61.Организм функцияларының нерв арқылы реттелуі. Соматикалық және вегетативті функциялвр туралы түсінік және оладың реттелуі.
Нерв жүйесінің жасушаларға, тіндерге және органдарға әсерін үйлестіретін, олардың қызметін ағзаның қажеттіліктеріне және қоршаған ортаның өзгерістеріне сәйкес өзгертетін нерв регуляциясы; функцияларды өзін-өзі реттеудің негізгі механизмдерінің бірі. Ішкі органдардың функциялары сопақша мидың, гипоталамус пен лимбиялық жүйенің жүйке орталықтарымен реттеледі. Барлық осы құрылымдар ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын сақтауға қатысады және оның барлық жүйелерінің жұмысына әсер етеді( жүрек-қан тамырлары, эндокриндік, ас қорту, бөліп шығару, жыныстық, тыныс алу).
Вегетативті жүйке жүйесі висцералды бұлшық еттердің қысқаруын ғана емес, сонымен қатар бездердің қызметін де реттейді. Соматикалық жүйке жүйесінің реттеушілік әсері санаға бағынады. Оған басты сезімтал және қозғалыс жолдары мен олардың орталықтары, ми қыртысы, базальды ганглия және мишық жатады.
Вегетативтік жүйке жүйесінің әртүрлі бөлімдері-лимбалық жүйе, гипоталамус, сопақша ми ішкі органдар қызметінің әртүрлі деңгейлерде реттелуіне жауап береді.
Лимбиялық жүйе күрделі мінез-құлық актілері мен тағамдық, ата-аналық, жыныстық және аумақтық мінез-құлық реакцияларын жүзеге асыруға қатысады. Гипоталамуста дене температурасын және су балансын реттеу орталықтары бар және тағамдық,жыныстық және эмоциялық мінез-құлыққа әсер етеді. Ол сондай-ақ эндокриндік функцияларды реттеуде маңызды рөл атқарады.
Сопақша мида жүрек-тамыр және тыныс алу жүйелерінің реттегіш орталықтары бар.
Негізгі міндеті ОЖЖ-дан ішкі органдарға импульстер жүргізу болып табылатын автономды жүйке жүйесінде эфферентті вегетативті нейрондар орналасқан. Автономды жүйке жүйесі морфология және функционалына байланысты екі бөлімге бөлінеді:парасимпатикалық және симпатикалық. Бұл бөлімдер арасында әдетте антагонизм бар: бездің немесе ішкі ағзалардың бұлшықеттерінің парасимпатикалық нервтерінің
әсерімен қозады, ал симпатикалық әсермен — тежеледі.
Вегетативті (автономды) нерв жүйесі — ішкі мүшелердің, ішкі және сыртқы секреция бездерінің, қан және лимфа тамырларының қызметін реттейтін нерв жүйесінің бөлімі. Вегетативті жүйке жүйесі барлық ағзаны, барлық органдар мен тіндерді нервтендіреді. Вегетативті жүйке жүйесінің қызметі адамның еркіне байланысты емес. Бірақ барлық вегетативтік функциялар орталық жүйке жүйесіне, бірінші кезекте — үлкен жарты шарға бағынады. Функциялары:ағзаның барлық органдары мен тіндерінің (қаңқа бұлшық етінен басқа) функцияларының нерв регуляциясы; зат алмасуының реттелуі;ағзаның гомеостазын қолдау; барлық омыртқалардың бейімделу реакциялары. Анатомиялық және функционалдық вегетативті жүйке жүйесі симпатикалық, парасимпатикалық және метасимпатикалық болып бөлінеді.
Ағзаның барлық құрылымдары мен жүйелері вегетативтік жүйке жүйесінің талшықтарымен инерцияланады. Вегетативтік жүйке жүйесінің бөлімдері адам санасының қатысуынсыз органдар мен жүйелердің автоматты реттелуін қамтамасыз ете отырып, салыстырмалы функционалдық антагонизмде болады.Маңызды органдардың қос инвервациясы бар. Қуыс ішкі мүшелерде үш (симпатикалық, парасимпатикалық және метасимпатикалық) иннервация бар. Симпатикалық және парасимпатикалық бөлімдерде орталық және шеткі бөліктері бар. Вегетативтік жүйке жүйесінің орталық бөлігі вегетативтік ядро — жұлын және бас миында жатқан нейрондардың денелерін құрайды. Олар вегетативтік жүйке жүйесінің барлық үш бөлігінің жұмысын үйлестіруді жүзеге асырады. Вегетативтік нерв жүйесінің шеткі бөлігі ядролардан шығатын нерв талшықтарын, орталық нерв жүйесінің шегінен тыс жатқан вегетативтік ганглияларды және ішкі органдардың қабырғаларындағы нерв өрімдерін құрайды.
Соматикалық жүйке жүйесі — адамның жүйке жүйесінің бөлігі, ол афференттік (сезімтал) және эфференттік (қозғалу) жүйке талшықтарының, иннерциялайтын бұлшықеттердің (омыртқалы-қаңқа), терінің, буындардың жиынтығы болып табылады. Соматикалық жүйе-бұл орталық жүйке жүйесіне және кері қарай моторлы (қозғалтқыш) және сенсорлық (сезімтал) ақпаратты жеткізумен айналысатын перифериялық жүйке жүйесінің бөлігі. Бұл жүйе теріге бекітілген нервтерден, сезім мүшелерінен және барлық скелеттің бұлшық етінен тұрады. Ол бұлшықеттердің барлық саналы қимылдарына, сондай-ақ сыртқы тітіркендіргіштер арқылы түсетін сенсорлық ақпаратты өңдеуге жауап береді: көру, есту және сезу. Соматикалық жүйке жүйесі нейрондардың екі негізгі түрінен тұрады: сенсорлық (афференттік) нейрондар, оларнервтерден орталық жүйке жүйесіне ақпарат береді және барлық дене арқылы бас және жұлын миынан бұлшық ет ұлпаларына ақпарат жеткізетін моторлы (эфференттік)
нейрондар.
Соматикалық жүйке жүйесінің нейрондары орталық жүйке жүйесінен тікелей бұлшық ет пен рецепторларға созылады. Нейронның денесі орталық жүйке жүйесінде, ал аксондар теріге, сезім мүшелеріне немесе бұлшық етке жеткенше одан әрі созылады. Электрохимиялық импульстер бас миынан жұлын миына аксон арқылы қозғалады.
Соматикалық жүйке жүйесі сондай-ақ танылмаған әсерлерге (рефлекстер) жауап беретін рефлекторлық доғаларды қамтиды. Рефлекторлық доғаның көмегімен бұлшық ет мидың сигналдарынсыз қозғалады. Бұл жүйке жолдары жұлын миына тікелей қосылғанда орын алады. Рефлекторлық доғаның кейбір мысалдары: Сіз қолды ыстық кастрюльден тез тартып аласыз немесе доктор сізді тізеге ұрған кезде аяқты көтересіз.
Достарыңызбен бөлісу: |
