Сабақтың материалдық жабдықталуы

Микроскоппен керінетін көрші нүктелер - ен өз аралықты рұқсатты қабілеті деп атайды.

1. 
   сандық апертурасы жоғары объективті қолдану (ол әр объективте белгіленген). Ең үлкен сандық апертурасы микроағзалардың морфологиясын жиі зерттейтін иммерсиондық объективтерде (МИ - 90 немесе ОИ - 90) болады;
   
2. 
   Препаратқа түсетін жарық, толқын үзьгадығьга қысқарту арқылы. Бүл жағдайда зерттеуді ультракүлгін жарықта, яғни толкыны күндік жарықтан кьісқа жағдайда жасайды. Ол үшін арнайы УФ -микроскоптары алынады. Күндік жарықта көрінетін ең үсақ бөліктер, көлемі 1/3 жарык толкын үзьгадығынан үлкен болу керек. Бүл жарықты микроскоп арқылы көлемі 0,2-0,3 мкм аз емес микроағзаларды керуге болатыңдығын көрсетеді.
   

Қазіргі жарықты микроскоптар ішінен микробиологиялық зерттеулер үшін ең қолайлысы МБИ - 1, МБИ - 3 модельдері биологиялық микроскоптар болып табылады.

Микроағзаларды зерттегенде әрқашан иммерсионды немесе майға батырылған объективті қолданады (90х). Үлкен үлкейту береді (900-1350 есе). Иммерсионды объективпен жұмыс істегенде препарат жағылған самырсын майына салады. Самырсын майының сынуға көрсеткіші шыны сыну көрсеткішіне жақын, сондықтан шыны мен объектив линза арасында біркелкі орта қалыптасады. Осыған байланысты барлық сәулелер сынуға ұшырамай және өзінің бағытын езгертпей, объективке түсіп, ұсақ объектілердің көрінуіне жағдай жасайды.

Иммерсионды объективпен мына тәртіппен жүмыс істейді. Дайын тіркелген және боялған бактериялар препараттарын алдымен қүрғақ жүйе объективімен қарау. Онда қолайлы орын тауып, оны 2 жақтан микроскоп зат үстелшесіндегі тіркемелерімен бекітеді.

Микроскоп тубусын көтеріп, револьверді бұрап, иммерсиялық объекті орналастырады. Кейін препарат бетіне зат үстелшесінен алмай, иммерсионды май тамшысын (жиі самырсын майын колданады), тамызып, иммерсионды объективті түсіреді. Бүндай объективті түсіру және майға малуды макрометрлік бұранда кремальерасымен абайлап жасау керек.

Қырынын объектив алдыңғы линзамен май тамшысына түсуін, ырык. препаратты тиістеу керегін қарау. Содан кейін, окулярға қарап, көру бөлінде зерттелген объект көрінгенше макрометрлік винтпен микроскоп тубусын көтеру. Фокусты микрометрлік бүранда арқылы нақтылайды. Бүл микрометрлік бүрандамен кейін әр уақытта препаратты тануда қодцанылады. Сол кезде конденсор диафрагмасын ашып жарық түсіруді арттыру.

Иммерсионды объективтің толық күшін пайдалану үшін иммерсионды майды немесе суды конденсордың жоғарғы линза бетіне жағады.

Жүмыстан соң самырсын майынан объектив пен кондесорды тазалайды. Алдымен майды фильтрлейді қағаз кесіндісімен сүртіп, содан соң тазаланған бензинде малынған пгүберекпен сүртіледі. Ксилол мен спиртті қолдануға болмайды, өйткні, объектив линзаларының бүлінуіне әкеліп соғады.


Зертханалық жұмыс №2

Тақырып: Бактериялардың морфологиясы
Мақсаты: Студенттерді микроорганизмдер клеткасындағы қор заттары мен кажулаларының боялу әдісімен таныстыру

Материалдар және құрал-жабдыктар

Жабынды шыны, микробиологиялық ілмек, спирт шамы, пинцет, суы бар тамызғыш, бояғыштардьщ сулы ерітінділері (фуксин, метиленді көк, генцианвиолет), суы бар шайғыш, препараттарға арналған шыны көпіршесі бар кристаллизатор, сүзгіш қағаздың жолақтары, микроскоп, микроағзалардың таза культурасы, табиғи материалдардан (ет, балық, үн, көкөніс, көң т.б.) жасалған түнбалар.

Бактериялар микроағзалардың ең кең және әртүрлі болып келетін топ. Бактеряялар көбінесе жасушаның көлденең бөліну арқылы көбейетін біржасушалы ағзалар. Морфологиялық жағынан бактерияларды пішініне, мөлшеріне, жасушалардың өзара орналасуына, талшыктардьщ және капсулалардың бар жоғына, жасушаньщ спора түзу қабілетіне қарай ажыратылады.

Пішініне қарай бактериялар 3 топка бөлінеді: шар тәріздес, таяқша тәріздес және иірілген.

Дұрыс шар тәріздес пішінімен катар жасушалар сопақ немесе кандауырша тәріздес (пневмококктар) немесе бүршақ тәріздес (гонококктар, менингококктар) болады. Шар тәріздес бактериялар кебінесе талшықтары болмайды, қозғалмайды және спораларды түзбейді.

