Әдебиет - өмірдің көркем шежіресі

Қаратөбеде туып, «Үш жүзге ән оздырған сал Мұхиттың» кең тыныстылықты, асқақ та шырқау үнділікті талап ететін әншілік дәстүрі негізінде әншілердің Батыс өңіріне тән ерекше бағыты – «Мұхит мектебі» қалыптасты.

Шығыстың әдеби дәстүрлерімен қатар еуропалық реализм нақыштарын зейіндеген тәржімашы қаламгерлердің легінен орыстың ұлы ақыны Пушкиннің «Капитан қызы» шығармасын қазақ тілінде тұңғыш сөйлеткен жерлесіміз Молданияз Бекімов те орын алды. Ол сонымен қатар этнографтық, қаламгерлік секілді сан қырлы талантымен туған халқына қызмет етті.

Қаратөбенің киелі топырағынан нәр алған ақын, драматург Рақметжан Малабаев, ұлттық әдебиеттану ілімінің негізін қалаушылардың бірі, қаламгер Қажым Жұмалиев, жазушы, драматург, ақын, махамбеттанушы ғалымдардың бірегейі Берқайыр Аманшиндердің де қазақ әдебиеті тарихында өзіндік орындары бар.

Дауылпаз ақын, қажырлы жазушы Сәкен Сейфуллиннің «Тар жол, тайғақ кешу» романында да біздің өлкеміздің қазақ тарихындағы елеулі орны көрсетілген.

Ұлы Отан соғысы жылдарында батыстық қаламгерлердің де бейбіт құрылыс тақырыбынан уақытша қол үзіп, бірыңғай әскери өмірді көрсетуге ден қойғаны белгілі. Қолына қару алып, майданға аттанған ақын-жазушылардың қатарында майдан газеттерінің бетінде басқыншылардан кек алуға шақырған, отаншыл отты жырларымен танылған жерлесіміз Сағынғали Сейітов те болды.

Жерлес ақынымыз Қадыр Мырзалиев – сан ғасырлық қазақ поэзиясының дамуына елеулі үлес қосқан дара тұлға. Оның қаламынан туған «Күміс қоңырау», «Ой орманы», «Дала дидары», «Домбыра», «Бұлбұл бағы» жинақтары - қазақ әдебиетінің бір биік белесі.

Жерлес ақын-жазушылар Жұрғали Ертілесов, Құрманғазы Қараманұлы, Айсұлу Қадырбаева немесе туған топырақтан табан аудармай еңбек етіп, бірнеше кітаптарын жариялаған өлкетанушы Қайыржан Хасановтардың шығармалары көпшілікке кеңінен таныс.

Жазба әдебиетінің қан тамыры халық поэзиясы десек, ғасырдан-ғасырға ұласқан төкпе жыр ағыны бүгін де тоқталған жоқ. 50-60 жылдары тоқырап қалған айтыс жанры соңғы жылдары қайта түрленіп сала берді. Қаратөбелік әкелі-балалы Қыдырниязовтар үрдісі, Қ. Ғұбайдуллин, Д. Айтжанов, А. Қауенов, Е. Бимұқановтардың айтыстағы жолы Қаратөбенің құнарлы топырағында өз жалғастарын табады.

«Өнер алды – қызыл тіл» иелері – ақын-жырауларын ардақ тұтып, өнерпаздарын құрметтеген еліміз бұл күндері тәуелсіздік рухымен арқаланып, еркіндік ауанымен қуаттануда. Алашқа аты тараған небір өнер саңлақтарының кіндік қаны тамған қасиетті топырақта ұлттық мәдениет, ұлағатты дәстүрлер жаңара жарасымын тауып, ұрпақтар сабақтастығының тіні ширай берері анық.

(Батыс Қазақстан облысы энциклопедиясы, «Арыс» баспасы)
Түсіну

Екі жақты күнделік

Т кестесі

Үш жақты күнделік

Ой толғаныс

Бес жолды тұжырым

1. 
   Бір зат есім
   
2. 
   Екі сын есім
   
3. 
   Үш етістік
   
4. 
   Төрт сөзді сөйлем
   
5. 
   Синоним
   

Үй тапсырмасы

Жерлес қаламгерлеріміздің шығармаларын оқып,

мүмкіндігінше үзінді не толықтай жаттап,

Сабақтың тақырыбы: Сын есім

Сабақтың мақсаты: Сөз таптарынан алған білімдерін жинақтап еске түсіру; Оқушы ізденісі арқылы сын есім туралы білімдерін тұжырымдап, сын есімдердің тіліміздегі ролін көрсету; Қазақ тілінің байлығын таныту; Оқушылардың танымдық білімін арттыру;

Сабақтың типі: Жаңа білімді игерту сабағы

Сабақтың түрі: Десант сабақ

Сабақтың әдісі: СТО жобасы БЛУМ жүйесі

Сабақтың барысы: Ұйымдастыру бөлімі

Қызығушылықты ояту

Оқушылар, сіздер қазақтілі патшалығын еркін аралап, сөз әлемінің түрлі сырларымен, қасиеттерімен таныстыңыздар. Әуелі бұрыннан өзіміздің білетінімізді еске түсірейік. Сөздер өздерінің мағыналарына қарай түрлі топтарғағ яғни, сөзтаптарына бөлінеді.

Топтастыру стратегиясы

Сын есім дегенде ойларыңа не келеді?

Блум таксономиясы

Есте сақтау (білу)

Ассоциациядан сын есімнің ережесін қорытып шығару

Заттың сынын, сапасын, көлемін, мөлшерін, түрін, түсін, дәмін білдіретін сөздер сын есім деп аталады.

Түсіну

Қолдану

Талдау

Түсі Сапасы Дәмі

Жасыл Қап-қатты Тәп-тәтті

... ... ...

Сергіту сәті

«Тізбек» ойыны

Шарты: Берілген сын есімнің соңғы дыбысынан басталатын сын есім айтып, тізбекті жалғастыру

Мысалы: Ақ – қара - ...

435-жаттығу

Мәтінді әуелі толық, содан соң сын есімдерсіз оқу. Сонда мәтін мазмұнында қандай өзгерістер болғанын айту.

(Заттардың сыны айқын емес)

Бағалау

Сын есімдер не үшін қажет екенін түсіндіру

Толғаныс

Қорытынды

Ассоциацияны толықтыру

Бағалау

Міндетті деңгей: 431-жаттығу Шарты: Сөз таптарына талдау

Мүмкіндік деңгей: Грамматикалық ертегі құрастыру

Сабақтың тақырыбы: «Туған тілім – тірлігімнің айғағы»

Сабақтың типі: Жаңа білімді игерту сабағы

Сабақтың түрі: Тренинг сабақ

Сабақтың әдісі: Талдау, пікірталас, жинақтау

Шаттық шеңбері

«Жақсы тілек – ақ пейілдің шашуы»

(Жолдастарына жақсы тілегін арнау, тілектердің қайталанбау шарты қойылады.)

«Қазақ тілінің мәртебесі мемлекеттік тіл статусына лайық па?»

1. 
   Осы бағыттағы елдегі нәтижелі жұмыстар қандай деп ойлайсыз?
   
2. 
   Қандай түйткілді мәселелер бар?
   
3. 
   Проблемаларды шешудің жолдары, нәтижелері қандай?
   
4. 
   Проблемаларды шешудің қандай жаңа жолдары бар?
   
5. 
   Бұған қосар өз үлесім
   

Толғаныс

Тақырыбы: Компьютер жанындағы жанжал

Мәтіндегі жаңа ұғымдармен таныстыра отырып, оқушылардың танымдық білімін арттыру, ой-өрісін дамыту;

Өз пікірін дәлелді қорғай білуге үйрету арқылы сөз мәдениетін қалыптастыруға баулу;

Түрі: Дебат сабақ (десант сабақ)

Әдісі: Сөздікпен жұмыс, болжау, пікірталас
Барысы: Ұйымдастыру

Балалар, біз ана тілінен «Әдептілік, ар-ұят – адамдықтың белгісі» бөліміндегі шығармаларды оқи отырып, неге үйрендік?

• 
  Ата-ананы сыйлауға;
  
• 
  Үлкендерді құрметтеуге;
  
• 
  Олардың өнегелі істерін үйренуге;
  
• 
  Өнерлі, білімді болуға;
  

І. Қызығушылықты ояту

Тірек символдар

Алдарыңызда берілген суреттерді (балалар, компьютер, нота, кітапхана) бір-бірімен байланыстыра пайдаланып, әңгіме құрайық.

