Реферат тақырыбы: Тұлға қатысты қазіргі философиялық, социологиялық, психологиялық концепциялары

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: . Тұлға қатысты қазіргі философиялық, социологиялық, психологиялық концепциялары

Орындаған:Халиев Асқар

Жоспар:
1. Социологиялық концепция

1. Социологиялық концепция

Ғалымдар әлеуметтанудың басты міндетін тұлғаны оның барлық көріністерімен (биологиялық, психологиялық, әлеуметтік) зерттеуден және осы негізде оның әлеуметтік бейнесі мен идеалының қалыптасуына ықпал ететін факторларды белгілеуден көрді. Мұның барлығын олар «дара үшін күрес» терминімен белгіледі. Тұлға мәселелерін жан-жақты ғылыми талдау әлеуметтанушыларды әлеуметтанудың психологиялық негізіне әкелді.

Ғалымдардың көзқарастарының қалыптасуына орыс ойшылдарының – 60-шы жылдардағы революцияшыл-демократтардың демократиялық идеялары әсер етті. Позитивизмнің негізін салушылардан Г.Спенсер өзінің жеке басының концепциясымен және эволюциялық ілімімен ерекше танымал. Әлеуметтанушылардың әлеуметтанудың психологиялық негіздерінің дамуына әсер еткен Спенсердің идеялары болды.
1. АДАМ ТУРАЛЫ ӘЛЕУМЕТТІК ТҮСІНІКТЕР

Әлеуметтануда тұлға тұлғаның әлеуметтік қасиеттерінің тұтастығы ретінде қарастырылады. Ол қоғамдық дамудың өнімі болып табылады және жеке адамды қоғамдық қатынастар жүйесіне қосу процесінде дамиды. Жеке тұлғаның бұл жүйеге енуі белсенді қарым-қатынас арқылы жүзеге асады. Адам бір нәрсе жасай отырып, әрқашан басқа адамдармен қандай да бір қарым-қатынасқа түседі. Қарым-қатынас жасай отырып, адам әрқашан қандай да бір қажеттіліктерді қанағаттандырады, бір нәрсе жасайды. Басқаша айтқанда, іс-әрекет процесінде адамнан белгілі бір қасиеттердің көрінуін талап ететін қатынастар әрқашан қалыптасады. Осы табиғи әлеуметтік қасиеттердің жиынтығы тұлға ретінде анықталады.

Сонымен, адамды құрайтын қасиеттер қоғамның құрылымын көрсетеді. Кейбір қасиеттер жалпы әлеуметтік тәртіпті көрсетеді. Басқалары – қоғамның таптық құрылымы, осы құрылымда берілген индивидтің алатын орны. Тағы басқалары – қоғамның кәсіби құрылымы және т.б.

Әлеуметтанулық талдау жеке тұлғадағы әлеуметтік-типтікті бөліп көрсетеді. Мұндай талдаудың үш деңгейі бар.

Біріншіден, қандай да бір әлеуметтік топ үшін белгілі бір адамның типтік мінез-құлқы туралы айтуға болады: типтік жұмысшы, типтік студент, типтік татар және т.б. Бұл жерде тұлғаны анықтау критерийі табысты қызмет ету үшін қажетті қасиеттердің болуы болып табылады топтың көзқарасы (Советтік адам).

Екіншіден, социологтарды жеке адамның топқа қатынасы, оның талаптары қызықтырады. Тұлғаны анықтау критерийі қазірдің өзінде әртүрлі: адам жеке адам мен қоғам арасындағы қарым-қатынас мәселесін өзі үшін қалай шешеді. Әрқашан дұрыс әрекетке, дұрыс жолға, әдет-ғұрыпқа ұмтылатын тұлғаның нормативтік түрін бөліп көрсетуге болады. Тағы бір түрі - жағдайға қарай әрекет ететін, кейде ережені бұзатын модальды тұлға. Девиантты (девиантты) тұлғалар бар, олар үшін ережелерді, әлеуметтік нормаларды бұзу өз алдына мақсатқа айналды, бұл адамның ерекшеленуіне, өзін көрсетуіне, өзін «тобырға» қарсы қоюға мүмкіндік береді. Тұлғаның асоциалды түрі адамдар арасында табысты өмір сүру үшін кейбір нормаларды сақтау керек деген шынайы түсінбеушілікпен сипатталады. Мұндай адамдар басқаларға немесе өздеріне бір нәрсені дәлелдеу үшін нормаларды бұзуға ұмтылмайды. Бірақ олар оны қажеттілікпен негіздеп, нормаларды бұзбайды. Асоциалды тип қоғам құрылымын, өзі тұратын топты бейнелейтін нормалардың бар екенін жай ғана байқамайды. Ол «жоғарыда».

