Тақырыбында облыстық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

20 
 
МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАРДЫ ӘЛЕУМЕТТІК БЕЙІМДЕУ 
МЕН ҚОҒАМҒА ТАРТУ ШАРАЛАРЫ 
Тауманова Жанаргуль Бактыгереевна 
Оңайбай Көшеков атындағы 
 
«Атырау аграрлы-техникалық колледжі» КМҚК, әлеуметтік педагог 
 
Әр  адам  қайталанбас  тұлға  болып  есептеледі,  сондықтан  адам, 
адамгершілік  тұрғылық  қарым-қатынасқа  құқылы.  Мүмкіндігі  шектеулі 
баланы  қоғамға  енгізудің  қиындығы,  бір  жағынан  бала  дамуындағы  дене 
және психологиялық ауытқулары болса, екінші жағынан әлеуметтік жүйенің 
дұрыс  қалыптаспағандығы,  мүмкіндігі  шектеулі  баланың  қалыпты  өмір 
сүруіне кедергі келтіреді. Әлеуметтенудің мәні адамның қоғамға бейімденіп, 
жекеленуі болып табылады. Тұлғаны әлеуметтендіруде тек қана қоғам емес, 
ең  бірінші  әрбір  адам  белсенді  рөл  атқаруы  тиіс.  Мүгедек  бала  еркіндікті, 
әлеуметтік  интеграцияны  қамтамасыз  ететін  ортада  толыққанды  және 
лайықты  өмір  сүруіне  көмектесетін  ерекше  күтім,  білім  және  қажетті 
дайындық алуға  құқылы. Мүмкіндігі шектеулі  балаларды  әлеуметтік  ортаға 
енгізудің негізгі бір факторы, ортаны мүмкіндігі шектеулі баланы қабылдауға 
дайындау. Мүмкіндігі шектеулі баланы әлеуметтік ортаға енгізудің екі жолы 
бар.  Бірінші  жолы,  мүмкіндігі  шектеулі  баланы  қоршаған  ортаға  бейімдеу. 
Бұл  жолдың  кемшілігі  біржақтылығы.  Бұл  жолмен  керекті  нәтижеге  жету 
мүмкін емес, әлеуметтену процесі екі жақтылы болуы керек. Бұл дайындық 
процесінде  интеграцияның  объектісі  ғана  емес,  сонымен  қатар  белсенді 
субъектісі болу керек. Екінші жолы мүмкіндігі шектеулі баланы әлеуметтік 
ортаға  енгізу  дайындығымен  бірге,  әлеуметтік  ортаны  мүмкіндігі  шектеулі 
баланы  қабылдауға  дайындау.  Мемлекет  даму  мүмкіндігі  шектеулі 
азаматтардың  білім  алуына,  дамуында  ауытқуды  түзетуіне  және  әлеуметтік 
бейімделуіне жағдай жасауды қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасының 
азаматтарының  денсаулығын  қорғау  жөніндегі  заң  құжаттарында 
айтылғандай, мүгедектер, оның ішінде мүгедек балалар және бала жасынан 
мүгедектер 
медициналық 
әлеуметтік 
көмек 
алуға, 
оңалтылуға 
(реабилитация),  дәрі-дәрмектермен,  протездермен,  протезді-ортопедиялық 
бұйымдармен,  жеңілдік  жағдайларда  қозғалыс  құралдарымен  қамтамасыз 
етілуге, сондай-ақ кәсіби даярлану мен қайта даярлануға құқықтары бар.       
Лев Семенович Выготский: «Бала бойындағы кемістігін толықтырудың 
екі түрлі ерекшелігі бар, оның бірі– бала психикасының даму шамасына орай 
тәрбие  талаптары,  екіншісі–кемістігін  қалпына  келтірудегі  өз  бойындағы 
ерекшеліктері  мен  мүмкіндіктері»
 
– 
деп  атап  көрсетеді.  Бала  бойындағы 
кемістікті  әлеуметтік  жолмен  толықтыруға  болады  деді,  ол  үшін  кемтар 
балаларға  үнемі  қамқорлық  көрсетіп,  оқыту  мен  тәрбиелеу  істерін  жүйелі 
түрде жүргізіп отыру керектігіне ерекше мән берген.  
Жүргізілетін  жұмыстар: 
 
Мүмкіндігі шектеулі балалармен әлеуметтік жұмыс; 
 
Мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс; 
 
Мүмкіндігі шектеулі балалардың дамуы; 
 
Мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту; 

21 
 
 
Адамзат  даму  тарихындағы  мүмкіндігі  шектеулі  мүгедек 
балалардың әлеуметтік мәдени статусы; 
 
Мүмкіндігі шектеулі тұлғаларды медициналық оңалту; 
 
Мүмкіндігі  шектеулі  балалардың  тұрмысқа  бейімделуін 
қамтамасыз ету; 
 
Мүмкіндігі шектеулі оқушыларды әсемдікке тәрбиелеу. 
  
