Тақырыбы: Өлшем құралдарына сынақ жүргізу және типін бекіту тәртібі

1 Өлшем құралдарына сынақ жүргізу тәртібі

2 Өлшем қүралдарының типін бекіту мақсатында және бекітілген типке сәйкестікке сынақтар жүргізу тәртібі және өлшем құралдарының типін бекіту тәртібі
Өлшем құралдарына сынақ жүргізу және типін бекіту тәртібі ҚР СТ 2.21-2007 сәйкес орындалады. Бұл стандарт өлшем құралдарына сынақ жүргізудің және типін бекітудің тәртібін және оны ұйымдастырудың негізгі талаптарын бекітеді.

Қазақстан Республикасының аймағында сериялы өндірілетін немесе Қазақстан Республикасы аймагына партиямен енгізілетін өлшем кұралдарының типі сәйкес бекітуге жатады.

Өлшем құралдарының типін бекіту туралы шешімді типті бекіту мақсатында және бекітілген типке сәйкестікке өлшем құралдарын сынаудың дұрыс нәтижелерінің негізінде техникалық реттеу және метрология жөніндегі Комитет қабылдайды және 5 жыл мерзімге, сәйкес пішін бойынша өлшем құралдарының типін бекіту туралы сертификатпен расталады.

Бекітілген типке сәйкестікке өлшем кұралдарын сынау типті бекіту туралы сертификаттың мерзімі аяқталганда жүргізіледі, сондай-ақ типті бекіту туралы сертификаттың қолдану мерзімі аяқталғанға дейін мына жағдайда жүргізіледі:

- мемлекеттік метрологиялық қадағалау кезінде іске асырылған тексерулердің теріс нәтижелері;

- құқық қорғау органдарының жазбаша талаптары;

- бекітілген типтегі өлшем құралдарының модификациялары.

Шет елдерде жүргізілген сынақ нәтижелерін мойындау және өлшем құралдарының типін бекіту, Қазақстан Республикасы қатысушы болып табылатын сәйкес халықаралық келісімдер негізінде уәкілетті органдармен іске асырылады.

Сынақ нәтижелері және типті бекіту мойындалған өлшем құралдарына пішін бойынша сертификат беріледі.

Типі бекітілген өлшем құралдарына және/немесе өлшем құралдарының әр данасын сүйемелдейтін пайдаланылатын құжаттарға өтініш беруші, пішін және көлемдер бойынша өлшем құралдарының типін бекітетін белгі қойылады.

Егер өлшем құралдарына белгіні қою конструкциясының өзгешілігіне байланысты тиімді болмаса, белгіні өлшем құралдарының әр данасын сүйемелдейтін пайдалану құжаттарына қоюға болады.

Өлшем құралдарының типін бекіту туралы ақпарат уәкілетті органның ресми басылымдарында жарияланады.

Типті бекіту мақсатында және бекітілген типке сәйкестікке өлшем құралдарына сынақтар жүргізуді, сондай-ақ сынау нәтижелерін тану процедурасын жүргізу кезінде сараптау және өлшем құралдарының типін бекітуді келісім шарт негізінде мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталық жүргізеді.

Мемлекеттік метрологиялық қадағалау және бекітілген типті өлшем құралдарын модификациялау кезінде іске асырылған тексерулердің теріс нәтижелері жағдайында жүргізілетін бекітілген типке сәйкестікке өлшем құралдарын сынауды, өлшем құралдарының типін бекітуге ынталы болып табылатын өтініш беруші төлейді.

Өлшем құралдарын өндіруші болып табылатын заңды тұлға қайта құрылған жағдайда, оның атауына байланысты үйлесу, қосылу, бөліну немесе қайта құру түрінде типті бекіту туралы сертификаттың немесе өлшем кұралдарының типін бекітуді мойындау туралы сертификаттың қолдану мерзімі аяқталғанға дейін отыз күнтізбелік күн ішінде уәкілетті органға еркін пішінде қайта ресімдеу себептерін көрсетіп және көрсетілген қайта құруды растайтын сәйкес құжаттармен қоса өтініш беруі тиіс.

Сертификатты қайта ресімдеу кезінде ертеректе берілген сертификат номері тіркеу номері және сертификаттың қолдану мерзімі сақталады.

Өлшем құралдарының типін бекіту мақсатында және бекітілген типке сәйкестікке сынақтар жүргізу тәртібі.

Шет елдік өндірушінің өлшем қүралдарының типін бекіту мақсатында және типінің сәйкестігіне сынаулар жүргізуге құжаттар мемлекеттік және/немесе орыс тілдеріндегі аудармасымен ұсынылады.

Құжаттар жинағы уәкілетті органмен тіркелгеннен кейін сынау жүргізу үшін МҒМОға жіберіледі.

Қажет болған жағдайда өтініш беруші МҒМОға өлшем құралдарын ұсынуы тиіс.

Өтініш беруші өкілінің қатысуымен типті бекіту мақсатында өлшем құралдарына сынақ жүргізу үшін, өндірушінің техникалық бақылау қызметімен қабылданған саннан өлшем құралдарының үлгілерін іріктеп алады. Іріктеу, үш үлгіден кем емес сынақ бағдарламасымен белгіленген санда, кездейсоқ таңдап алу әдісімен іске асырылады.

Дәлелдөнген жағдайларда өлшем құралдарының үштен кем емес үлгісін іріктеп алуға болады.

Өлшем құралдары шектеулі көлемде дайындалған немесе партиямен енгізілген жағдайда, уәкілетті органның келісімімен өтініш берушінің ұсынған өлшем құралдарының үлгілерінде сынақтар жүргізуге болады, бұл кезде үлгілер саны сынақ бағдарламасымен белгіленген санға сәйкес келуі тиіс.

Типті бекіту мақсатында өлшем құралдарын сынау сынаудың типтік бағдарламасы бойынша жүргізіледі, онда белгіленген тәртіпте бекітілген өзгерістер немесе толықтырулар енгізілуі мүмкін.

Бекітілген типке сәйкестікке өлшем құралдарын сынауды типті бекіту мақсатында өлшем құралдарына сынаулар жүргізу кезінде МҒМОмен бекітілген бағдарлама бойынша жүргізеді. Қажет болған жағдайда МҒМОмен бекітілген бағдарламаға өзгерістер мен толыктырулар әзірленеді.

Мемлекеттік метрологиялық қадағалау кезінде іске асырылған тексерулердің кері нәтижелерінде іске асырылатын бекітілген типке сәйкестікке өлшем құралдарын сынау жағдай төмендегені туралы ақпарат түскен сипаттамаларға тексеруді қосатын бағдарлама бойынша жүргізіледі.

Модификациялау кезіндегі бекітілген типке сәйкестікке сынаулар өлшем құралдарын дайындау конструкциясына немесе технологиясына енгізілген сипаттамалар мен параметрлерді тексеруді қосатын бағдарлама бойынша жүргізіледі.

Өлшем құралдарын сынауды осы өлшем құралдарына нормативтік немесе техникалық құжаттарда регламенттелген метрологиялық және техникалық сипаттамалармен өлшем құралдарының сыналатын үлгілеріне сәйкес келмеуінің анықталғанына дейін жүргізу керек.

Сәйкес келмеу табылғаннан кейін сәйкес келмеу тармақтары бойынша үлгілердің екі еселенген санында сынаулар жүргізіледі.