Үшіншіден, әлеуметтану адамның қоғаммен қарым-қатынасын қалай құратынына көп көңіл бөледі. Осыған байланысты тұлғаның авторитарлық түрін ажыратуға болады, ол индивидуализммен, өзін «тобырға» қарсы қоюға ұмтылумен сипатталады. Сонымен қатар, қарым-қатынас, мақсаттарыңызға жетуге деген ұмтылыс басқа адамдарды елемеуге мүмкіндік бермейді. Сондықтан авторитарлық тұлға қоғаммен, басқа адамдармен қарым-қатынасын «үстемдік – бағыну» принципі бойынша құрады. Егер ол баса алмаса, онда ол мүмкіндікті жіберіп алмай, бірінші мүмкіндікте кек алуға және оны «басқандарды» басуға бағынады. Бұл түрге негізінен «шүберектен байлыққа» көтерілетіндер жатады. Тұлғаның қарама-қарсы түрі конформист болып көрінеді. Бұл типтегі адам сөзсіз мойынсұнуға бейім. Ол бәрімен және бәрімен келіседі. «Мен және қоғам» проблемасына мұндай көзқарас «келісім өмір сүруге» деген шынайы ниеттен гөрі, адамның өзіне, өз көзқарасын қорғауға қабілеті мен мүмкіндіктеріне сенбеуді меңзейтіні анық. Сондықтан басқаларды басу қабілеті жоқ авторитар өзін конформист сияқты ұстайды. Және керісінше, конформист бір күні бәрі үшін «қайтып алу» арманынан айырылмаса да, сәтсіздікке үйренген авторитарлық болып шығады. Ақырында, толерантты тұлға түрі бар. Бұл басқа адамдармен ықыласпен және шиеленіссіз қарым-қатынас жасайтын, бірақ бәріне ұнауға тырыспайтын және кез келген жағдайда - конформистерге тән - және үстемдікке, басқаларға үстемдік етуге ұмтылмайтын адам - бұл авторитарларға тән. Өзінің мақсатын, мүддесін көздей отырып, қарым-қатынас жасайды. Бірақ мұндай адам өз мақсаттары мен мүдделеріне ие болу құқығын мойындай отырып, оларды басқа адамдарға жүктемейді. Бұл басқаларды құрметтеуді де, өзін де құрметтеу.
Бұл тұлға типологиялары бір-бірімен сәйкес келмейді. Мысалы, бір қоғамда тұлғаның нормативтік типі көбінесе конформистік немесе авторитарлық, ал екіншісінде толерантты, демократиялық болып келеді.

Бұл типологиялар тұлға мен қоғамның, топтың өзара қарым-қатынасының әр түрлі аспектілерін қамтиды, оның барысында нәтижеге қол жеткізіледі, тұлғаның сол немесе басқа түрі арқылы көрсетіледі. Адамды топ, қоғам «жасады». Тұлғаның қай түріне жақын екенін таңдайтын адам емес, қоғам тұлғаның белгілі бір түрін «тәрбиелейді». Көп нәрсе адамның қоғамда алатын орнымен анықталады.

Әлеуметтанудағы адам мәселелерінің даму палитрасы біршама алуан түрлі. Бұл, ең алдымен, М.Веберден бастау алған әлеуметтік әрекет теориялары және оларды Т.Парсонс және басқа да ғалымдар одан әрі дамыту. Адамның жеке іс-әрекетін өзін-өзі ұйымдастыру жүйесі ретінде қарастыра отырып, Т.Парсонс оның ерекшелігін ретінде ашты

а) символдық, яғни реттеудің символдық тетіктері бар – тіл, құндылық және т.б.;

б) нормативтік, яғни жалпы қабылданған нормалар мен құндылықтарға тәуелді;

в) волюнтаристік, яғни субъективті «жағдайдың анықтамаларына» тәуелді болса да, белгілі бір дәрежеде қоршаған орта жағдайына тәуелсіз.