Таяқша тәріздес микроағзалардьщ көбі - спора түзбейтін формалары, олар бактериялар деп аталады (Bacterium, Bact. немесе В. деп белгіленеді). Қолайсыз жағдайларда спора түзе алатын таякша тәріздес бактериялар бациллалар (Bacillus, Вас. деп белгіленеді). Бактериялар мен бациллалар жалғыз, жүптасьга немесе тізбек (стрептобактериялар мен стрепто- бациллалар) құрап орналасады. Таякша тәріздес бактериялар арасьшда сапрофита де, патогенді де түрлері кездеседі.

Бактериялар - Pseudomonas fluorescens, Proteus vulgaris;

Бактериялардьщ морфологиясын зертгеуді түнбасының біреуіндегі (ет, балық, көңнің түнбасы морфологиясына ең бай) {ікроағзаларын микроскоптаудан бастау керек. Тұнбаньщ сұйыктығынан бір мезгілде 2 препарат дайындайды (жұғьга). Тіршілік _кезеңіндегі препаратты ВИ-40 объективті қолданьш микроскоптайды; объективімен қарайды. Препараттарды караған кезде микроағзалардың пішініне, жасушалардың өзара орналасуьгаа және бактериялардьщ мөлшерінің микроскоптың әртүрлі үлкейтудегі аракатынасына назар аударып сурет салу.

Бактериялардьщ морфологиялық топтарын анығырақ зерттеу щін таза немесе жинақталған культуралардан жасалған тұрақты микробиологиялық препараттарды дайындайды.

Таза культуралардың жиынтығы болмаған кезде, бактерияларды морфологиясын зерттеу үшін Петри шынысында пластинкасына ауадан себілген микроағзалардың колониясын қолдаяуға болады. Әдетте, ауадан Micrococcus, Sarcina, Bacterium, a_acillus тұқымдастардың өкілдерін алады.

Стрептококктарды қарау үшін, ашытылған сүттен жасалған тамдардың жүғынды қолданылады. Вибриондар мен филлалармен танысу үшін көң тұнбасы мен тоспа судан жасалғанынды карайды.

Микроорганизмдердің морфологиясыи зерттеу бойынша жүргізілген жұмыс нәтижесін кестге енгізу.
МИКРООРГАНИЗМДЕРДІҢ МОРФОЛОГИЯСЫ

Жабынды және заттық шынылар, препаратгау инелері, пинцеттер, микробиологиялық ілмек, спирт шамы, Петри шынылары, аш агар, топырақ үңтақтарын себуге арналған елек, топырақ, тегіс жиекті пробирка, 70-80%-ті уксус қьшщылы, аммиактың іздері бар 60%-тік этанол, стерильді суы бар колба, фуксин немесе генцианвиолеттің судағы 1%-ті ерітіндісі, шыны шпатель, 0,1 мл-ге микропипеткалар, 1 және 10 мл-ге пипеткалар, крахмалды-аммиакты агар (КАА), МПА немесе КАА-ғы актиномицеттердің таза культуралары.КАА-ның құрамы (дистильденген судьщ г/л): (NH4)₂S0₄ - 2.0; К₂НРО₄-1.0; MgSO₄-1.0; NaCl-1.0; бор -10,0; агар- 18,0 КАА-ны дайындау: тұздарды ерітіп, борды қосады. Осы кезде судьщ шағын мелшерін қалдырып, онда крахмалды жақсылап араластырады. Дайьгадалған ерітінді қайнатып, үнемі араластырып, оған крахмалды құяды. Ортаны агарландырады, тауық жұмыртқасьгаьщ ақуызымен жарықтандырып, автоклавада стерильдейді.

Бергенің (1980) анықтауышьшда актиномицеттер Streptomycetaceae тұқымдасының 17-ші топқа жатқызылды. Актиномицеттер - бактериялар мен зен саңырауқүлақтардың

Актиномицеттердің титік өкілдері жақсы керінетін мицелийі бар. Зең саңырауқұлактарға қарағанда, актиномицеттердің мицелийі белінбеген және біралып, ете бұтақталатын жасушадан тұрады. Актиномицеттердің гифтердің диаметрінен шамамен 10 есе аз.

Актиномицеттердіц ядролык заты кабаттанған жішпелерден құралған жіңішке тордан тұрады. Онда ядролық мембрана жоқ және цитоплазмадан бөлінбеген. Жекелеген ядроның болуы актиномицеттерді зең саңырауқұлақтардан ерекшелендіреді де, бактериялармен жақындастырады.

Актиномицеттердің колониялары тығыз болады да, микробиологиялық ілмекпен алынбайды. Олар қатпарлы, кедір-бұдырлы, кабыршақты, сирек тегіс, түссіз немесе пигменттелген болады. Колониялардың түсі кек, күлгін, қызыл, сары, ашық қызыл, жасыл т.б. болады. Кейде актиномицеттер пигментті сыртка бөліп, субстратты бұл түске бояйды. Актиномицеттердщ колониялары берік болып субстратпен бірігіп кеткен. Субстраттьщ ішінде орналаскан мицелийдін бөлігін субстратты мицелий деп атайды. Субстраттан тыс орналасқан мицелийдің жігапелерден гифтер түзіліп, ауа мицелийін қалыптастырады. Актиномицеттердің көбінде колонияньщ бір белігін немесе барлық бетін ұнды, үлпілдек карадақпен жабатын жаксы дамыған ауа мицелийі бар. Тусі бойынша ауа мицелийі ақ немесе сүр, сирек жасыл, қызғылт, қоңыр, көкшіл туске боялады.