Типті бекіту мақсатында бекітілген типке сәйкестікке өлшем құралдарын сынау нәтижелері бойынша типті бекіту тәртібі.

Сынақ нәтижелері бар сынақ материалдары және өтініш берушінің сынауға ұсынған құжаттары бекіту немесе өлшем құралдарының типін бекітуден бас тарту туралы шешімді кабылдау үшін уәкілетті органға жолданады.

Типті бекіту туралы дұрыс шешімде өлшем құралдарының типін сипаттауда уәкілетті органның келісімі, өлшем құралдарын салыстырып тексеру әдістемесін МҒМО бекітуі іске асырылады, оны әзірлеу кезінде өлшем құралдарының типін бекіту туралы сертификат және белгіленген тәртіпте ҚР МӨЖ тізілімінде тіркеу ресімделеді.

Типті бекіту туралы теріс шешімде өтініш берушіге өлшем құралдардың типін бекітуде келіспеудің себептері көрсетілген хабарлама жібереді.

Сынақ нәтижелеріне мойындау жүргізу және өлшем құралдарының типін бекіту тәртібі.

Шет елдерде жүргізілген сынақ нәтижелерін мойындау және өлшем құралдарының типін бекіту келісімдермен белгіленген немесе нормативтік құжаттармен ресімделген тәртіпте уәкілетті органмен іске асырылады.

ТМД елдерінде дайындалған сынақ нәтижелерін мойындау және өлшем құралдарының типін бекіту сәйкес іске асырылады.

Сынақ нәтижелерін мойындау және өлшем қүралдарының типін бекіту уәкілетті органмен МҒМО жүргізген, өтініш берушінің ұсынған құжаттарын талдау нәтижелерінің негізінде іске асырылады.

Сынақ нәтижелерін мойындау және өлшем құралдарының типін бекіту туралы дұрыс шешімде өлшем қүралдарының типін бекітуді мойындау туралы сертификат ресімделеді және белгіленген тәртіпте ҚР МӨЖ тізілімінде тіркеледі. Типті бекіту туралы теріс шешімде өтініш берушіге сынақ нәтижелерін мойындауда және өлшем құралдарының типін бекітуде келіспеу себептері көрсетілген хабарлама жіберіледі.

Өздікбақылауға арналған сұрақтар:

1 Өлшем құралдарына сынақ жүргізу және типін бекіту тәртібі қандай стандартқа сәйкес орындалады.?

2 Сынақтан өткен және типтері бекітілген өлшем құралдарына қандай құжат беріледі?

3 Өлшем қүралдарының типін бекіту мақсатында және бекітілген типке сәйкестікке сынақтар жүргізу тәртібі және өлшем құралдарының типін бекіту тәртібі қалай жүргізіледі?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1 ҚР СТ 2.21-2007 ҚР МӨЖ. Өлшем құралдарына сынақ жүргізу және типін бекіту тәртібі
№ 13 дәріс (1 сағат)

Тақырыбы: Қазақстан Республикасының калибрлеу жүйесі

Дәріс жоспары:

1 Қазақстан Республикасының калибрлеу жүйесінің құрылымы

2 Ұйымдастыру құрылымы

3 Өлшем құралдарына калибрлеу жүргізу тәртібі және ұйымдастыру
Қазақстан Республикасының калибрлеу жүйесінің мақсаты, мәселелері және құрылымы ҚР СТ 2.11 сай орнатылады.

Қазақстан Республикасының калибрлеу жүйесінің құрылымы

ҚР КЖ өзінің дамуында өлшем құралдарын калибрлеудегі мәселелерін жинақты шешілуін қамтамасыз ететін құқықтық, техникалық және ұйымдастыру негіздеріне тіреледі.

Құқықтық негіз өлшем құралдарын калибрлеуін өткізу және ұйымдастыруын талаптарды реттейтін, заң шығару және нормативтік құжаттар жиынтығына енгізеді.

Ұйымдастыру құрылымы

Қазақстан Республикасының калибрлеу жүйесі, өлшем құралдарын калибрлеу жөнінде және осы өлшем-құралдарды жеке-меншік түріне қарамастан қолданатын заңды тұлғалардың еркі бойынша жасалады.

ҚР КЖ ұйымдастыру құрылымына өкілетті мемлекеттік орган, КҒӘО, ДО, калибрлеу жүйесінің Кеңесі, калибрлеу зертханалары кіреді.

КҒӘО, ДО, ҚР КЖ Кеңесінің әрекеттері, өкілетті мемлекеттік органмен бекітілген негізіне сәйкес ҚР КЖ-мен жүзеге асырылады.

КҒӘО мен ДО өкілетті мемлекеттік органмен анықталады.

ҚР КЖ Кеңесі өкілетті мемлекеттік орган, КҒӘО, ДО, калибрлеу зертханаларының және экономика, қоғам бірлестіктер саласының басшылары мен мамандарынан құралады.

Калибрлеу зертханалары басқару мемлекеттік органдарды метрологиялық қызметтері мен калибрлеу жұмыстарын өткізуге аккредиттелген басқа заңды тұлғалардың негізінде құралады.

Негізгі функииялары

Өкілетті мемлекеттік орган ҚР КЖ субъектілерінің әрекеттерін үйлестіреді, ДО, КҒӘО тіркейді, ҚР КЖ тізілім жүргізіп олардың әрекеттерін қадағалайды, калибрлеу жөніндегі нормативтік құжаттарды бекітеді, калибрлеу зертханалары мен калибрлеумен байланысты ұлттық, аймақтық және халықаралық ұйымдарымен қатынасады.

Калибрлеу туралы ғылыми-әдістемелік орталық КҒӘО калибрлеу аумағында ғылыми-әдістемелік жұмыстар жүргізеді, калибрлеу жөнінде нормативтік құжаттарды өндейді, калибрлеу әрекеті туралы нормативтік құжаттардың мәліметтер жиынтығын жүргізеді, ҚР КЖ әрекеті ақпараттық материалдарды шығарады, калибрлеу әдістемелерінің метрологиялық пайдалануын ұйымдастыруын үйлестіреді және ақпаратпен қамтамасыз етеді.

ҚР КЖ Кеңесі - ҚР КЖ әрекетінің негізгі сұрақтарын шешуге арналған орган жүйесі. ҚР КЖ Кеңесі, ҚР КЖ жұмыс істеу кезінде негізгі принциптері мен ережелеріне ұсыныс құрады, ҚР КЖ әрекетінің жетілуіне мінездеме өңдейді, калибрлеу аумағында тексеруді өткізу кезінде негізгі бағыттарды анықтайды, нормативтік құжаттардың жобаларын қарастырып олардың бекітілуі жөнінде ұсыныс дайндайды.

Калибрлеу зертханалары өлшем құралдарының калибрлеуін өткізеді, калибрлеу әдісін жасап шығарады, осы стандартпен және калибрлеу әрекеті аумағында басқа да нормативтік құжаттар қабылдаған ережелерді сақтайды.

Калибрлеуден сәйкес мемлекеттік метрологиялық қадағалауга және салыстырып тексеруге жатпайтын өлшем құралдары өтеді.

Өлшем құралдарын калибрлеу кезінде мынадай міндеттер іске асырылады:

- калибрленетін өлшем құралдарына талаптар орнатылады (метрологиялық сипаттамаларга);

- калибрлеу құралдары және әдістері белгіленеді;

- калибрленетін өлшем құралдарының Қазақстан Республикасының мемлекеттік эталондарына байланысы іске асырылады;

- калибрлеу нәтижелері бойынша өлшем құралдарын пайдалану мүмкіндігі туралы шешім қабылданады.

