде бізге олар туралы көптеген қызықты деректер белгілі болды. Құмырсқа жер жүзінде ең көп тараған жәндік. Әлемдегі ең құрметті мимекологтардың бірі Эдвард Уилсонның есебі бойынша, бүгін жер бетінде 10 квадрилиион, яғни онның 15 дәрежесіндей құмырсқа бар екен. Жан басына шаққанда, бір адамға миллион құмырсқадан келеді.
1.Мәтіннің тақырыбы қандай?
A) Мирмекологтар туралы
B) Құмырсқалар илеуі туралы
C) Құмырсқалар достығы
D) Құмырсқалар еңбегі
Е)Жәндіктер туралы
2.Жан басына шаққандағы құмырысқа саны
A) Екі миллион
B) Бір миллион
C) Үш мшитион
D) Жарты миллион
E) Бір жарым миллион
Жексенді сыныптастары да, мектептегі басқа оқушылар да «Тәртіпсіз Жексен» деп атайды. Шынында да солай. Сабақта тыныш отырмайды, жан- жағындағыларға үнемі кедергі жасайды. Жазады, сызады, жыртады. Әбден болмаса, қағаздан ұшақ жасап, мұғалиманың көзін ала бере, ұшырып жібереді. Сағыз да шайнайтын сол. Қасындағы Зағипаға да күн бермейді. Түртеді, мазақ етеді.
Еңбек сабағы болатын. Оқушылар қағаз қиып, гүл жасауға кірісті. Тек Жексен жан-жағына жалтақтап, бостан-бос отыр. Өйткені, оның қайшысы да, желімі де жоқ...
Бір кезде мұғалім қарсы алдындағы Айдарды тақтаға шақырды. Осы мезетті пайдаланып, Жексен Айдардың желімін алын, оның орындығына төгіп қойды. Жабысын қалып, күлкі болсын дегені.
Жексен, кәне, жасаған гүліңді көрсетші, - деді апай осы кезде.
Жасаған жоқпын, - деді бұл.
Алай, оның желімі де, қайшысы да жоқ, - деді Зағипа.
Айдарда бәрі бар екен. Соның орнына отырып жасай ғой, - деді апай.
Ал Айдар сенің орныңда отыра тұрсын.
Жексеннің жүрегі су етті, Өйтсе де амал жок, сездірмеуге тырысты, Отырды...
Сабақ бітті. Окушылар у-щу болып, сыртқа шықты.
Сыныпта Жексен ғана жалғыз қалды. Орнынан ептеп тұрып көріп еді, тұра алмады.

3.Мәтінде жауабы бар сұрақты табыңыз.
A) Ата-анасы Жексенге неге тәртіпсізсш деп кейіді?
B) Жексен істеген ісін қалай түсіндірді?
C) Загипа Жексенге неліктен күн көрсетпейді?
D) Сыныпта жалғыз қалған оқушы кім?
E) Неліктен мұғалім Жексенге ренжіді?

4.Жексеннің әрекетіне қатысты мақалды табыңыз.
A) Тентек жұртқа теріс, өзіне дұрыс
B) Жан қиналмай, жұмыс бітпес
C) Ақылы жоктың арманы жоқ
D) Ақымақтың ақылы түстен кейін кіреді.
E) Біреуге ор қазба, өзің түсесің

5.Мәтінді жазудағы автор мақсатын көрсетіңіз.
A) Айдар мен Жексенді салыстыру-
B) Зағипаның үлгілі оқушы екенін көрсету
C) Тәрбиесіз қылықтарды әшкерелеу
D) ұстаздың тәрбиесіне көңілі толмау
E) Жексеннің тәртіпсіздігін мақтан ету

6.Айдар еңбек сабағына түгел әкелген заттар.
A) Желім, қайшы, гүл.
B) Гүл, ұшақ, қағаз.
C) Желім, кайшы, қағаз.
D) Сағыз, гүл, желім.