Әлеуметтік әрекет пен өзара әрекеттесу механизмдерін зерттеу Т.Парсонс пен оның ізбасарларына іс-әрекет субъектісінің «қажеттілік диспозициясы» деп аталатын құрылымын немесе оның мотивациялық құрылымын анықтауға мүмкіндік берді (когнитивті, катетикалық – оңды ажырата білу). және жағдайдағы адам үшін теріс құндылықтар). Сондай-ақ, бағалау және құндылық бағдары өзара әрекеттестіктің барлық субъектілерінің әрекеттерін реттейтін ішкі емес, қазірдің өзінде сыртқы белгілер аймағы ретінде. Бұл өз кезегінде қоғамнан толық тәуелсіз немесе қатаң мәдени бағдарламаланған тұлға туралы идеялардың сәйкессіздігін көрсетуге мүмкіндік берді. Сондай-ақ Т.Парсонс бір жағынан интегралды биотехнологиялық жүйе ретіндегі тұлға және екінші жағынан әлеуметтік рөлдердің абстрактілі жиынтығы ретіндегі әлеуметтік тұлға концепцияларын ажыратты. Осылайша, ол өзара алмасу қатынастарында болатын мәдени, әлеуметтік, тұлғалық және органикалық ішкі жүйелерді қамтитын әрекет жүйесінің моделін тұжырымдады, бұл Т.Парсонстың негізгі теориялық жетістіктерінің бірі болды.

Тұлға ұғымы басқа адамдармен қарым-қатынаста қалыптасатын әлеуметтік маңызды қасиеттердің жиынтығымен анықталады.

Әлеуметтануда тұлға ұғымы адамның биоәлеуметтік болмысын анықтайтын және жеке адамды белгілі бір қауымдастықтың мүшесі ретінде сипаттайтын әлеуметтік маңызды белгілердің тұрақты жүйесін білдіреді. Ол жеке тұлғадан әлеуметтікке және әлеуметтік құрылымнан тұлға аралық қатынастарға және жеке мінез-құлыққа өтуді көрсетеді.

Әлеуметтанулық тәсілдер тұлға мәселесінің әр түрлі көзқарастардан, атап айтқанда, қоғамның әсерінен адамның әлеуметтенуі қалай қарастырылатынында жатыр.

Тұлғаның социологиялық концепциялары адам тұлғасын белгілі бір әлеуметтік факторлардан тікелей туындайтын нақты формация ретінде танитын бірқатар әртүрлі теорияларды біріктіреді.

Қазіргі әлеуметтанудағы тұлғаның психологиялық теориясының негізі американдық гуманистік психологияда, әсіресе психотерапия бөлімінде қолданылатын адамның әлеуметтік рөлдерді ассимиляциялауының психологиялық аспектілері болып табылады, мысалы: 1) транзакциялық талдау (әсіресе танымал), ол тұлғаның құрылымдық талдауын, ойындар мен сценарийлер теориясын бөліп көрсетті: Э.Берн, К.Штайнер;

2) психосинтез (экзистенциализм, фрейдизм, психоанализ, буддизм ілімдері, йога, христиандық ережелерін қамтитын классикалық философия мен психологиялық білімнің жиынтығы).

3) рационалды-эмоционалды терапия (А.Эллис) классикалық формула бойынша құрылады: адам бұл оқиғаға емес, оның идеясына қатты ренжіді және эмоционалдық реакциялар мен өмір салты туралы айтылады. адам негізгі идеялармен байланысты.

Тұлғаның рөлдік теориясы тұлға әлеуметтануында маңызды әсерге ие. Бұл теорияның негізгі ережелерін Г.Кули, Дж.Мид, Р.Линтон, Т.Парсонс, Р.Мертон тұжырымдаған. Тұлғаның рөлдік теориясы оның әлеуметтік мінез-құлқын екі негізгі ұғыммен сипаттайды: «әлеуметтік мәртебе» және «әлеуметтік рөл». Я.Л. Морено, Т.Парсонс тұлғаны индивид қоғамда атқаратын әлеуметтік рөлдердің жиынтығының функциясы ретінде анықтайды.