Өндірістен шығару кезіндегі калибрленген өлшем құралдарын қолдануга және жай-күйіне жауапкершілік дайындаушыға жүктеледі, пайдалану кезінде - осы өлшем құралдарын пайдаланушыларга жүктеледі.

Калибрлеуге жататын өлшем құралдар тізімі сәйкес оларды қолдану саласындағы өлшем құралдарын пайдаланушылармен немесе ұйым-дайындаушымен анықталады.

Өлшем құралдары калибрлеуге заңды тұлғалар бөлімшелерінен метрологиялық қызметпен калибрлеу кестесімен белгіленген мерзімде қабылданады. Калибрлеу кестесі заңды тұлғалардың метрологиялық қызметімен әзірленеді, өлшем құралдарының иелерімен жәнс пайдаланушыларымен келісіледі және заңды тұлғаның басшысымен бекітіледі.

Басқа заңды және жеке тұлғаларға жататын өлшем құралдары калибрлеуге, калибрлеу жұмыстарын жүргізуге келісім шартта керсетілген мерзімде қабылданады.

Өлшем құралдарын калибрлеу аралығының интервалы метрологиялык сипаттамалар, қолдану саласы, өлшем құралдарын пайдалану мерзімі шарттарының тұрақтылығына байланысты өлшем құралдарын пайдаланушыларының келісімі бойынша - калибрлеу зертханасымен белгіленеді.

Өлшем құралдарын калибрлеу кезіндегі шеттен келген заңды және жеке тұлғалар үшін өлшем құралдарын келесі калибрлеу мерзімі осы калибрлеуді орындайтын калибрлеу зертханаларымеп белгіленеді.

Калибрлеу туралы қолданыстагы сертификаты бар өлшем құралдары пайдаланушының дарауы бойынша қайтара калибрлеуден өткізуге болады

Калибрлеу зертханаларындағы өлшем құралдарын калибрлеуді сәйкес курстарды бітіргені туралы құжаттармен расталган кәсіби дайындыгы бар тұлгалармен жүргізіледі.

Өлшем құралдарын калибрлеу Бірліктердің халықаралық жүйесіндегі шама бірліктерін жаңғыртатын эталондарга теңдес байланысқан мемлекеттік эталондардың жоқ кезінде немесе шама бірліктерінің мемлекеттік эталондарына теңдес байланысқан калибрлеу құралдарын пайдалану және калибрлеу әдістемелеріне сәйкес жүргізіледі.

Заңды тұлғалардың метрологиялық қызметімен - осы өлшем құралдарын дайындаушымен немесе пайдаланушымен әзірленетін калибрлеу әдістемесі заңды тұлғамен белгіленген тәртіпте бекітіледі.

Бұл жағдайларда өлшем құралдарында қолдану саласын көрсететін анық жазу ыемесе шартты белгілеулер болуы тиіс.

Сәйкес жазулар пайдалану құжаттарында және калибрлеу туралы пайдалану құжаттарында болуы тиіс.

Калибрлеу нәтижелері бойынша қажет болған жағдайда калибрлеу хаттамасы рәсімделеді, оған калибрлеуді орындаушы қолын қояды.

Калибрлеу хаттамаларының мазмұны ҚР СТ ИСО/ХЭК 17025 талаптарына сәйкес келуі тиіс.

Егер калибрлеу нәтижелері бойынша өлшем құралдары қолданысқа жарамды болып табылса, онда өлшем құралдарына сәйкес калибрлеу белгісі қойылады, және ҚР СТ ИСО/ХЭК 17025 талаптарына сэйкес калибрлеу туралы сертификат рәсімделеді.

Шеттен келген занды және жеке тұлғалармен калибрленетін өлшем құралдарына калибрлеу сертификатын рәсімдеу міндетті.

Калибрлеу әтижелері бойынша қолданысқа жарамсыз өлшем құралдарын, оларды қайта қалпына келтіру немесе есептен шығару іс-шараларын жүргізу үшін айналымнан алып тастау керек.

Шеттен келген заңды және жеке тұлғаларға калибрлеуге ұсынылған өлшем құралдарының жарамсыздығы белгіленген жағдайда, тапсырыс беруші міндетті түрде калибрлеу хаттамалары беріледі, оларға орыңдаушыдан басқа қосымша калибрлеу зертханасының басшысы қол қояды.

Өздікбақылауға арналған сұрақтар:

1 Қазақстан Республикасының калибрлеу жүйесінің мақсаты, мәселелері және құрылымы қандай стандартқа сай орнатылады?

2 Қазақстан Республикасының калибрлеу жүйесінің құрылымы қандай?

3 Өлшем құралдарына калибрлеуді жүргізу тәртібі мен ұйымдастырылуы жүзеге қалай асырылады?

4 Калибрлеу әдістемесінде қандай ақпараттар болуы тиіс?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1 ҚР СТ 2.11 ҚР МӨЖ. ҚР калибрлеу жүйесі. Негізгі ережелер

2 ҚР СТ 2.12 ҚР МӨЖ. ҚР калибрлеу жүйесі. Ұйымдастырылуы мен жүргізу тәртібі

№ 14 дәріс (1 сағат)

Тақырыбы: Өлшеу құралдарын метрологиялық

аттестациялауды жүргізу тәртібі

Дәріс жоспары:

1 Өлшем құралдарын метрологиялық аттестациялаудың негізгі сатылары

2 Өлшеу құралдарын метрологиялық аттестациялауды жүргізу тәртібі

Метрологиялық аттестаттауға республика аймағында жеке данада енгізілетін немесе әзірленетін (бір жыл ішінде бір өтінушімен үш өлшем құралынан көп емес) және мемлекеттік метрологиялық қадағалауды іске асыру саласында қолданылатын өлшем құралдары жатады, оның ішінде:

- автоматтандырылған бақылау, басқару жүйелеріне және басқа жүйелерге (кешендер) кіретін өлшеуіш каналдар;

- республикада жеке данада әзірленетін және жабдықталатын эталондар;

- осы шарт пен режімнен айырмашылыгы бар олар үшін метрологиялық және техникалық сипаттары нормаланган немесе осы сипаттарға әсер етуші олардың конструкциясына өзгерістер енгізілген, шарттар мен режімде қолданылатын сериялап шығарылған өлшем кұралдарының жеке даналары;

- сериялап шығарылатын өлшем құралдарының жеке даналары, олар үшін жеке метрологиялық сипаттамалар белгіленеді.

Өлшем құралдарын метрологиялық аттестаттауға мемлекеттік басқару органдары, өлшем құралдарын өндіретін, пайдаланатын, жабдықтайтын жеке және заңды түлғалар ұсынады.

Өлшем құралдарын метрологиялық аттестаттауды сәйкес мемлекеттік ғылыми метрологиялық орталық (МҒМО) іске асырады.

Өлшем құралдарын метрологиялық аттестаттау мынадай сатылардан тұрады:

- метрологиялық аттестаттауга ұсынылатын техникалық құжаттарды қарау;

- өлшем құралдарын эксперименттік зерттеу;

- өлшем құралдарының салыстырьш тексеру әдістемелерін байқау;

- өлшем кұралдарының метрологиялық аттестаттау нәтижелерін ресімдеу.