Ауа мицелийдің жіпшелерінде тұқым таситьш мүшелер –споралары бар споратасығыштар. Актиномицеттердің споратасығышгарды орналасуы мен құрылысы бойынша ажыратады. Қүрылысы жағынан споратасығыштар тік, ұзын немесе қысқа, бұйра және 1-ден 10 иірімге дейін не одан да кеп иірімдері бар спиральды иірілген болады. Иірімдердің спиралі қысыңкы немесе созылыңқы болуы мүмкін. Ауз мипелийдің гифтерінде споратасығыштар сатылап, мутовчато, супротивно, шок; тәрізді болып орналасады.

Споратасығыштарда споралар үзінділеу немесе сегменттеу типімен қалыптасады. Үзінділеу кезінде споратасығыш гифаньщ адролық заты түйірлерге ыдырап, олардың айналасында цитоплазма шоғырланады. Әрбір осындай фрагмент өзіндік қабықшасымен қапталыньш, піскен спораға айналады. Сегменттеу кезінде споратасығыш гифаның цитоплазмалық мембранасы дөцес форма түзейді. Осы дөңес форма споратасығышты перегородкалармен болашақта споралар болатын біртекті жасушаларға бөледі. Споралар піскенде споратасығыш ыдырап споралар шаншлады.

Споралардьщ шар тәрізді, таяқша тәрізді, цилиндрлі және алмұрт тәрізді пішіндері ажыратылады. Споралар кабықшасының беті тегіс, кедір-бүдырлы, шаш тәрізді және қалқашпа болуы мүмкін. Актиномицеттердің споралары қоршаған ортаньщ қолайсыз жағдайларына салыстырмалы түрде төзімді, бірақ бактериялардьщ спораларына қарағанда төзімділігі төиендеу. Қолайлы жағдайларға тусіп, актиномицеттердің споралары жаңа мицелийге өседі де, болашақта колонияларды қалыптастырады. Спораның өнуі бірнеше жерлерден басталады. Актиномицеттер споралармен көбеюмен қатар, мицелийдің үзіңділері арқылы да көбейе алады.

Актиномицеттер топырақта, суда, өсімдік пен жануарлар қаддықтарында кең таралған. Актиномицеттер қоректік орталарда жақсы өседі, минералды азотты, әртүрлі көмірсуларды (қантгар, крахмал, декстрин), сонымен қатар органикалық қышқылдар, майларды май тәріздес қосылыстарды жақсы қорыгады. Олар күрделі қосылыстарды: жасымықты, парафинд, балауызды, хитинді т.б. белсенді ыдыратады. Актиномицетгердіц көбі антибиотиктік заттардың, витаминдердің, биотиннің, фомий қышқылының, никотин қышқылынын, ауксинні продуценті болып табылады.

8-10 тәліктен кейін топьфақ бөлшектерінің айналасында актиномицеттердің колониялары дамиды. Тегіс жиекті пробиркамен актиномицеттердің колониялармен бірге олардың бөліктерін кеседі де, заттық шыныға апарьга, кішкентай үлкейтулерде (объектив 8-20х) қарайды. Осьгадай материалда ақшыл, мөлдір субстратты мицелий жақсы керінеді, ауа мицелийдің гифтері анық керінеді, споратасығьпптардьщ орналасуы мен құрылысы.

Актиномицеттерді анығырак зерттеу үшін КАА-да өсірілген колонияларды қолдану жөн. Петри шыныларда КАА пластинкаларында 1 тамшыдан немесе 0,1 мл. 3-4 өсудің топырақ суспензиясын (өсірудің әдістемесі 23-ші жұмыста) есіреді. 8-10 тәліктен кейін КАА-ның бетінде актиномицеттердщ колониялары өсіп шығады. Тегіс жиекті пробиркамен актиномицеттердің колониялармен КАА-ның бөлігін кеседі де оны предметное шыныға әйнекке салып, микроскоптьщ кішкентай үлкейтулерде микроскоптайды. Колонияның сипатын қүрастырады.

Тіршілік кезіндегі препаратты дайьшдау үшін агардың бөлшегімен бірге колонияньщ бір бөлігін екінші заттық шьшыға 70-80%-ті сірке кышкылына немесе 60%-ті аммиактың іздері бар этанол тамшысына салады. Актиномицеттердің колониялары суланбайтындығын ескерген жөн. Актиномицеттердің колониясынан алынған материадды препараттау инелерімен жазып, жабынды шынымен жабады да, ВИ-40 объективті қолданып микроскоптайды. Препаратта мицелийдің үзінділері мен споратаситын гифтер көрінеді.

Спораларды түзу типін, пішінін және мелшерін зерттеу ушін тұрақты препараттарды дайындау керек - актиномицеттердің колониялардың таңбасы. Препарат таңбасы дайындау үшін актиномицеттер колониясының бетіне шыныны тығыз басады. Таңбасы ауада құрғатады, отга бекітеді, фуксин немесе генцианвиолетпен бояйды да, сумен шаяды. Жабынды шыныны заттық шыныға су тамшысына таңбасыны тоиен қаратьш қояды. Препаратты МИ-90 объективті қолданып микроскоптайды. Микроскопқа карағанда мицелийдін үзінділері, споратасығыштардьщ қүрылысы, споралардьщ түзілу типі, споралардың мөлшері мен пішіні жақсы көрінеді.

Жұмыс 5 берілген сұйықтардың біреуін микробиологиялық ілмекпен зат шынысына тамызады. Егер дақылда бактериялар көп пайда болса, оны алдын ала сумен араластырады.