Т.Парсонстағы рөлдерді бөлу концепциясы олардың аскриптивті болып бөлінуі, яғни. табиғатпен белгіленген (туылуы, жынысы, жасы, әлеуметтік тиістілігі және т.б. бойынша анықталады) және қол жеткізуге болатын, яғни. адамның жеке күш-жігеріне байланысты. Рөлдер адамның әлеуметтік топтарда болуымен байланысты болғандықтан, тұлға индивид кіретін топтарда қабылданған шарттардың туындысы болып табылады. Әлеуметтену барысында ол рөлдерді орындау тәсілдерін меңгереді және сол арқылы тұлғаға айналады. Рөлдік теория концепциясына ортақ нәрсе – тұлға қоғамдағы өмір мен мінез-құлық ережелерін меңгерудің нәтижесі.

Тарихқа бұл экскурсия тұлға ұғымы әлеуметтануда әрқашан орталық, бірақ өте маңызды рөл атқармайды деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Біз қоғамды адамға қатысты бастапқы деп санаймыз ба, әлде, керісінше, адамда әлеуметтік шындықтың «құрылысшысы» көреміз бе, біз жеке адамның биологиялық және психологиялық сипаттамалардың тасымалдаушысы ретінде оның міндетті субстраты болып табылатынын жоққа шығара алмаймыз. әлеуметтік.
2.
Философиядағы адам мәселесі
Философиялық антропология – адамның мәні, құрылымының мәні туралы ғылым. Оның қоршаған әлемге, барлық заттың негізіне, болып жатқандардың метафизикалық мәніне және оның әлемдегі физикалық, психологиялық жеке рухтың пайда болуына қатынасы оның биологиялық психикалық, рухани — тарихи және әлеуметтік даму заңдылықтары туралы ғылым.

Адам проблемаға айналған кезде адам «адам деген не, ол бұл әлемге неге келді және басқа тірі жандардан немен ерекшеленеді» деген мәселелермен ойланған кезде философиялық антропология іргелі және орталық философиялық ғылымға айналады. Fылымның қазiргi жетiстiктерi адамды биологиялық факторлармен қатар әлеуметтiк факторлар да маңызды рөл атқаратын эволюциялық даму өнімі деп тұжырымдауға мүмкіндік бередi. Осы орайда адамның жоғары ұйымдасқан жануарлардан басты айырмашылықтары туралы және осы айырмашылықтарды мүмкін еткен үрдiстердi ғылыми тұрғыда түсiндiру туралы мәселе шешушi мәнге ие болады.

Алайда әлемнiң қазiргi ғылыми картинасында антропогенез үдерiсi көп жағдайда белгiсiз күйiнде қалып отыр. Бұл жағдай «адам феноменiн» тамаша зерттеушi, атақты француз философы, биологы, палеонтологы және антропологы Пьер Тейяр де Шарденнiң мынадай сездерiмен түсiндiрiледi: адам «эволюцияның өзегi мен шыңы» болып табылады және «адамның кiлтiн табу, демек әлемнiң қалай құрылғанын және ол қалайша ары қарай құрылуы тиiс eкeнiн бiлуге ұмтылу деген сөз».

Жетiспейтiн айғақтардың жоқтығы, адамға деген eскi көзқарасқа күмән келтiретiн жаңа ашылымдар адамның мәнi мен табиғаты туралы әр түрлi концепциялар туғызды. Оларды жалпы, шартты түрде рационалистік және иррационалистік деп бөлуге болады. Иррационалистiк көзқарас негiзiне адам әpeкeтi немесе оның кең мағынасында адам болмысы түсiндiруге келмейтiн iшкi сарындар, ыpықтар, көңіл — күйлер көpiнici позициясымен талданатын идеялар құрайтын экзистенциализм, неотомизм, фрейдизм iлiмдерiн жатқызуға болады. Бүтiндей алғанда иррационалистiк концепциялар адамның кейбiр қырлары мен қасиеттерiн ашқанымен, адамның шығу тегi жөнiнде ешқандай логикалық тұрғыда дайындалған теория немесе ең болмағанда гипотеза да бермейдi.