Қажет болған жағдайда эксперименттік деректер бірнеше сатыларда жүргізілуі мүмкін.

Қажет болған жағдайда өлшем құралдарын метрологиялық аттестаттау басқа заңды тұлғалардың базасында олардың мамандарымен жүргізілуі мүмкін.

Метрологиялық аттестаттау нәтижелерін тану Қазақстан Республикасы қатысушы болып табылатын халықаралық келісімдерге (шарттарға) және олардың дамуына нормативтік кұжаттарға сәйкес іске асырылады. Өлшем құралдарының нәтижелерін тану жөніндегі шешімді техникалық реттеу және метрология жөніндегі уәкілетті орган қабылдайды.

ТМД елдерінде әзірленген өлшем құралдарын- метрологиялық аттестаттау нәтижелерін тану сәйкес іске асырылады.

Метрологиялық аттестаттаудан өткен өлшем құралдары пайдалану процесінде және өлшем құралдарын метрологиялық аттестаттау туралы сертификатта көрсетілген салыстырып тексеру әдістемесіне сәйкес жөндеуден кейін салыстырып тексеруге жатады.

Өлшем құралдарын метрологиялық аттестаттау жөніндегі жұмыстар немесе онын жеке сатылары келісім-шарт негізінде іске асырылады.

Метрологиялық аттестаттаудың оң нәтижелері бойынша эталондар, өлшем құралдары, салыстырьш тексеру әдістемелері Қазақстан Республикасының өлшем бірлігін қамтамасыз ету мемлекеттік жүйесі тізілімінің сәйкес тарауларында тіркеледі.

Өлшем құралдары метрологиялық аттестаттауға МҒМОға мынадай құжаттар жинағымен ұсынылады:

- өлшем құралдарына метрологиялық аттестаттау жүргізуге өтініш;

- өлшем құралдарын әзірлеуге техникалық тапсырма немесе оны алмастыратын өлшем құралына талаптары бар қүжат және техникалық шарттар (егер оларды әзірлеу қарастырылған болса);

- пайдалану құжаттары (техникалық тапсырмамен қарастырылған көлемде);

- өлшем құралдарын метрологиялық аттестаттау бағдарламасының жобасы;

- өлшем құралдарын салыстырып тексеру әдістемесінің жобасы (салыстырып тексеру әдістемесінің пайдалану құжаттарында жоқ кезінде);

- әзірлеушімен алдын-ала жүргізілген зерттеулердің (сынаулардың) хаттамасы, егер олар техникалық тапсырмамен қарастырылған болса.

Автоматты басқару және басқа да жүйелерге (кешендер) кіретін өлшеуіш каналдар үшін қосымша ұсынады:

- жүйеге техникалық құжаттар (кешендер);

- метрологиялық аттестаттауга жататын өлшеуіш каналдардың тізімі, метрологиялық аттестаттау туралы сертификаттар немесе өлшеуіш каналдың құраушы элементтері болып табылатын өлшем құралдарын салыстырып тексеруді растайтын құжаттар.

Метрологиялық аттестаттауға ұсынылатын салыстырып тексеруші қондырғылар үшін қосымша, олардың құрамына кіретін өлшем құралдарын салыстырьш тексеру немесе метрологиялық аттестаттау туралы сертификаттар ұсынылады.

Эталондарға метрологиялық аттестаттау жүргізуге арналған құжаттар жинағында қосымша ҚР СТ 2.3 талаптары есебімен құжаттар болуы тиіс. Мемлекеттік эталондар үшін салыстырып тексеру әдістемелерінің орнына салыстырулар әдістемесі ұсынылады.

Жеке данада енгізілетін өлшем құралдарына кұжаттар метрологиялық аттестаттауға мемлекеттік немесе орыс тілдеріндегі аудармасымен ұсынылады.

Метрологиялық аттестаттау бағдарламасы және салыстырып тексеру әдістемесі өлшем құралдарын әзірлеушімен немесе оны тұтынушымен (жабдықтаушымен) әзірленеді және МҒМОмен бекітіледі, Метрологиялық аттестаттау бағдарламасын және өлшем құралдарын салыстырьш тексеру әдістемесін келісім-шарт негізінде МҒМОның әзірлеуіне, өлшем құралдарын салыстырып тексеру әдістемесі жобасының орнына аттестаттауға ұсынылған өлшем құралдары үшін шет елдермен әзірленген салыстырьш тексеру әдістемесін ұсынуға болады.

Салыстырып тексеру әдістемесі ҚР СТ 2.63 талаптарын есепке ала отырып әзірленеді және ресімделеді.

Эксперименттік зерттеулер кезінде қолданылатын жұмыс эталондары, өлшем құралдары, стандарттық үлгілер (эталондық ерітінділер) және аттестатталған үлгілер Қазақстан Республикасында қолданысқа жіберілуі тиіс, қолданыстағы сертификаты және (немесе) оларды салыстырып тексеруді (аттестаттауды), типті бекітуді растайтын таңбалар оттискілері болуы тиіс.

Әр метрологиялық сипаттауды анықтау кезінде орындалатын аттестатталатын өлшем құралдарын эксперименттік зерттеу нәтижелерін В қосымшасьгаың пішіні бойынша эксперименттік зерттеулер хаттамасына енгізеді.

Өлшем кұралдарын салыстырып тексеру әдістемесін немесе қолданыстағы құжатты шет елдердің салыстырьш тексеруі бойынша байқау кезінде МҒМОмен анықталған кемшіліктер аттестаттау жүргізу кезеңінде өтінушімен шеттетілуі тиіс.

Метрологиялық аттестаттаудың оң нәтижесінде МҒМО метрологиялық аттестаттау туралы сертификатты ресімдейді және сәйкес өлшем кұралын және салыстырып тексеру әдістемесін Қазақстан Республикасының өлшем бірлігін қамтамасыз ету мемлекеттік жүйесінің тізілімінде тіркеуді іске асырады.

Өлшем құралдарын метрологиялық аттестаттаудың теріс нәтижелерінде МҒМО өлшем кұралдарын қолдануға жарамсыздығы туралы хабарламаны ресімдейді.

Метрологиялық аттестаттау нәтижелерін тану үшін өтінуші мынадай құжаттар жинағын ұсынуы тиіс:

- метрологиялық аттестаттау нәтижелерін тану процедурасын жүргізуге өтінім;

- метрологиялық аттестаттау туралы сертификат немесе куәлік түпнұсқасы;

- өлшем құралына пайдалану құжаттары;

- өлшем құралдарын салыстырып тексеру әдістемесі;

- метрологиялық аттестаттау хаттамалары.

Метрологиялық аттестаттау нәтижелерін тану кезінде техникалық реттеу және метрология жөніндегі уәкілетті орган өлшем құралын және салыстырып тексеру әдістемесін ҚР МӨЖ тізілімінде тіркеуді іске асырады. Өтінім берушіге ҚР МӨЖ тізіліміне өлшем құралын енгізу туралы белгімен ұсынылған метрологиялық аттестаттау туралы сертификаттың (куәліктің) түпнұсқасы қайтарылады.

Өздікбақылауға арналған сұрақтар:

1 Өлшеу құралдарын метрологиялық аттестациялауды жүргізу тәртібі қандай стандартқа сай жүргізіледі?

2 Метрологиялық аттестаттауға қандай өлшем құралдары жатады?