Жабынды шыныны тамшы қасына көлденең қойып, оны біртіндеп тамшыға түсіру. Жабынды шыныны абайлап түсірген кезде шынылар арасында микроскопияға кедергі жасайтын ауа көпіршіктері калмайды.

Тамшы үлкен болмауы керек. Өйткені оны басқан кезде суйықтың жабынды шынының шетіне шықпауы тиіс.

Препарат жарық және қараңғы жерде зерттелінеді, бірақ кепкендіктен үзақ сақталынбайды.

Ілінгеи тамшы әдісі

Жабынды шынының центріне бактериологиялық ілмек арқылы зерттелетін сүйықтыктың тамшысыны тамызып, арнайы зат шынысыньщ ойыстығына аударады. Ойыстың шеттерін алдын ала вазелинмен жағады. Тамшы жабынды шьшысында зат шынысыньщ ойыстығының үстінде ілініп түру керек. Препарат үзақ сақталынады.

Ілінген тамшыны жазық айнаны қолданып, микроскоп арқылы қарайды. Бүл кезде диафрагманы тарылту кажет.

Кішкентай үлкейткіш қараңғы бөлікте жақсы көрінетін тамшы шетін тауып алады. Тамшы шетін кору бөлігінің центріне жылжытып, үлкен үлкейткішке ауыттырып, днафрагманы кеңейту. Осылай зерттелінетін микроағзаның қозғалмалы немесе қозғалмайтындығын көруге болады.

Жұғындыны дайындау.

Материал мен құрал -жабдықтар:

Майлық емес зат шынылары, бактериологиялық ілмек, спирттік, фильтрлейтін қағаз кесінділері, препараттар үшін көпірі бар кристаллизатор, суы бар жуғыш, фуксин, метилендік көк, генцианвиолет сияқты бояулардьщ, сулы ерітінділері, таза микроағзалар, картой түндырмасы, бүршақ, садыра және т.б.

Жұмыс барысы

Этил спиртынде және күкірт эфирінің қоспасында сақталынатьш зат шынысын спирттің жалынында қүрғатады. Жаңғыишен зарарсыздырылған бактериологиялык ілмекпен зат шынысьщ центрінен зерттетін материал жүғындысын тигізеді. Егер микроағза дақылы тығыз қоректік ортада өсірілген болса, алдын ала зат шынысына су тамызып, содан соң бактериологиялык ілмекпен кішкене материал салып жүғынды жасайды. Жүғындыны ауада кептіреді, содан тіркейді. Микроағзалардың жұғындыларьш әдетте, термиялық түрде тіркейді. Жұғьгады жоғары үстап шыныны 2-3 рет жанғьпп жальшынан өткізеді.

Микробтардың жасушасының күрылысын зерттеу үшін жүғындының химиялық тіркеуін қолданады; тіркейтін сүйықтықты жұғынды бетіне жағып, мысалы этил спиртімен күкірт эфирінің қоспасын 1:1 келемде, тіркеу уақыты 10 мин, немесе препаратты өткізгіштерде Петри ыдысьгаа жүғындыны тіркейтін тамшы үстіне қою, мысалы 40 % - ті формалин тіркеу уақыты бірнеше секунд (қосымшаны карау).

Жүғындыны тіркеу микроағзалардың тіршілік етуіне әкеледі. Шыны бетіне тығыз жабысын және микробтардьщ бояуға әсерлеуіне әкеп соғады.

Тіркелген жұғындыньщ бетіне кез келген бояғьпшы 2-3 минутка кұйып, оны бояйды (метилендік көк, генцианвиолет, фуксин). Содан кейін бояуды жұғындыдан жұғьгаі арқылы шайып, препараттың төменгі бөлігін фильтрлейтін қағаз кесіндісімен сүртіп, ал жоғарғысын жүғындыға тиіспей келденен күрғату керек. Содан соң препаратты ауада немесе спирттік жалында қүрғатады. Дайын жұғьгадьгаы майлы иммерсия объективін пайдаланып, микроскопиялау.


СҰРАҚТАР:

1. 
   Бури бойынша капсулалардың боялу әдісі
   
2. 
   Антони бойынша капсулалардың доялу әдісі
   
3. 
   Тинси бойынша капсулалардьщ боялу әдісі
   
4. 
   Олилянск бойында капсулалардың боялу әдісі
   
5. 
   Леффлер бойынша капсулалардьщ боялу әдісі
   
6. 
   Гликоген мен гранулездардың боялу әдістері
   
7. 
   Майдың боялу әдісі
   

Бактериялық ядро жасушаның тұқым қуалау қасиеттерін тасушы және ұрпаққа осы қасиетгерді беретін фактор болып табылады. Бактериялық ядро ширатылып, сақинаға түйықталған ДНҚ-ньщ ұзын жібімен көрсетілген хромосомамен тендестіріледі. ДЩ-ньщ сақиналық пішіні Eschericha coli-да анықталған.

А.А. Имшенский мен А.Н. Белозерскийдің жұмыстарында бактериялық жасушаның цитоплазма құрамында РНҚ өте көп мөлшерде бар екені көрсетілді. Ол ядроның ДНҚ-сы сияқты ядролық бояулармен боялады. Сондықтан препараттарда бактериялық ядроны табу өте қиын. Бактериялық ядроны бояу әдістердің көбі жұғынды тұз қышкыльшда гвдролиздеу аркылы цитоплазмадағы РНҚ-ны альш тастап, ДНҚ-ны бояуда негізделеді.