3-мәтін
Ертеде патшаның екі қызы болыпты. Патша екі қызын да жақсы көріп, колынан келгенше оларды ештеңеден қақпай, қалағандарын жасап, айтқандарын екі етпеуге тырысады екен. Дегенмен де өсе келе үлкен қызының мінезі өзгере бастапты. Ол үнемі мұңайып, бақытсыз кейіпте жүретін болыпы.
Бір күні білімді бір адам патшаға қонаққа келіпті. Патшаның қайғылы түрін көріп, себебін сұрапты. Патша: «Е-е-е... сұрама, күлмейтін бір қызым бар, дертін ешкім білмейді» - дейді. «Патшам, рұқсат етсең, сарайыңызға қонақ болайын. Мүмкін қызыңыздың қайғысының себебін табармын», - дейді жолаушы. Патша қуана рұқсат етті.
Сол күннен бастап саяхатшы екі қызды патша рұқсатымен жасырын аңди бастапты. Қараса, екеуі түнде жатар алдыңда жастықтарының астынан бір дәптер шығарын, бір нәрселер жазып, таңертең жазғандарын оқып, орындарынан тұрады екен. Саяхатшы бір күні қыздар ұйықтағаннан кейін дәптерлерін алып оқыса, кіші қыз өзіне жасалған жақсылықтарды, ал үлкен қыз тек болмашы әділетсіздіктерді жазыпты.
Ертеңінде саяхатшы кіші қыздан рұқсат алын, оның дәптерін үлкен қыздың жастығының астына қойды. Таң атысымен патшаның үлкен қызы жастық астынан дәптерді алып оқыпты. Сарайдағылар екеуіне де бірдей қарағандықтан ол дәптерде жазылғандарды жатырқамапты. Өзіне жасалған жақсылықтар есіне түсісімен жүзі жадырап, қуанғаннан ән сала бастапты. Патша үлкен қызының қуанғанын көріп, өз құлағы мен көзіне өзі сенбепті, Бірден саяхатшыны шақырып, бұны қалай жүзеге асырғанын сұрапты. Саяхатшы: «Патшам, өмір айна сияқты. Оның жақсы жақтарын ойласақ, бізге әдемі көрінер. Сіздің ұлкен қызыңыз өмірінің жаман жақтарын ойлағаны үшін бақытсыз болған», - деп жауап береді. Патша үлкен қызын шақырып, оған енді дәптеріне тек жақсылықтарды ғана жазуға кеңес беріпті. Сол күннен бастап, патшаның екі қызы да бақытты өмір сүріпті.
7.Кіші қыз неге бақытты еді?
A) Өзінің көркіне көзі тояды
B) Ақылдылығына сенімді
C) Өзіне жасалған игі істерді ойлайды
D) Әкесі қатты еркелетеді
E) Патша бетінен кақпайды

8.Патшаның үлкен қызының дертке шалдығуының себепшісі
A) Өзі
B) Сіңлісі
C) Сарай қызметшілері
D) Саяхатшы
E) Әкесі

9.Мәтіндегі негізгі ой кімнің сөзі арқылы беріледі?
A) кіші қыздың
B) Патшаның
C) Саяхатшының
D) Қызметкерлердің
E) Үлкен қыздың

10.Саяхатшы неліктен қыздардың күнделігін жасырын оқыды?
A) Қыздар тәрбиесімен айналысу үшін
B) Қыздардың сырын ашу үшін
C) Қыздардын ақылдылығын білу үшін
D) Патшалықтың құпиясын ашу үшін
E) Кіші қыздың науқасын білу үшін

11.Мәтіннің стилі қандай?
A) Ауызекі сөйлеу стилі
B) Көркем әдебиет стилі
C) Ресми іс-қағаздар стилі
D) Публицистикалық стиль
E) Ғылыми стиль

12.Қай даналық ой (тағылым сез) мәтіннің түйінін ашады?
A) Шапағатты ойға беріл, шапағатты сөзге беріл, шапағатты іске беріл.
B) Ізгіліктен басқа таусылмайтын, бұзылмайтын байлық жоқ
C) Қаруын - білімің мен тілің, сүйенішің, тірегің ақылың болсын.
D) Құрметті адам болғың келсе - көптің сөзін сейле, халық жағында бол.
E) Тәрбиеліден - тәлім, ғалымнан - ғибрат, өнерліден - өнеге ал.