3 Өлшем құралдарын метрологиялық аттестаттау қандай сатылардан тұрады?

4 Өлшем құралдарына метрологиялық аттестаттау жүргізу тәртібі қандай?

5 Метрологиялық аттестаттау нәтижелерін тану үшін өтінуші қандай құжаттар жинағын ұсынуы тиіс?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.

2 Ракымжанова М.Т. Стандарттау, сертификаттау және метрология негіздері– Астана, «Фолиант», 2008 ж. – 245 б.

3 ҚР СТ 2.30 ҚР МӨЖ. Өлшеу құралдарын метрологиялық аттестациялауды жүргізу тәртібі

Дәріс жоспары:

1 Мемлекеттік метрологиялық қадағалау.

2 Метрологиялық бақылау.

3 Метрологиялық ережелер мен нормалар бұзылғаны үшін жауапкершілік.
Метрологиялық ережелер мен нормалардың сақталуына Мемлекеттік метрологиялық қадағалау және метрологиялық бақылау жүргізіледі.

Мемлекеттік метрологиялық қадағалау – техникалық реттеу және метрология жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның өлшем құралдарын шығарылуын, олардың жай-күйін және қолданылуын, өлшемдерді орындау әдістемелерін қолданылуын, метрологиялық ережелер мен нормалардың сақталуын, сату кезінде тауарлардың санын, сондай-ақ бума тауарларды ашу, сату және импорттан алу кезінде кез келген түрдегі бума тауарлардың санын қадағалау жөніндегі жүзеге асыратын қызметі.

Метрологиялық бақылау – мемлекеттік басқару органдарының, жеке және заңды тұлғалардың метрологиялық қызметтері метрологиялық ережелер мен нормалардың сақталуын тексеру мақсатында жүзеге асыратын қызмет.

Мемлекеттік метрологиялық қадағалау және метрологиялық бақылау тексеру түрінде жүзеге асырылады. Тексерулер: жоспарлы (периодтық), жоспардан тыс (кезектен тыс) және қарымта тексеру деген түрлерге бөлінеді.

Мемлекеттік метрологиялық қадағалау кезінде:

• 
  жоспарлы тексерулер кемінде үш жылда бір рет тесерулер жүргізу графигіне сәйкес жүзеге асырылы керек;
  
• 
  жоспардан тыс тексерулер мемлекеттік басқару органдарының, жеке және заңды тұлғалардың метрологиялық ережелер мен нормалардың бұзылғаны туралы ұсыныстар бойынша жүргізіледі;
  
• 
  қарымта тексерулер өкімдердің орындалуын бақылау мақсатында жүргізіледі.
  

Бұзушылық табылған кезде жеке және заңды тұлғаларға, ескерту және басқа төмендегі шаралар қолданылуы мүмкін:

• 
  лицензияның күшін уақытша тоқтату;
  
• 
  аккретитациялау аттестатын алты айға дейін қайта шақырып алу;
  
• 
  кінәлілерді қылмыстық жауапқа тарту үшін материалдарды сотқа беру.
  

• 
  азаматтарға - 5-10 айлық есептік көрсеткішке дейін;
  
• 
  қызметік тұлғаларға – 50-100 айлық есептік көрсеткішке дейін;
  
• 
  заңды тұлғаларға – 200 айлық есептік көрсеткішке дейін.
  

1. 
   мемлекеттік санаудан немесе метрологиялық аттестациялаудан өтпеген, сондай-ақ салыстырып тексерілмеген және жөнделмеген өлшеу құралдарын айналымға шығарғаны үшін;
   
2. 
   тиісті рұқсатсыз өлшеу құралын шығару, салыстырып тексеру, жөндеу, сату және жалдауға бергені үшін, сондай ақ стандарттық үлгілерді метрологиялық аттестациялаудан өткізу үшін;
   
3. 
   мемлекеттік қадағалауға жататын, бірақ сол мемлекеттік қадағалаудан өтпеген өлшеулерді орындау әдістемелерін қолданғаны үшін;
   
4. 
   өлшеу құралдарын пайдалану ережелері мен нормаларын бұзғаны үшін;
   
5. 
   стандарттар және техникалық шарттардың талаптарының орындалуын, сертификаттау ережелерінің және метрологиялық ережелердің сақталуын мемлекеттік қадағалауды жүзеге асырушы органдардың ұйғарымдарын орындамағаны үшін.
   

1 Мемлекеттік метрологиялық қадағалауды кім жүргізеді?

2 Метрологиялық бақылауды не үшін жүргізеді?

3 Метрологиялық ережелер мен нормаларды бұзғаны үшін қандай жауапкершілікке тартылады?

4 Заңнаманы бұзғаны үшін қандай айыптар салынады?

5 Қандай бұзушылықтар үшін айыптар салынады?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.

2 ҚР СТ 2.15 ҚР МӨЖ. Мемлекеттік метрологиялық қадағалау мен метрологиялық бақылау. Жалпы ережелер

2 ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР

№ 1 тәжірибелік сабақ

1 Заңның бірінші бабында қандай сұрақтар қарастырылады?

2 Заңның қабылданған уақытын айтыңыз?

3 Осыдан бұрын осы заңға сәйкес заң қабылданды ма? Егер қабылданса ол қай жылы және заң қалай аталды?

1 «Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы» ҚР заңынын таралу аймақтарын айтыныз?

2 Қазакстан Республикасындағы өлшем бірлігін қамтамасыз етудегі баскару әрекеттерін қандай мемлекеттік орган жүзеге асырады?

3 Өлшем бірлігін қамтамасыз етудің негізгі мақсаттарын атаңыз?

1 ҚР МӨЖ объектілерін атаңыз?

2 ҚР МӨЖ негізгі ұйымдық құрылымын не құрайды?

3 ҚР МӨЖ техникалық негізіне қандай элементтер кіреді?

4.ҚР стандарттау жүйесіндегі аралық салада ҚРМӨЖ стандарттары қалай белгіленеді?

5.ҚР МӨЖ міндеттерін айтыңыз?

1. Нормативтік реттеуге жататын метрологиялық қызмет түрлерін атаңыз?

2. ҚР өлшеу бірлігін қамтамасыз ету жүйесінің мемлекеттік реестрда тіркелген өлшеу құралдары,қандай тізім формасының графаларына кіреді?

3. Өлшеу бірлігін қамтамасыз ету жүйесінің мемлекеттік реестрда өлшеу құралдарын шығаруға лицензиялық құқығы бар кәсіп орындар қандай тізім формасының графаларына кіреді?

4. Өлшеу бірлігін қамтамасыз ету жүйесінің мемлекеттік реестрда өлшеу құралдарын жөндеуге лицензилық құқығы бар кәсіпорындар қандай тізім формасының графаларына кіреді?
№5 тәжірибелік сабақ

Тақырыбы: Өлшеулерді орындау әдістемелері

Сабақтың мақсаты:Өлшеулерді орындау әдістемелері стандартының мазмұнымен танысу.

Бақылау сұрақтары:

1. Өлшеулерді орындау әдістемелерінің маңызы ?

2. ҚР СТ 2.18-2003 анықтамалары?

3. ӨОӘ қолдану тәртібі қандай?

1. Эталонды базаның деңгейі еліміздегі өлшеу деңгейіне қалай әсер етеді?

2. ҚР эталонды базасына қанша мемлекекттік эталон кіреді?