Материалдар жене құрал-жабдықтар

Жабынды шыны, микробиологиялык. ілмек, спирт шамы, препараттарға тұғырығы бар кристаллизатор,суы бар шайғыш, су моншасы, термометр, шынының кесінділері бар Петри шынысы, пипетка, химиялық стакан, 1-2 мл-ге арналған стерильді пипеткалар, стерильді суы бар пробирка, осмиев кышқылдың 2%-тік ерітіндісі, тұз қышқылыньщ 1н ерітіндісі, формалиннің 1%-ті ерітіндісі, фуксиннің 1%-ті ерітіндісі, микроскоп, бактериялардың тәуліктік культуралары.

Содан кейін жұғынды түз кышқылыньщ 1н ерітіндісінде 60°С температурада 2-3 мин. гидролизге үшыратады да, дереу препаратты сумен жуады. жүғындың гидролизін су моншасына салынған түз қьшщылы бар химиялық стаканға салу арқылы жүргізеді. Сосын жүғьшды 1,5 мин-қа формалиннің 1%-ті ерітіндісін қүяды да, қайтадан сумен шаяды. Жүғынды 1-2 мин. негізгі фуксиннің 1%-ті сулы ерітіндімен шаяды, ауада құрғзтады да микроскоптайды.

Препараттағы цитоплазманың қызғылт түсінде нуклеоид ерекшеленеді. Ол ашық малина түске боялған жасушаның ортасында жатқан белгілі пішіні жок түзіліс немесе полюстарға жақынырақ орналасқан екі денешік ретінде көрінеді.

Тапсырмалар:

1. 
   Оқутышының алғы сөзі
   
2. 
   Бактериялар спорасын боялу әдісімен танысу (практикум 35бет)
   
3. 
   Мәдениеттер коспасынан мазоктар дайындау
   
4. 
   Грам әдісі бойынша бактериалдық препараттардың боялу әдісін үйрену (практикум 46-47 бет)
   
5. 
   Грам бойынша боялган препараттық микробтық пейзажын микроскоп арқьшы көру. Грам теріс және грам оң микроб клеткаларын кору
   
6. 
   Препараттардың микроскоптық суретін дәптерге салу
   

1. 
   Бактерия спораларының боялу әдісі
   
2. 
   Грам бойынша бактериялардьщ боялу әдісі
   
3. 
   Грам оң жэне грам теріс бактериялар түсі қандай болады?
   

Жабынды шыны, микробиологиялык. ілмек, спирт шамы, препараттарға тұғырығы бар кристаллизатор,суы бар шайғыш, су моншасы, термометр, шынының кесінділері бар Петри шынысы, пипетка, химиялық стакан, 1-2 мл-ге арналған стерильді пипеткалар, стерильді суы бар пробирка, осмиев кышқылдың 2%-тік ерітіндісі, тұз қышқылыньщ 1н ерітіндісі, формалиннің 1%-ті ерітіндісі, фуксиннің 1%-ті ерітіндісі, микроскоп, бактериялардың тәуліктік культуралары.

Лабораториялык тәжірибелерде аэробтарды өсіру үшін тығыз және сұйық ортада микроағзаларда жайьш өсіру әдісін жиі колданады. Құнарлы ортаны үлкен ыдысқа, соның ішінде Петри ыдысына немесе Виноградскийдің колбасына құяды Ортаның бетінде аэробтың микроағзалар тығыз колония ретінде дамиды. Бұдан басқа, лабораториялық тәжірибеде аэробтарды өсіру үшін сүйық қоректі ортада қозғалғыштарда тереңде микроағзаларды өсіру әдісі қодданады. Қозғалғыштар колба мен пробиркалардың ішіндегі заттардың айналуын және араластырылуын 1 минутына 100-200.

Айналым жылдамдығымен жасауын қамтамасыз етеді. Жылдамдық артуы кезінде ортаның ауамен әрекеттесуі артады, яғни ортаның аэрация деңгейінде артады.
СҰРАҚТАР:

1. 
   ЕПС, БПА орталары қалай дайындалады?
   
2. 
   Биофабрикаларда қандай орталарды дайындайды?
   
3. 
   Эшби ортасы, оның қолданылуы.
   
4. 
   Түйнек бактерияларына орта, оның қолданылуы.
   
5. 
   Орталарды стерилизацияға дайындау.
   
6. 
   Қандай препараттар көмегімен орталарды стерилдеуте болады?
   
7. 
   Қандай орталарды автоклавтауға болмайды?
   

Жабынды шыны, микробиологиялык. ілмек, спирт шамы, препараттарға тұғырығы бар кристаллизатор,суы бар шайғыш, су моншасы, термометр, шынының кесінділері бар Петри шынысы, пипетка, химиялық стакан, 1-2 мл-ге арналған стерильді пипеткалар, стерильді суы бар пробирка, осмиев кышқылдың 2%-тік ерітіндісі, тұз қышқылыньщ 1н ерітіндісі, формалиннің 1%-ті ерітіндісі, фуксиннің 1%-ті ерітіндісі, микроскоп, бактериялардың тәуліктік культуралары.

Микроағзалардың ауадан механикалық изоляциясына негізделген.

Қоректік ортада араласқан оттегіні ортаны 30-40 минут аралығына сулы моншада қайнату арқылы егу алдында жояды.

8. 
   ЕПС, БПА орталары қалай дайындалады?
   
9. 
   Биофабрикаларда қандай орталарды дайындайды?
   
10. 
    Эшби ортасы, оның қолданылуы.
    