Адам туралы бiздiң қазiргi көзқарастарымыз иррационалистiк бағыттағы ойшылдар жетiстiктерiн eскepгeнiмeн, көбiне рационалистiк, материалистiк және идеалистiк идеяларға сүйенедi. Мысалы, жүздеген, мүмкін мыңдаған жылдарға созылған адамның жануарлар әлемiнен бөлiнiп шығу үдерiсiн түсiндiре отырып, Маркс пен Энгельс былай деп жазады: «адамдарды жануарлардын санасына, дiнiне жалпы тағы басқаларына қарап айыруға болады. Ал олар өздерiн жануарлардан өмiрлiк қажеттi құралдарды өндiре бастаған кезден айыра бастайды, адамдар өздерiнiң материалдық өмipiн жанама жолмен өздерi өндiредi». Жануарлық жағдайдан адамға өтуге мүмкiндiк беретiн басты критерий оның мәдениеттенуi – бұл жерде материалдық өндiрiс болып көрiнедi. Адамның әлеуметтiк — биологиялық эволюциясын түсiндiруде Энгельс ұсынған антропогенездiң еңбек теориясының маңызы зор. Бұл теорияны жақтаушылар еңбек биологиялық заңдар әcepiн тepicкe шығармайды, бiрақ ол табиғи сұрыпталу әpeкeтi сипатын өзгертедi, қалыптасушы адам өз жеке өлшемi бойынша табиғатты өзгерту қабiлетiне және адамның өзi қалыптасуына ықпал етедi деп санайды. Еңбек әpeкeтi арқасында адамның биологиялық және рухани қажеттiлiктерi өтеледi, адамдардың бiрiгу ауқымы көбейе түседi. Еңбек арқылы адам өзiн, өзiнiң физикалық және ақыл — ой қабiлеттерiн көрсете алады.

Адам және адамзат тұлғасы қалыптасуындағы үлкен рөл тілге тиесiлi. Тiл арқасында адамның ойлауы дамиды. Тiл маңызы, ең алдымен, онсыз адамдардың еңбек әpeкeті практикалық тұрғыда мүмкін eмecтiгiмeн сипатталады. Өзара қатынас арқасында адамдар бiр — бiрiмен байланыс орнатты, өзара әрекеттiң әр түрлi мәселелерi бойынша келiстi, тәжiрибе бөлісті және т.б. Тiлдiң көмегімен бiр ұрпақ келесісіне ақпарат, білім, әдет — ғұрып және дәстүрлердi жеткiзiп отырды. Онсыз бiр қоғамда өмip cүpeтiн әр түрлi ұрпақтар арасындағы байланысты көзге елестету қиын.

Адамның мәнi мәселесi адам туралы философиялық ілімнің өзегiн құрайды. Адамның дамуы мен тарихи негiзiн және оның мәнін құрайтын субстанция ретiнде қазiргi ғылым қоғамдық өндiрiс шеңберiнде жүзеге асатын еңбек әpeкeтiн атайды. Қоғамдық өндiрiс пен еңбек әpeкетінің дамуы нәтижесінде адамдардың қоғамдық қатынастары да дамиды. Индивидтiң жеке дамуы қоғамдық қатынастардың бүкiл жиынтығын өн бойында жинақтауына, игеруiне және оны жүзеге асыруына байланысты. Сондықтан да Маркс адамды абстрактылы тұрғыда түciнгeнi үшін Фейербахты сынай отырып, былай деп жазды: «адамның мәнділігі жекелеген индивидке тән абстракт емес. Ол өз болмысында барлық қоғамдық қатынастардың жиынтығы болып табылады».