3. ҚР эталондық базасы физикалық шама бірлігінң қандай эталондарынан қалыптасады?

4. Физикалық шама бірлігінің эталонын қолдану қандай жұмыстардың орындалуы мен байланысты?

5. Мемлекеттік эталондарды қолдану және сақтау ережесін қадағалаудағы жауапкершілікте кім болады?

6. Заңды тұлғалардың метрологиялық қызметінің эталондарын қолдану және сақтау ережесі қандай?

№7 тәжірибелік сабақ

1. Эталондар қандай белгілер бойынша жіктеледі?

2. Халықаралық эталон дегеніміз не?

3. Алғашқы эьалондарды құру үшін не негіз болып табылады?

4. 2-ші ретті эталондарды құру үшін не негіз болып табылады?

5. Мемлекетаралық эталондар не үшін қызмет етеді?

1. ҚР метрологиялық қызметтің құрылымы қандай?

2. Мемлекеттік метрологиялық қызмет.

3. Уақыт және жиілік мемлекеттік қызметінің мақсаттары неде?

4. Заттар мен материалдардың құрамы мен қасиеттерінің стандарттық үлгілерінің мемлекеттік қызметінің қандай функцияларын білесіздер?

5. Мемлекеттік басқару органдарының, жеке және заңды тұлғалардың метрологиялық қызметінің функцияларын атыңыз?

6. Өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласындағы сарапшы-аудиторлардың функциялары неде?

7. Өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласында консалтингтік қызметтер көрсететін заңды тұлғалар қандай жұмыс атқарады?

1. Заттардың қасиеті мен құрамының стандарттық үлгілері бойынша мемелекеттік қызметтің негізгі мақсаттары мен міндетемелері қандай нормативтік құжаттама бойынша реттеледі?

2. Заттардың қасиеті мен құрамының стандарттық үлгілері бойынша Бас орталығының негізгі жұмыстарын сипаттаңыз?
№ 10 тәжірибелік сабақ

Тақырыбы: Заттар мен материалдардың физикалық тұрақты шамалары және қасиеттері туралы стандарттық анықтама деректердің мемлекеттік қызметі

Сабақтың мақсаты: Заттар мен материалдардың физикалық тұрақты шамалары және қасиеттері туралы стандарттық анықтама деректердің мемлекеттік қызметінің негізгі мақсаттары мен міндеттерін оқу.

Бақылау сұрақтары:

1. Уақыт пен жиіліктің Мемелекттік қызметі мен шешілетін негізгі есептерін атап көрсетіңіз?

2. Ресей Федерациясының эталондары мен мемлекеттік өлшеу нәтижелерін салыстырғанда нәтижелердің қателіктері қандай?
№ 11тәжірибелік сабақ

Тақырыбы: Уақыт пен жиіліктің мемлекеттік қызметі

Сабақтың тақырыбы: Уақыт және жиілік бойынша Мемлекеттік қызметтің негізгі мақсаттары мен міндеттемелері.

Бақылау сұрақтары:

1. Уақыт пен жиіліктің Мемелекттік қызметі бойынша негізгі міндеттемелерін атаңыз?

2. РФ мен Мемелекеттік эталондардың өлшеу нәтижелерін салыстырғанда қандай қателіктер бар?
№ 12 тәжірибелік сабақ

Тақырыбы: Салыстырып тексеру әдістері

Сабақтың мақсаты: Өлшем құралдарын салыстырып тексеру, ұйымдастыру және жүргізу тәртібінің маңызын меңгеру.

Бақылау сұрақтары:

1. Өлшем құралдарын салыстырып тексерудің маңызы?

2. Қандай анықтамалар мен терминдер қолданылады?

3. Салыстырып тексеру түрлері және оларды жүргізу тәртібі қандай?

1. ҚР СТ 2.11-2000 стандартындағы анықтамалар?

2. Нормативтік сілтемелер?

3. Өлшеу құралдарын калибрлеудің маңызы неде?

1. Мемлекеттік метрологиялық қарау нысандарына қандай талаптар қойылады?

2. Түрлі нысандарға Мемлекеттік метрологиялық бақылау жүргізу кезінде қандай жұмыстар атқарылады?

№ 15 тәжірибелік сабақ

1. Алдын-ала жазу қандай жағдайда кешіріледі?

2. Алдын-ала жазуды кім жазады?

3. Тексеру актісі қандай жұмыстың нәтижесі болып табылады?

4. Тексеру актіні кім жазады?
3 ЗЕРТХАНАЛЫҚ САБАҚТАР

№ 1 зертханалық сабақ

1. Қандай белгілер бойынша өлшеулерді жіктейді?

2. Акпарат алу әдісі бойынша өлшеулердің жіктелуін көрсетіңіз?

3. Өлшеу бірлігінің өзгеру сипатына байланысты өлшеулердің жіктелуін көрсетініз?

4. Өлшеу ақпараттың санына байланысты өлшеулердін жіктелуін көрсетіңіз?

5. Негізгі бірліктердің катынасына байланысты өлшеулердің жіктелуін көрсетініз?

1. Негізгі олшеу операцияларын атаңыз?

2. Физикалык бірліктің өлшеу процестері неше сатыдан түрады. Өлшеу сатыларын атаңыз?

3. Өлшеу сатыларын жобалау қандай тізбек бойынша жасалады?

4. Өлшеу есептерінің сатылары кандай элементтерден тұрады?

5. «Өлшегіш сараптама» сатыларына көшкен кезде қандай тізбек бойынша жасалады?

6. Сараптамалық мәліметтерді өндеу сатысындағы тізбектің жүйелігі?
№3 зертханалық сабақ

Тақырыбы: Өлшеу қателіктері.

Сабактың мақсаты: Өлшеу қателіктерінің түрлерін оқып үйрену.

Бақылау сүрактары:

1. Өлшеу кателіктері неше нышан бойынша жіктеледі?

2. Өлшеу кателіктерінің жіктелу нышандарын атаңыз?

3. Қандай кателіктер кездейсоқ деп аталады?

4. Қандай қателіктер систематикалыкқа жатады?

5. Қателесу дегеніміз не?

6. Өрескел қателік дегеніміз не?

7. Сыртка қандай факторлар әсер етеді?

№4 зертханалық сабақ

Тақырыбы: Өлшеуде систематикалык кателіктерді болдырмау.

Сабақтың мақсаты: Өлшеуде систематикалык қателіктерді болдырмау әдістерін окып үйрену.

Бақылау сурактары

1. Систематикалық қателіктердін болдырмаудың негізгі әдістерін көрсетініз?

2. Систематикалық кателіктердің шекаралық бағалау қалай жүзеге асады?

3. Инструменталды кателіктерді қандай әдіс арқылы болдырмауға болады?

4. Қандай әдіс арқылы өлшеу алдында температуранын, әсерін жоюға болады?
№5 зертханалық сабақ

Тақьірыбы: Өлшеу әдістемелерінің жіктелуі.

Сабақтың мақсаты: Өлшеу әдістемелерінің жіктелуін окып үйрену.

Бақылау сұрақтары:

1. Дифференциалды өлшеу әдістеріне мысал келтірініз?

2. Дифференциалды әдісті қолдану аркылы өлшеу теңдеуін жазыңыз?

3. Тікелей бағалау әдісіне мысал келтірініз?

4. Дифференциаддык пен нөлдік эдістердің айырмашылығы неде?