11. 
    Түйнек бактерияларына орта, оның қолданылуы.
    
12. 
    Орталарды стерилизацияға дайындау.
    
13. 
    Қандай препараттар көмегімен орталарды стерилдеуте болады?
    
14. 
    Қандай орталарды автоклавтауға болмайды?
    

Жабынды шыны, микробиологиялык. ілмек, спирт шамы, препараттарға тұғырығы бар кристаллизатор,суы бар шайғыш, су моншасы, термометр, шынының кесінділері бар Петри шынысы, пипетка, химиялық стакан, 1-2 мл-ге арналған стерильді пипеткалар, стерильді суы бар пробирка, осмиев кышқылдың 2%-тік ерітіндісі, тұз қышқылыньщ 1н ерітіндісі, формалиннің 1%-ті ерітіндісі, фуксиннің 1%-ті ерітіндісі, микроскоп, бактериялардың тәуліктік культуралары.

таратылмаған,сондыктан топырақ үлгілерін үлкен санмен анализдеу керек. Н.А. Красильков бойынша 100 м жер ауданында үш топырақ үлгісін анализдеукепідденеді, әрбіреуі оньщ ішінде үш пробадан түруы керек.

Топырақ үлгілерін стерильді пергамент пакетіне немесе шыны ыдысқа, мақта-дәке пробкамен жабады. Топырақ үлгілерін іріктеу үшін темір қалактарын,бақша пышақтарын немесе үлкен емес күректерді,кейде топырақ бүрьш пайдалану ыңғайлы. Қүрал-жабдықтарды спиртке батырылған мақта тамтоньшен бүртеді және жалынға күйдіреді. Топырақ микроорганизмдерді сандық есеп және қатал сапалық анализ үшін қалақ пен пышақтарды бірнеше рет зерттелетін топырақкд батырьш істеу керек. Әрбір топырақ үлгісі этикеткаменболуы керек,онда үлгінің алған күнін,ауданын және көкжиегін корсету керек. Стерилді пьппақпен топырақ пробасын алу үшін топырақтың үстіңгі қабатын (1,5-2,0см) алып, басқа микрофлорасымен ластануы мүмкін. Со дан кейін қалқпен немесе күрекпен 100-200 г топырақ аладыжәне пакетке немесе шьшы ыдыска толтырады. Жыртылатын топырақ үлгісінің микроорганизмдермен танысу үшін жыртылатын қабаттьщ барша теревдігін алады. Микроорганизмдерді танысу кезінде әр түрлі тереңдікте топырақ үлгісін генетикалық көкжиектен топырақ киығынан алады. Көкжиекте оны істейді одан топырақ үлгісін алады,төменгі көкжиектен жоғарыға. Топырақ үлгілерін анализдеу сол күні жасағаны дүрыс,ейткені микроорганизмдер саны езгеруі мүмкін. Егер топырақ үлгілерін сол күні анализдеу мүмкін болмаса,сонда топырақ үлгісін 30 С келтіру керек.

Зертханалық жұмыс №9

Тақырып: Судың микрофлорасы. Судың коли-титрін анықтау.
Мақсаты: Студенттерді су жағдайларда тіршілік ететін микрооргаиизмдерді микроскопиялық зерттеу әдісімен таныстыру.

Су коймалардың органикалық заттар және оларда бар микроорганизмдер белгілі сапробностық аймағьша тән. Үш аймақ сапробносқа айырылады.

1. 
   олигосапробты-органикалық заттар шағын мелшерін құрайды және бактериялар аз -10-нан 1000 1мл -де.
   
2. 
   мезосапробты-суы ластанған аса аймақ, онда ақуыздар және көміртегі ыдырауы жүреді. Бактериялар мөлшері 1мл 100 000 дейі жетеді.
   

Микроскоп, стерильді МПА пробиркада, стерильді Петри шыны,стерильді пипеткалар 1 мл, 9 мл стерильді сумен пробиркалар.су моншасы,электрплитасы, термометр.су қүбырынан алынған су (колбада немесе пробиркада),ашык су қоймасынан су,спиртовка, сірінке.стерильді шыны шпательдер,микробиологиялық петлялар.зат шынысы.бояулар, тушь.

Ауаны үрлеу жолымен суды араластырылғаннан кейін жаңа стерильді пипетка арқылы.

№ 1 пробиркадан 1 мл алады және № 2 пробиркаға енгізеді (ажырату 1 :100).

Суды араластырғаннан кейін № 2-ші пробиркадан стерильді пипеткамен 1 мл алады.

№ 3-ші пробиркаға енгізеді (ажырату 1 : 1000) т.б.

1. 
   Стерильді шыны Петриге су моншасында балқыған МПА коректік органы 10 мл мелшерде (2/3 пробиркалар),шыныны жабады және табақша суыту керек.Сосын соңғы ажыраған пробиркадан стерильді пипеткамен 0,2 мл су алады,шынының қакпағын ашады, табақшаның бетіне пипеткадан суды құяды және стерильді шыны шпательмен бет бойы тегістейді.Шыны жабады этикетка жапсырады. Су табақшаға сіну керек,сосын шьшьшы температурасы 20-25 термостатқа қояды,кақпада су буы конденсацияланбау үшін түбімен жоғары қою керек.
   
2. 
   Соңғы ажыраған пробиркадан 1 мл суды стерильді шыны Петри түбіне құяды жене үстіне балқыған коректік ортаны қүяды,температурасы 45 жоғары болмау керек. Шыныны жабады және коректік ортамен абайлап шайқайды шыны түбіне бірқальпггы.
   