4-МӘТІН
1. Астрономияда жаңа туған айдың ұштарын «Ай мүйіздері» дейді. Халық сүйікті деген малдарын Ай тұяқты тұлпарым, Ай мұйізді ақ серкем деп өзгеше ықыласпен мадақтайды.
2. Ай мен Күн туралы: «Ай мен Күн егіз туған керемет сүлу екі әйел екен. Әсіресе Ай сұлуырак болып мақтанып, Күн оны қызғаньт Айдың бетін тырнап, оған дақ түсірген. Кесірлі Ай жазасын осылай тартқан. Ай бетіндегі қарауытқан дақ содан екен» деседі. Айдың кеш туғанын немесе кемігенін ел Ай «қорғалады» дейді. Күнге жақындап барғанда Ай «қорғалап» бетін жасырады, ал қашықтағанда Ай толып, Күнді қызықтырып, бетін түгел көрсетіп, ереуілдейді. Ай түрінің өзгеру құбылысын жаңа Ай, ширек Ай, толған Ай деп түсіндіреді.
3. «Жаңа ай жарылқа, Ескі ай есірке» деп тілек айтып, жаңа Ай туу құбылысы қазақ ортасында елеулі оқиға болып келді. Жана туған Айды көргенде шаруа адамның көңіліне әр түрлі ой келеді, шаруаға жайлы бола ма, жоқ жайсыз бола ма деген ойлар тумай қоймайды. Қазақ арасында егер Ай тігінен туса, ауа райы шаруаға жайлы, жылы болады. Ал, Ай шалқасынан жатса, ай суық, жайсыз болып өтеді. Мұны «Айдың өзіне жайлы. халыққа жайсыз болатаны» дейдІ.
4. Қазақ тұрмысында Айды қастерлеуге себеп көп болды: Ай болмаса, түн қараңғысын жамылып қасқыр да, ұры да малға шабуылды күшейтеді, шаруа жайымен ұзақ түн қату да қиын тиеді. Аталарымыздың ай қараңғыда малы түгіл, басы да зор қауіпте болғандығын еске алсақ, неліктен айды қастерлегендігін жақсы түсінеміз. «Қараңғыалғыр» деген сез тегін шықпаған. Елдегі үлкен ақсақалға Айға бата қыл дегенде: - Ай шалқасынан туыпты, бұл мен бата қылмайтын Ай екен, депті. Жұрттың бұл сенімдерін саралай келіп, ғылыми тұрғыдан келгенде мынадай қортынды шығарамыз. Жаңа туған Айдың қалпына қарай жұрттың ауа райы өзгереді дегені бос сөз емес,
5. Анығында да, жалпы алғанда жаз айларында жаңа Ай тігірек тұрады да, қыс айларында Ай «шалқасынан жатады», өйткені қыстыгүні түнге қарай эклиптика (Күн жолы) аспанда жоғары тұрады, Ай жолы да оған жуық, сондықтан күн сәулелері Айдың астыңғы төменгі бетін ала жарық береді де, бізге Ай шалқалап жатқан сияқты көрінеді. Сөйтіп, жаңа Ай орағының орналасу қалпы мен ауа райының арасындағы бұл кызық іліктестік Күн мен Айдың аспандағы жолдарының әр мезгілдегі өзара орналасуына байланысты.
6. Атан түйе мен шіркей қандай болса, үлкендігі жағынан алғанда Күн мен Ай да сондай. Ай бетіндегі қарауытқан дақтар ойпаттау жерлері екен.
7. Адам баласының ұзақ жасаған тарихында оның көп іздеген аспан шырағы Ай болатын-ды. Ес білмейтін сәби де керім Айға қол созып аймалайды. Малшы, керуенші, аңшы, қарақшы бәрі де Айды бақты. Ойшыл, сыншылдар да тіпті еріккенде Айға қарады. Кәне, ойланайықшы, «Мен ұрлық қылғанда ай жарық болды»; «Ай қарап тұрсың ба?» дегендей сөздер де бар емес пе? Осыдан 350 жылдай бұрын Галилей тұңғыш рет ойлап тапқан кұралымен Ай бетінен тауларды көрдім, деп жарияласымен-ақ Айға ынта ерекше күшейді.
8 Өмір бақи меңіреу жатқан кең дұниенің түкпірлерін шарлауда адам перзенттерінің аяғы тұңғыш рет Ай бетін басатыны сөзсіз. Ай келешекте космос жолаушылары үшін бірінші бекет болып табылмақ.
13.Ай мен Күннің көлемін автор неге теңейді?
A) Теңіз бен бұлаққа
B) Жұлдыз бен сатурнға
C) Терек пен талға
D) Аң мен құсқа
E) Мал мен жәндікке

14.Ай шалқасынан жатқанда ауа райында қандай өзгеріс болады?
A) Көктем туады
B) Түн қысқарады
C) Қатты ыстық болады
D) Күн жылынады
E) Күн суытады

15.Ай қашан толады?
A) Күннен алыстағанда
B) Таң атқанда
C) Ай қорғалағанда
D) Күнге жақындағанда
E) Күн шыққанда

16.Неліктен айдың бетінде дақ пайда болған?
A) Көрікті болғандықтан
B) Қызғаншақ болғандықтан
C) Кеш туғандықтан
D) Ерке болғандықтан
E) Сарғыш болғандықтан

17.Ай мен күннің көлемі сөз болатын азатжол
A) Жетінші
B) Бесінші
C) Бірінші
D) Үшініші
E) Алтыншы

18.Айдың түрінің өзгеруін нешеге бөлеміз?
A) Өзгермсйді
B) Екіге
C) Үшке
D) Төртке
E) Беске

19.Ауа райы суық болғанда ай қалай орналасады?
1. Етпетінен
2. Шалқасынан
3. Тігінен
A) Барлығы бұрыс
B) Екіншісі
C) Үшіншісі
D) Біріншісі
E) Барлығы дұрыс

20.Ай мен Күн туралы аңыз нешінші азатжолда айтылған?
A) Үшінші
B) Бесінші
C) Екінші
D) Төртінші
E) Бірінші

ДҰРЫС ЖАУАП КОДТАРЫ;

1)А
2)В
3)D
4)Е
5)С
6)С
7)С
8)А
9)С
10)В
11)В
12)А
13)Е
14)Е
15)А
16)А
17)Е
18)С
19)В
20)С

жүктеу 19,41 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: