ҮІ
Телефондағы дауыс:
- Сені іздеген мен – Мүсірепов. Адресті білесің бе? Келсін деп едім
ғой. Қазір күтем.
Үстіне спорт костюмін, көзіне қара көзілдірік киген Ғабең тың
көрінді. Бір парақ қағаз, ұшталған қарындаштан басқа ештеңе жоқ,
жалаңаш столдың қасына келіп, бетіме үңіле қарады:
- Солай де. Солай, - деді созып. Бұл “солайлардың” астарында не
жатқанын ұққам жоқ.
- Жастар түгіл, қырықтағылардың өзі арабшаға суқараңғы, өзің
оқып шықтың ба, әлде біреу көзілдірік болды ма? – деді. “Көзілдіріктің”
астарында не жатқанын да ұққам жоқ.
Ғабең суық жымиды;
- Өзің меңіреу адам секілді мыңқиып, ішімдегіні тап деп,
үндемейсің ғой. Өзің таратып оқи алатын қауқарың бар ма, жоқ әлде,
ескіше тантитын біреуге оқытып, тыңдадың ба деп сұрап тұрмын.
Осы кезде ғана оянған болсам керек, жауап қолма-қол айтылды:
- Жарты қарыс кітапты маған кім оқып береді? Митыңмен жүріп,
аяғына шықтым. Университетте Мәрзия Мәженова есімді Ленинградтан
араб бөлімін бітіріп келген қарындасыңыз оқытқан.
247
Ғабеңнің түсі енді ғана жылыды:
- Е, е. Ол анау Махамбеттің патша өкіметіне баламды оқуға ал
деп жазған хатын тауып, соны ажыратып оқып берген Мәженова
болды ғой. Солай де. Солай.
Тағы алдымнан шыққан “солай де, солай” енді қайда бұрар екен
деп ойладым.
Ғабең стол тартпасынан сырты қапталған кітап шығарды да,
ыңыранғандай үнмен сабырлы сөз сабақтады:
- Бұл өзі жазылып біткен күннен бастап тағдыры ауыр болған
шығарма.
Бурабайдағы
ауыл
шаруашылық
техникумының
оқытушылығынан аяқ астынан көтеріліп, Қызылордадағы, сол кездегі
Қазақстанның астанасына, үлкен қызметке, Қазақстан баспасына бас
редактор болып дік ете түсейін. Мұхтардың жаңа шығармасы
турасында көп әңгіме, дау-шар бар екен. Екі жақ дайдай. Бірі аспанға
шығармақ, екіншісі жермен-жексен етпек. Оқи бастап едім, тартып
әкетіп барады. Бұрын пьесаларын, әңгімелерін білуші едім.
Журналдарда басылғаны (жиырмасыншы жылдары қазақша басылым
қаулап кетті ғой) кітап боп шыққандары бар. Мұхтар қалай күрт өскен
деп таң қалдым. Бар болғаны отыз-ақ жаста. Соншалықты ауыр да
терең, күрделі де қиын тақырыпқа қаймықпай барып, орасан көркем
туынды жасаған. Ресми қызметте отырған кісіге, әсіресе ол кезде
қоңырауы бар адамның шығармасы туралы ағынан жарылып пікір
айтуға болмайды, мақтау жағынан сақтық қажет. Әсіресе қызыл көз
пәленің бірі байбалам салып, аттандап шыға келсе, біреуге жақсылық
істемек түгіл, өз басыңды қорғай алмай қаласың. Содан анау “алғы
сөзді” ойлап таптық, - деп барып Ғабең маған сұстана қарады. – Сен
мақалаңда қадала сынап отырған сол “алғы сөз” болмаса, ол кезде
“Қилы заманның” басылу-басылмауы екі талай. Дүние төңкеріліп түсіп,
астан-кестен болып кеткен аласапыран уақыттың мінезі де шатақ,
асау. Ал Мұхтар шығармасы шалға бармаймын деп жылаған қыз,
байдан қорлық көрген кедей хикаясы, ауыл арасының үйреншікті
итжығысы емес, Ресей мен Қазақстан қарым-қатынасының күрделі
кезеңін көрсетіп отырса, отаршылық тепкісіндегі елдің трагедиясын
айтып отырса, ондай намысты туындыға қалай арта түспейсің? “Қилы
заманның” басылуына бел шешіп, білек сыбанып кірісіп кеткенімді
қазірдің өзінде жас кезімде жасаған бір батылдығымдай көремін, - деп
Ғабең тұнжырап, қабағы қоңыр тартып барып тоқтады.
- Осы уақытқа дейін осындай туындыны түсінбей... – дей
бастағанымда сөзімді аяқтатпай, кесіп кетіп, қатқыл сөйледі:
- Пәлі деген. Түсінген. Сендерден артық түсінген. Бейімбетке
байланысты менің бір айтқан сөзімді естіп пе едің? Естісең сол.
Уақыттан, Мезгілден үлкен ешкім жоқ. Соңғы сөзді, әділ сөзді қашанда
солар айтады. Және кейінгі ұрпақ аузымен айтпақ. Міне, сен “Қилы
248
заманның” жоқшысы, жанашыры болып, ақтаушысы болып келіп
тұрсың ғой. Түсінгендерің дұрыс, енді Мұхтар атымен қазақ еліне тек
бәйге, тек жақсылық, тек абырой-атақ, махаббат-даңқ келеді деп
білем. Солай, - деп Ғабең мақаламды қолыма ұстатып, енді хош бол
дегендей сыңай танытқан.
Сөздің қапелімде аяқталғанына сасқандық па, әйтеуір аяқ
астынан мінез шығарып:
- Қол қойып берсеңіз, жақсы болар еді, - деппін. – Ахмет
Жұбанов пікір жазып, қол қойып берді.
Ғабең шұғыл бұрылып, бетіме ажырая қарап, қатқыл үнмен:
- Немене, саған “Ғабит Мүсірепов басылсын деп айтты” деген сөз
жетпей ме? Әлде редакторың қағаздатып, мөр бастырып, заңдастырып
әкел деп пе еді? Жүре бер. Нығметке айтам, қажет болса, - деп сөзді
шарт үзді.
Достарыңызбен бөлісу: |