3. 
   Соңғы ажыраған пробиркадан 1 мл суды алады да және стерильді тегістелген ортаны пробиркаға енгізеді температурасы 45 жоғары болмауы керек. Пробирканы жауып тез араластырады, және стерильді Петри шыныға барша бетің түбі бойымен коректік ортаны тегістейді,табақша қатаю керек,шыныны этикеткамен таңбалайды және термостатқа қояды.Соңғы әдіс коректік орта мен су араластырудъщ ең колайлысы.З рет қайталаудан кем болмау керек.
   

Қоршаған ауада көптеген сапрофитті және патогенді микроорганизмдер бар, оған шаңмен түседі, түшкіргенде,жөтелгенде,сөйлегеңдебөлінеді.

Ауанын ластануын болжамды және салыстырмалы түрде аныктау үшін ең қарапайым седиментациялық әдіс, бір бірлік уақыт ішінде Петри шынының агар табақшасына түскен, онымен микроорганизмдердің жалпы санын есептейміз.

1 м ауада микроорганизмдердің ең нақты болуын аспирациондық әдіс арқылы аппарат Кротов көмегімен анықтаймыз.

Стерильді Петри шьгаылар, МПА пробиркада, су моншасы, тушь, электрплитасы, микроскоп.

Стерилдікті сақтай отырып, қыздырған МПА Петри шыныларға құяды. Пробирканың аузын спирт жалынында күйдіреді, шыны қақпағын сәл ғана ашады, оған пробирканы енгізу үшін Петри шынысын устел бетінде айналдырып, агар бір шынының түбінде бірқалыпты тараладыда,бірқалыпты қатаю керек. Петри шынының қақпағында тушьпен тәжірибе нүсқасын, егу күнін көрсетеді. Петри шынысын жұқтыру үшін ашады,зерттелетін бөлмеде және далада 5-20 мин ластанған ауаға байланысты. Петри шыньгаьщ қақпасьга түсіреді, аудармай, жанына қояды.

Аппарат Кротов барда ашық Петри шынысын үстіңгі прибор дискісінде бекітеді, жеңіл сағаттың тілі бойынша қолмен айналдыруды байқайды және прибордьщ қақпағын жабады. Приборды тоққа қосады. Микроманометрмен ауаны босату жылдамдығьга реттейдіприбор арқылы әдетте 25л/мин. Ауаны copy уақыты 3-5 мин, шамамен 100 л ауа Петри шынысына.

Жүктырылған Петри шыныларьга термостатқа орналастырады температурасы 25-28, 2-3 тәуліктен соң Петри шыныньщ агар табакшасында дамыған микроорганизмдер колониялардың санын есептейді. Седиментациондық әдіс кезінде тәжірибе нүсқаларын салыстыру үшін Петри шынының Ідм ауданында колониялар санын есептейді. Петри шыныньщ диаметрін миллиметрлік қағазбен өлшейді ' және ауданын табады. Таблицада мүмкін болатьга тәжірибе нұсқаулары және нәтижелер көрсетілген. Кротов приборымен жұмыс істегенде тәжірибе нәтижелері микроорганизмдер санымен білдіріледі, 1м ауада.

Ауадан ең жиі микрококалар колониясы,сарцин,кейбір бацилдер және бактериялар бөлінеді.

Нәтижелер таблицада

Жинақы дакыддар деп, бір топ немесе бір түр болатын микроағзалар.

Жинақы дақылдарды алу үшін микроағза тобы немесе түрі жақсы өсіп даму үшін және микробтар ушін колайсыз элективтік жағдай жасайды.

Элективтік жағдайлар факторларьш тобьш карастырады, мәселен: микроағзалар керектік субстартта, оттегіге қатынасына, температурада, споралар түзілуінде жөне т.б. қажегсінеді.

Жинақы дақылдардан кейін негізінде таза микроағзалар дақылын ерекшелейді.

Материал мен құрал-жабдыкгар:

Картоп түйіндері, қүрғақ шөп, қайшы, Петри ыдысы, колбалар, бор, мақта, электр плиталары, фильтрлейтін қағаз.

Қүрғақ шөп таяқшасын алу (Bacillus subtilis) 100-150 мл колбаларды кайнатады. Ол ушін 10-15 минут ішівде су қайнатады. Әр турлі қүрғақ шөпті үсақтап 500 мл көлемді колбаға салып, оның төрттен бір бөлігіне толтырып, бор ұнтағын қосып, орта қою шай тусіне ие болғанша 15-20 минут қайнатады. Шөпті түндырманы дайындалған колбаларға 1,0-1,5 қабатты етіп құяды. Содан макталы тығынмен жауып 22-25°С температурасында термостатка немесе орталық жылу беру радиатор маңында қояды.

Жуылған картоп туйнектерін тазаламай дөңгелектеп кеседі. Ортаны нейтрализациялау үшін олардың бетін бормен жағып, дистилденген суда малынған екі қабатты фильтрлейтін қағаздың үстіне Петри ыдысына орналастырады. Ыдыстағы картопты ортаны автокнавта 0,5 атм кезінде 10 минут үстап, 27-30°С температурасы бар термостатқа 3-4 тәулікке қояды.

Картоп кесінділерінін бетінде бүдыр тығыз картоп таяқшасының қабықшасы пайда болады. Қабықша түсі әр түрлі болуы мүмкін: ақшыл сүр, қою сары, қара. Ол дақылдың әр турлігіне байланысты.