5. Нөлдік әдіске мысал келтірініз?

6. Қатысу (замещение) әдістеріне мысал келтірініз?

7. Дәл келу әдістеріне мысал келтірініз?

1. «Өлшеу жағдайының» мәніне анықтама берініз?

2. Қалыпты өлшеу бірлігі дегеніміз не?

3. Жұмыстық өлшеу жағдайын қалай түсінесіз?

4. «Экстремалды өлшеу жағдайы» дегеніміз не?

5. Өлшеу нәтижесінін негізгі сипаттамаларын атаныз?

бойынша олардын жіктелуі мен түрлері.

1.Кестеде көрсетілген көрсеткішдерден баска өлшеу кұралдары қалай жіктеледі?

2 Өлшеу бірлігін қамтамасыз ету жүйесінде өлшеу құралдары қандай түрлерге бөлінеді?

3. Автоматизацияга байланысты өлшеу қүралдары қалай бөлінеді?

4. Стандарттауға байланысты өлшем күралдары калай белінеді?

5. Өлшенетін физикалық шамаға байланысты өлшеу құралдары қалай бөлінеді?

№8 зертханалық сабақ

пршшиптерін оқу.

1. Қарапайым және кешенді өлшеу кұралдарды калай белгіленеді?

2. Қарапайым өлшеу құралдары қалай бөлінеді?

3. Кешенді өлшеу құралдарының түрлері? '

4. Өлшеу құралдарының орындайтын функциясына және өлшеу процесі кезіндегі рөліне байланысты қалай жіктеледі?
№9 зертханалық сабақ

Тақырыбы: Өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамасы.

Сабақтың мақсаты: Өлшеу күралдарының метрологиялык сипаттамасын оку

Бақылау сұрақтары:

1. Өлшеу құралдарьшың метрологиялык сипаттамасы дегеніміз не?

2. ӨЖ метрологиялық сипаттамасы қалай жіктеледі?

3. ӨЖ метрологиялық сипаттамасы каңдай бірліктер бойынша анықталады?

4. Негізгі және абсолюттік қателіктер дегеніміз не?
№10 зертханалық сабақ

Тақырыбы: Өлшеу кұралдарының дэлдік классы.

Сабақтын мақсаты: Өлшеу құралдарының дэлдіпн көрсету тэсілдерін меңгеру.

Бақылау сұрақтары:

1. Өлшеу кұралдардын дәлдік классы дегеніміз не?

2. Дәлдік класын көрсетудің қандай түрлі тәсілдері бар?
№11 зертханалық сабақ

Тақырыбы: Физикалық шамалардың эталондарының классификациясы.

Сабақтың мақсаты: Физикалык шамалардың эталондарының классификациясын меңгеру.

Бақылау сұрақтары:

1. Эталондар кандай белгілер бойынша жіктеледі?

2. Халықаралык эталон дегеніміз не?

3. Алғашкы эталондарды кұру үшін не негіз болып табылады?

4. 2 -ші ретті эталоңдарді құру үшін не негіз болып табылады?

5.Мемлекет аралык эталондар не үшін қызмет етеді?
№12 зертханалық сабақ

Тақырыбы: Тексеру сызбанұсқалары.

Сабақтын тақырыбы: Тексеру сызбанұскаларының мазмүның жэне түрлерін меңгеру.

Бақылау сұрақтары:

1. «Тексеру сызбанұсқасы» терминіне аныктама берініз?

2. Тексеру сызбанұскасы қандай мақсаттарга қызмет етеді

3. Тексеру сызбанұскасының түрлерін тізіп берініз

4. Қандай мемлекеттер мемлекетаралық тексеру сызбанұсқасын қолдана алады?

5. Мемлекеттік тексеру сызбанұскасын қолдану аймағын атаңыз?

6. Локальді тексеру сызбанұсқасын қолдану аймағын атаңыз?

7. Тексеру сызбанұсқасыңда қанша сатылы (минимум) болуы тиіс?

8. Тексеру сызбанұсқасының сызуы қанша жолға бөлінуі керек?

9. Тексеру сызбанұсқасының сызуында кандай көрсеткіштер көрсетілуі керек?

10. Қаңдай кателік сипаттамалары көрсетіледі:

а) бірлік эталондар үшін;

б) 2-ші ретті эталондар үшін;

в) Жұмысшы эталондар жэне жұмысшы тексеру сызбанүскасы үшін;

11.Тексеру сызбанұскасында қандай тексеру әдісі көрсетіледі?

12.Тексеру сызбанұскасында колданылатын тексеру әдістемелерінің сипаттамалары калай көрсетіледі

13. Қандай жағдайларда әдістің кателігінің сипаттамасын керсетуге болады?

14. Эталондарды сақтаушы ғалымдардың функциялары қандай?

15. Эталондарды сақтаушы ғалымдардың функциялары қандай құжатпен анықталады?
№13 зертханалық сабақ

Тақырыбы: Жалпы қолдануга арналған зертханалық таразыда өнімдердің салмағын өлшеу.

Сабақтың мақсаты:.Таразының күрамы мен пайдалану ережелерімен танысу.Өнімдердің салмағын өлшеп, нөтижелерін өңдеу.

Бақылау сұрақтары:

1. Зертханалык таразылардың жіктелінуі.

2. Таразылардын нормаланған метрологиялык сипаттамалары.
№14 зертханалық сабақ

Тақырыбы: Термоэлектрикалық түрлендіргішпен еттің температурасын өлшеу. Сабақтың мақсаты:Термобулаңдырғыштың градустеуін тәжірибелік жолмен меңгеру, градустеудің температурасын термоэлектрикалық түрлендіргішпен өлшеу.

Бақылау сұрақтары:

1. Қатынасты термометрлердін жіктелуі.

2. Ұлғайту, кернеу термометрлердің жұмыс істеу принциптері, кұрылымы.

3. ТХК термобулаңдырғыштың кұрылымы мен жұмыс істеу принципі.

2. «Лактан 1-4» құралының құрылымы.

3. «Лактан 1-4» кұралының жұмыс істеу принципі.
4 КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Курстық жұмыстың мақсаттары

Курстық жұмысты орындау мақсаты өнімді өндіру процесінде шикізаттың, аралық өнімдердің, жартылай фабрикаттардың және дайын өнімнің параметрлерін бақылау және өлшеу үшін қажетті өлшеу құралдарын таңдау болып табылады.

Өлшеу құралдарын таңдау белгілі бір өнімнің технологиялық процесіне талдау жасау, өлшеу жағдайына және Қазақстанда бекітілген өлшем құралдарының каталогын оқу негізінде таңдап алынады.

Курстық жұмыс түсіндірме жазбасынан және плакаттан тұрады. Түсіндірме жазбада өнім өндірудің технологиялық процесіне талдау жазылады (өлшеу параметрлерінің диапазоны, өлшеу параметрлері көрсетіледі). Өлшеу жүргізу жағдайына талдау жасалады.

