Тілдің табиғаты мен қоғамдық қызметі Әлдекен Толқын акк-95

Тілдің табиғаты мен қоғамдық қызметі
Әлдекен Толқын акк-95

Жалпы тілдің шығу табиғатына байланысты
ғалымдардың көзқарастары екіге бөлінген
Екінші бір топ
ғалымдар (Г.
Штейнталь, А.
Потебня) тілді
психологиялық
құбылыс деп біледі.
Бұл пікір "тіл құдай
жаратқан нәрсе емес,
оны жеке адам
жасайды, жеке
адамның рухы
туғызады", деген
Неміс ғалымы Франц
Бопп: Тіл — биологиялық
кұбылыс, оны кұдай
жаратқан, - деп есептеді.
Бұл пікірді А.Шлейхер
де қолдады. Ол: "Тіл де
биологиялық организм
сияқты туады, өседі,
өледі", - дейді.

Ендеше, адамзат тілі - биологиялық та,
психологиялық та құбылыс емес, ол қоғамдық
(әлеуметтік) құбылыс, қоғамға қызмет етеді.
Себебі тіл қоғам үшін, қоғам мүшелерінің пікір
алысып, өзара түсінісу үшін керек, сол үшін
жаралған. Пікір алысу, түсінісу қоғам бар жерде
ғана болады. Бір-бірімен сөйлесетін адамдар
жоқ жерде тіл де жоқ. Қоғам қай жерде, қашан
туған болса, тіл де сол жерде, сол заманда
пайда болған. Қоғамсыз - тіл, тілсіз - қоғам
болмайды.

Тілдің қоғамдық қызметі
ең басты қасиеті — қатынас құралы
болу қызметі. Тіл - адам баласы
қоғамында қатынас құралы,
сөйлесіп, пікір алысудың құралы
ретінде қызмет атқаратын қоғамдық
құбылыс.

Тіл мен қоғамның арасындағы байланыс
екі жақты болады. Біріншісі: тілсіз ешбір
қоғам өмір сүре алмайды. Тіл жоқ жерде
қоғамда бірлесіп еңбек етуі мүмкін емес.
Өйткені тіл — қоғамның өмір сүруінің
басты шарты. Екіншісі: тіл қоғам бар жерде
ғана өмір сүреді. Қоғамнан тыс тіл жок,
тілдің екінші басты қызметі — ол
ойлаудың, ойды жарыққа шығарудың
кұралы. Адамның ойы тіл (сөйлемдер)
арқылы белгілі болады. Демек, ойлау мен
тіл бір-бірімен тығыз байланысты.

Тілдің бұл екі қызметінен басқа, яғни қатынас
құралы болу қызметі мен ойлаудың құралы болу
қызметінен басқа, тағы бір қызметі бар. Ол - оның
атауыштық (номинативтік) қызметі. Яғни тіліміздегі
әрбір сөз, сөз тіркесі - белгілі бір заттың,ұғымның,
қимылдың, сынның аты, атауы болып табылады.
Тілдің төртінші қызметі — экспрессивті-
эмоционалдық қызмет. Тілдің экспрессивті-
эмоционалдық қызметі деп - адамның сол затқа,
ұғымға деген өзіндік (субъективті) қатынасын,
эмоциясын, яғни не жақсы көру, не жек көру
сезімін айтамыз. Мысалы: алақай, масқара, қап,
айналайын т.б.

Тіл және ойлау
Тіл мен ой бір бірімен тығыз
байланысты. Себебі біз ойлау арқылы
өз ойымызды жеткіземіз.
Бұған байланысты К. Маркстың айтқан
ойы бар: "Тіл дегеніміз-ойдың тікелей
шырдығыОй тіл арқылы, тілдегі сөздер
мен сөйлемдер арқылы көрінеді.
Демек, тіл - пікір алысу құралы,
ойлаудың құралы, ойды жарыққа
шығару құралы.
"

Пайдаланылған әдебиеттер:
Хасенов Ә. Тіл білімі кіріспе 1995ж
Оқылған лекция
Интернет желісі www.baribar.
com

Назарларыңызға рахмет!