Оқушылардың жұмыстарын тыңдау
ІІ. Мағынаны тану
Болжау кестесі

Түсіндірме сөздік

1. 
   Сега – электрондық ойын.
   
2. 
   Компьютер – (ағыл.-есептеуіш) электрондық есептеу машинасы – тапсырылған арнайы нұсқаулар жиынтығы – бағдарлама бойынша есептеу амалдарының күрделі тізбегін орындау арқылы электрондық түрде ақпарат қабылдауға, өңдеуге, сақтауға және беруге арналған машина.
   
3. 
   Клавиш – дербес компьютерді басқаруға арналған пернелік тақта.
   
4. 
   Джойстик – (ағыл. Басқару тұтқасы) ЭЕМ-нің дисплей экранында курсорды әр түрлі бағытта жылдам жылжытуға арналған қолтұтқа түріндегі құрылғысы.
   
5. 
   Дискет – компьютердің сыртқы жады ретінде пайдаланылатын, магниттік қабықша жалатылған табақша түрінде жасалған шағын есте сақтау құрылғысы.
   
6. 
   Радиотелефон – арнаулы станциядағы қашықтықтан электромагнит толқындары арқылы дыбыстар мен белгілерді қабылдайтын және сымсыз хабарласатын телефон.
   
7. 
   Интернет – (интер-өзара әрекет, бір-біріне бағытталу, нет-желі) компьютерлік желілердің ақпарат алмасуға арналған бүкіләлемдік қауымдастығы, бір-бірімен телекомуникация арналары арқылы мәлімет алмасатын әр түрлі аймақтағы компьютерлік желілердің біріктірілген торабы.
   
8. 
   Шифр – шартты әліппе, кітапханадағы кітаптардың тіркелу белгілері.
   
9. 
   Квитанция – түбіртек қағаз, ақшаны, құжаттарды, құндылықтарды, пошталық жолданымдарды, т.б. заттарды қабылдап алғандықты куәландыру үшін берілетін белгіленген пішімдегі ресми қолхат.
   
10. 
    Торонто университеті – Канададағы ең ірі университет.
    
11. 
    Канада – Солтүстік Америкада орналасқан мемлекет.
    
12. 
    Америка – АҚШ, Солтүстік Америкадағы мемлекет.
    
13. 
    Поп жұлдызы – музыка жанрының шебері
    
14. 
    Майкл Джексон – әнші
    

ІІІ. Ой толғаныс

Айдын мен Ләззаттың жанжалына компьютер кінәлы ма?

• 
  Иә
  
• 
  Жоқ
  
• 
  Бейтарап
  

Топта ақылдасу, қорғау, дәлелдеу

Дебатты аяқтау
Үй тапсырмасы

Міндетті деңгей

1. 
   Әңгімені оқып, түсінгенін айту
   
2. 
   Әңгімеге сүйеніп, Айдынға мінездеме беру (дискуссиялық карта)
   

1. Шығармада аталған Америка, Канада елдері жөнінде деректер жазып келу

Әйгерім
Дискуссиялық карта

(Айдынға мінездеме)

Әлібек
Дискуссиялық карта

(Айдынға мінездеме)

Перизат
МАЗМҰНЫ

Алғы сөз 4 бет

Эвфемизм 9 бет

«Қырық өтірік» ертегісі 11 бет

Қасиетті Құран Кәрім туралы «Адам ата» әпсанасы 5 бет

«Ұлы жолдың бастауы» (М.Әуезов «Ақын қонақтар») 17 бет

«Фантазия» (М.Мақатаев)

«Ата үміті» («Дермене» хикаятынан үзінді) Д.Исабеков 12 бет

«Дүние қалай етсең табылады?» (Ы.Алтынсарин) 27 бет

Сырым мен Малайсары 22 бет

«Елі үшін туған ер» («Ер Тарғын» жырындағы Тарғын бейнесі) 28 бет

«Арман» (М.Шаханов)

Тіл мәдениеті 26 бет

«Туған тілім – тірлігімнің айғағы»

«Қаратөбе - өнер ордасы» 24 бет

Сын есім

Компьютер жанындағы жанжал 14 бет