Зертханалық жұмыс №12

Тақырып: Агглютинация реакциясы (АР).
Мақсаты: Студенттерді агглютинация реакциясымен таңыстыру.

Бір малдың қанын екінші малға донор (қан беруші) қаны мен реципиент (қан қабылдаушы) қаны үйлесім-ді болған жағдайда ғана құюға болады. Мұның себебі — эритроциттерде екі түрлі желімденетін заттар: А және В агглютиногендері, ал плазмада екі түрлі желімдейтін зат — а және р агглютининдері болады. Эритроциттер-дің бір-бірімен желімденуі А агглютиногені мен а аг­глютинин!, В агглютиногені мен [J агглютинині кездес-кенде байқалады. Қан құрамындағы агглютиноген мен агглютининдердің сипатына қарай адам қаны 4 топқа бөлінеді.

Мал қанының эритроциттерінде көптеген агглютино-гендік факторлар болады, сондықтан оларды топқа бөлмей, генетикалық жүйелерге біріктіреді. Мысалы, ірі карада 80 агглютиногендік фактор болады да, ол 12 ге-нетикалық жүйеге бөлінеді. Жылқы қанында 19 агглю­тиноген болып, ол 10 генетикалық жүйеге бөлінеді.

Ауылшаруашылық малы қан топтарыныц бұл ерек-шелігін иммуногенетикада пайдаланады.

Төсеніш шыныньщ астыңғы бетінің бір шетіне II, ал екінші шетіне—III деген белгі салады да, белгілерге сәйкес II және III топтың стандартты қан сарысуын та-мызып, оларға зерттелетін қанның бір-бір тамшысьш араластырады. Егер тексерілген қан I топқа жатса, екі тамшыда да агглютинация жүрмейді (тамшыда ірімтік-тер пайда болмайды), IV топтың қанында екі тамшыда да агглютинация байқалады. Агглютинация III топтың қан сарысуы қосылған тамшыда жүрсе, кан II топқа, ал керісінше II топтың қан сарысуы араласқан тамшыда жүрсе—III топқа жатады.

.2. Қаннық ұю жылдамдығын анықтау (Бюркер әдісі бойышиа). Сағат шынысының бетіне дистильденген судың бір тамшысын алып, оған бір тамшы қан аралас-тырады да, уақытты белгілейді. Қанды адамның сауса-ғынан, не қоянның құлақ тамырынан алады.

Әрбір жарты минут өткен сайын иілген жіңішке шьь ны таяқшамен тамшыны жайылып кетпейтіндей етіп араластырады. Таяқщанын, ұшына фибрин жіпшелері ілінген уақыт канның ұю мерзімін көрсетеді.

Бақылау сұрақтары

1. 
   Канды топқа бөлу негіздері.
   
2. 
   Қан топтарьгнық үйлесімдігін анықтау принциптері.
   
3. 
   Қан топтарын анықтау әдістері.
   

Көң тұнбасы, фуксин, эммерсион майы, микроскоп, зат және жамылғы шынысы, пересев үшін инелер мен петли, препаровалды инелер, шыны таякшалар, тіс тазалығыш немесе сіріңкелер, спиртовка, окуляр-микрометрі, объектив-микрометрі, затты шыныларға арналған штативтер.

Негізгі мағлұмат

Ирек-ирек пішінді бактериялар үш топқа белінеді: вибриондар, спирилдер және спирохеттер. Барлығы да қозғалмалы келеді.

Вибриондар-қозғалыс кезінде пішіні майыспайды; жасуша өзін спиралдың бір ирек белігін көрсетеді, пішінімен үтірге ұқсайды.

Спирилдерде пурпурлы фототрофты Rhodoshirillum.rudrum жатады. Бұл түр полярлы талшықтармен.сонымен қатар хроматофорада пурпур пягменті родопсин және бактериохлорофилдер. Бірақ та микроскопен қарағанда тірі қалпындағы жалғыз жасушалы Rhodoshirillum rudrum сұр боп көрінеді де ,тек қана көп мөлшерде бактериялық жасушалар жиналғанда дақыл сұйықтығы пурпур туске боялады.

Спирохеттер-өте ұсақ ирек-ирек пішінді.қозғалыс кезінде майысады. Прокариотты бір жасушалы организмдердің ерекше тобы. Басқа бактерияларға қарағанда жасуша қабықшасынашар ригидті, сондықтан спирохеттердің денесі қозғалыс кезінде жылан сияқты бүктенеді. Жасушаньщ ішкі құрылымьшда спирохеттерде айырмашылық белгісі; мысалы,аксимальді цитоплазмалық жіпшенің болуы, бактерияның бүкіл денесі бойында орналасқан.

Спирохеттер адамға қауіпсіз, мысалы, ауыз қуысында және патогенді, олар топырақта, су қоймасында және адам, жануар ағзасында тіршілік етеді.

Bac.maximus Ьассаііз-аэроб.ұзынша пішінді жуан жіпшелер. Колонияға сары, боз-сары немесе алтын түс береді.

Spirochaeta buccalis-аэроб, жасушалар үзын, ірі спиральді бүралған жіпшелер түрі болады.

S.denyum-ол да спиральді бүралған жіп, бірақ та S.buccalis-ке қарағнда жіңішкелеу.

Зат шынысына бір тамшы көң тұнбанысалады, шынымен жауып тірі қалпында микроскоптың үлкен үлкейтумен қараймыз.