Қазіргі таңда барлық әлем жұртшылығының назарын аударып отырған 
мәселе  балалардың  жеке  сұраныстары  мен  ерекшеліктеріне  ортаның, 
отбасының  қатысуымен  білім  беру  үрдісіне  толық  қосуды  қарастыратын 
инклюзивті  білім  беру.  Мүмкіндіктері  шектеулі  балаларды  жалпы  білім 
үрдісіне толық енгізу және әлеуметтік бейімдеуге, жынысына, шығу тегіне, 
дініне,  жағдайына  қарамай,  балаларды  айыратын  кедергілерді  жоюға,  ата-
аналарын  белсенділікке  шақыруға,  баланың  түзеу-педагогикалық  және 
әлеуметтік мұқтаждықтарына арнайы қолдау, яғни, жалпы білім беру сапасы 
сақталған тиімді оқытуға бағытталған мемлекеттік саясат. Инклюзивті оқыту 
– 
ерекше мұқтаждықтары бар балалардың жалпы білім беретін мектептердегі 
оқыту  үрдісін  сипаттауда  қолданылады.  Инклюзивті  оқытудың  негізгі 
принциптері: 
1.
Адам  құндылығы  оның  мүмкіндігіне  қарай  қабілеттілігімен,  жеткен 
жетістіктерімен анықталады. 
2.
Әрбір адам сезуге және ойлауға қабілетті. 
3.
Әрбір адам қарым - қатынасқа құқылы. 
4.
Барлық адам бір - біріне қажет. 
5.
Білім шынайы қарым - қатынас шеңберінде жүзеге асады. 
6.
Барлық адамдар құрбы-құрдастарының қолдауы мен достығын қажет  
етеді. 
7.
Әрбір  оқушы  үшін  жетістікке  жету-  өзінің  мүмкіндігіне  қарай  орындай 
алатын әрекетін жүзеге асыру. 
8.
Жан-жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді. 
Инклюзивті  оқыту  –  барлық  балалардың  мұқтаждықтарын  ескеретін, 
ерекше қажеттіліктері бар балалардың білім алуын қамтамасыз ететін жалпы 
білім  үрдісінің  дамуы.  Инклюзивті  оқыту  балалардың  оқу  үрдісіндегі 
қажеттіліктерін  қанағаттандырып,  оқыту  мен  сабақ  берудің  жаңа  бағытын 
өңдеуге  талпынады.  Егер  инклюзивті  оқытудың  оқыту  мен  сабақ  беруге 
енгізілген  өзгерістері  тиімді  болса,  онда  ерекше  қажеттіліктері  бар 
балалардың  жағдайлары  да  өзгереді.  Инклюзивті  оқытуды  ашқан 
мектептерде  оқыған  балалар  адам  құқығы  туралы  білім  алуға  мүмкіншілік 
алады,  өйткені  олар  бір-бірімен  қарым-қатынас  жасауға,  танып  білуге, 
қабылдауға  үйренеді.  Инклюзивтік  білім  беру  –  барлық  балаларды  жалпы 
білім  үрдісіне  толық  енгізу  және  әлеуметтік  бейімдеуге,  жынысына,  шығу 
тегіне, дініне, жағдайына қарамай, балаларды айыратын кедергілерді жоюға, 
ата-аналарын белсенділікке шақыруға, баланың түзеу – педагогикалық және 
әлеуметтік қажеттіліктерін арнайы қолдау, қоршаған ортаның балаларды жас 
ерекшеліктеріне  және  білімдік  қажеттіліктеріне  бейімделуіне  жағдай 
қалыптастыру,  яғни,  жалпы  білім  беру  сапасы  сақталған  тиімді  оқытуға 
бағытталған мемлекеттік саясат. Психикалық дамуының негiзгi бұзылыстары