Өлшеу жүргізудің жағдайларына ерекше талаптар айқындалады. Өлшеу нақтылығына талаптарды нақтылайды. Көрнекелік үшін құрал-жабдықтары және бөлек машиналардың арасындағы технологиялық байланысты көрсете отырып технологиялық схема сызылады. Технологиялық схемада шартты белгілер мен параметрлердің өлшеу нүктелері көрсетіледі. Технологиялық процестің параметрін өлшеуге қолданылатын ҚР бекітілген құрал-жабдықтарға талдау жүргізіледі. Өлшеу өткізу шарттарының талаптарын қанағаттандыратын нақты өлшем құралдарына таңдау жазылады. Нәтижесі кестені толтыру жолымен жинақталады. Бөлек беттерде таңдап алынған құрал-жабдықтардың әрқайсысына технологиялық және метрологиялық сипаттамалар беріледі. Өлшем құралдары туралы мәліметті өлшем құралдарына арналған құжаттардан алуға болады.

Плакатта өнімнің технологиялық схемасы сызылады (параметрлер) өлшемдерін бақылау нүктелері, бөлек машиналар арасындағы технологиялық байланыс жазылады.

Курстық жұмыстың реттілігі:

1) Өнімнің өндіру технологиясын оқыңыз;

2) Технологиялық схеманың қандай операцияларында параметрлерді өлшеу өткізуін анықтаңыз, сонымен қатар өлшенетін параметрлердің объектісі мен номенклатурасын (атауын) анықтап алыңыз;

3) Өлшем шамаларының мәні ауытқитын аралықтағы өлшем ауқымын анықтап алыңыз;

4) Өлшем өткізу жағдайын анықтаңыз. Өлшеуге ерекше талаптар қойыла ма, жоқ па айқындау керек. Өлшем нақтылығына талаптарды анықтаңыз;

5) Құрал-жабдықтары және бөлек машиналардың арасындағы технологиялық байланыс көрсетілген өнімнің технологиялық схемасын сызыңыз;

6) Технологиялық схемада шартты белгілер мен өлшеу өткізілетін нүктелерді көрсетіңіз. Әрбір параметрге өзінің шартты белгісін енгізіңіз;

7) ҚР бекітілген өлшем құралдарының каталогы бойынша өлшеудің шарттарын және талаптарын қанағаттандыратын өлшеу құралының типтерін таңдап алыңыз.

Түсіндірме жазба А4 (297*210 мм) форматтағы жазу қағазында қою түсті (көк қара) сиямен жазылады. Парақта рамка сызылады, сол жағынан 20 мм, қалғандары 5 мм, мәтін парақтың шетінен 10 мм тасталып жазылады. Түсіндірме жазба (мәтін, кестелер) МЕСТ 2.104 талаптарына сәйкес рәсімделеді.

Курстық жұмыстың құрылымы:

Кіріспе

1 Өнімнің қысқаша сипаттамасы

3 Өнімді өндіру технологиясына талдау (бұл талдау өлшем құралдарын, өлшеуге қойылатын талаптарды және метрологиялық қамтамасыз ету, нүктелері белгілеу мақсатында жүргізіледі)

4 Өлшем құралдарын таңдау

Қорытынды

5.1 Курс бойынша өзіндік жұмысты келесі тәртіпте жүргізіп тұруы қажет. Курстың әрбір тақырыбы бойынша ұсынылатын әдебиетті оқып, теориясына көп тоқталмай, оқылатын сұрақтардың мәніне ғана тоқталып, түсініксіз жерлерін белгілеу керек.

Содан кейін материалды мұқиятты түрде игеру қажет, яғни теориялық ережелерді, керекті негізгі мәліметтерді арнайы дәптерге жазып тұрады.

Курсты оқу барысында студент СӨЖО мен СӨЖ реферат немесе үй тапсырмасы түрінде орындайды, оның басты мақсаты өткен тақырыпты толық меңгеру үшін.

Студенттердің өзіндік жұмысы тақырыптарының тізімі:

1 Батыс Еуропа елдеріндегі метрология

2 Шығыс Еуропа және ТМД мемлекеттеріндегі метрология

3 Метрология жөніндегі негізгі халықаралық нормативтік құжаттар

4 Халықаралық өлшемдер және таразылар ұйымы

5 Заңнамалық метрология жөніндегі халықаралық ұйым

6 Метрология жөніндегі өңірлік ұйымдар

7 Тағам өнімдеріндегі кейбір компоненттердің мөлшерін өлшеу

8 Ұзындықты өлшеуге арналған өлшеу құралдары

9 Қысымды өлшеуге арналған өлшеу құралдары

10 Тығыздықты өлшеуге арналған өлшеу құралдары

5.2 Оқу - әдістемелік әдебиеттердің тізімі:

2 Сергеев А.Г., Крохин В.В. Метрология: Учебное пособие для вузов. – М.: Логос, 2000. - 408 с.

3 Шишкин И.Ф. Основы метрологии, стандартизации и контроля качества: Учебное пособие. – М.: Издательство стандартов, 1987. - 320 с.

4 Лифиц И.М. Основы стандартизации, метрологии и сертификации: Учебник. – М.: Юрайт, 2000. – 285 с.

5 Крылова Г.Д. Основы стандартизации, сертификации, метрологии: Учебник для вузов. – 2-е изд., перераб. и доп. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 1999. - 711 с.

6 Маркин Н.С., Ершов В.С. Метрология. Введение в специальность: Учебное пособие для техникумов. - М.: Издательство стандартов, 1991. - 208 с.

7 Тюрин Н.И. Введение в метрологию: Учебное пособие. - М.: Издательство стандартов, 1985. - 248 с.

8 Метрология, стандарттау және сертификаттау негіздері: Оқу құралы / Г.Х. Шәкібаева, Х.К. Оспанов, Р.Р. Сыздықов, Л.И. Сыздықова. – Алматы: Қазақ университеті, 2002. – 242 бет.

9 Әубәкіров Ғ. Метрология, стандарттау және өнім сапасын басқару: Оқулық. – Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1996. – 140 бет.

10 Ракымжанова М.Т. Стандарттау, сертификаттау және метрология негіздері– Астана, «Фолиант», 2008 ж. – 245 б.

11 Самсаев М.Б. Өзара-ауыстырымдылық стандарттау, сертификаттау негіздері және техникалық өлшеу. Сапа менеджменті – Алматы, 2008 ж. – 300 б.

12 Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы ҚР заңы (2000 жылдың 7 маусымы № 53-11 ( 09.06.2004 ж. өзгерістер мен толықтырулармен)

13 ҚР СТ 2.3 ҚР МӨЖ. Физикалық шама бірліктерінің эталондары. Негізгі ережелер. Жасау, бекіту, тіркеу, сақтау және қолдану тәртібі

14 ҚР СТ 2.4 ҚР МӨЖ. Өлшеу құралдарын салыстырып-тексеру. Ұйымдастырылуы мен жүргізу тәртібі

15 ҚР СТ 2.11 ҚР МӨЖ. ҚР калибрлеу жүйесі. Негізгі ережелер

16 ҚР СТ 2.12 ҚР МӨЖ. ҚР калибрлеу жүйесі. Ұйымдастырылуы мен жүргізу тәртібі

17 ҚР СТ 2.15 ҚР МӨЖ. Мемлекеттік метрологиялық қадағалау мен метрологиялық бақылау. Жалпы ережелер

18 ҚР СТ 2.20 ҚР МӨЖ. Салыстырып-тексеру таңбалары. Дайындау, сақтау және қолдану тәртібі

19 ҚР СТ 2.30 ҚР МӨЖ. Өлшеу құралдарын метрологиялық аттестациялауды жүргізу тәртібі

20 ҚР СТ 2.39 ҚР МӨЖ. Салыстырып-тексеру схемалары. Мазмұны мен құрылуы