Адамның өмip cүpyi мәселесi де адам мәнi мәселесi сияқты маңызды. Оның алғышарты туралы емес, адамның өмip cүpyi мен мәндiлiгiнiң тұтастығы мен қажеттi байланысы туралы айтуға болады. Адам әрқашан да, бiр жағынан, әуел бастапқы «әлдене» және, екiншi жағынан, ол өзiнiң iз — таңбасы мен шектеуін қалдыратын әлеуметтiк ортада дамиды. Сондықтан да индивидуалдық өмip сүру осы қажеттiлiксiз, оның мәнін құрайтын қоғамдық қатынастар жүйесiнсiз мүмкін емес. Сонымен қaтap, оның мәнi де оның өмip cүpyiнeн тыс бола алмайды. Адам бойындағы биологиялық пен әлеуметтiлiктiң арақатынacы мәселесi де осы өмip сүру мен мәндiлiк мәселесiмен байланысты. Өзiнiң мәнi жағынан адам әлеуметтiк жан. Сонымен бiр мезгiлде ол табиғаттың жемiсi және оның шектерiнен тыс өмip сүре алмайды, өзiнiң биологиялық қажеттiлiктерiн өтейдi, iшедi, жейдi, дене қабатын тастап кете алмайды. Адамдағы биологиялық пен әлеуметтiлiк ажырамас тұтастықта орналасады, оның бiр жағын «әлеуметтiк сапаға» ие тұлға құраса, екiншi жағын табиғи негiзi болып табылатын ағза құрайды.

Әлеуметтiлiк пен биологиялық мәселелердi қарастырғанда eкi көзқарастан бойды аулақ ұстау керек: әлеуметтiк факторды абсолюттендiру мен биологиялық факторды абсолюттендiру. Бiрiншiсiнде адам әлеуметтiк ортаның абсолюттiк нәтижесi болып көрiнедi. Екiншi концепцияға әр түрлi биологияландырушы iлiмдер жатады. Оның iшiнде, мысалы, табиғи тұрғыда бiр нәсiлдi екiншiсiнен жоғары қоятын нәсiлшiл теорияларды жатқызуға болады. Нәсiлшiлдiлiктiң баянсыздығын адам генотипi ерекшелiгiнiң нәсiлдiк емес, индивидуалдық деңгейде көрінетiндiгi арқылы дәлелдеуге болады. Табиғатта қандай да болсын нәсiлдiк, ұлттық немесе әлеуметтiк генотиптер өмip сүрмейдi. Философия тарихында адам табиғатына көптеген пікірлер айтылады. Көне философтар адамды ғарыштың бір бейнесі ретінде «кіші ғарыш» бейнесінде қарастырады. Сократтан бастап адамды екі жаратылыстан: көне философтар дене және рухтан тұрады деп ойлайды.

Орта ғасыр философиясында адамды анықтауда оның денелік және жандық жаратылысы арасын межелеп болу көбірек байқалады. Құдаймен теңестіріліп сенім, махаббат, үміттердің жоғары сезімдерінде орын алатын жандық бастау бірінші орынға қойылды. Жаңа дәуірде адамның ерекшелігі ойлауда, ақылды, ұтымдылығында қалады. Жанның анық құрамы бұл — сана.(Декарт, Кант)

Жаңа дәуірде «адам ақылды» тұжырымдамасымен бірге басқа «адам әрекетшіл» концепциясы жетістіктерге жетті. Онда адамның басты ерекшелігі әрекет етуге қабілеттілігін іске асыруы екені көтеріліп, әрбір жеке адамның әрекеті оның қимылынан тұратыны бекітілді.

XX ғасыр философиясы адамның шынайылығын іздеуді жалғастырды. Феноменологияның өкілдері адам табиғатының шынайылығын, оның санасының тәжірибесін – идеяның, түсініктің бөлігі өмірдің, әлемнің мәніне сәйкес герменевтика өкілдері, адамның шынайылығын оның әлемдегі пайда болуына, осы әлемнің дүниелерін түсінуде, адамның шекарасымен оның шекарасының бірігуінде жүргізіледі. Постмодернистердің пікірінше адам әкімшілік, ұжымдық, біркелкіліктен құтылу және асқақтықты іздейтін жаратылыс.

Жоғары адам табиғатына түсініктеме берілгендердің қатарына ХХ ғасыр бойы тек философтарды ғана емес, сонымен бірге психолог, биологтардың назарын қаратқан тағы бір түсінікті қосқан дұрыс болар еді.

Бұл түсінікті австриялық дәрігер – психиатор әрі философ З.Фрейдтің негізінде дамыды. Фрейд тұжырымдамасында адам санасыз деп ұсынылған. Адамның түпкі мәні – сексуалдық әуестілік – зауық. Бұл әуестік сана мен оның көптеген тыйымдармен қоршаған әлеуметтік ортаға әсер етуге мәжбүр болатын сана мен байланысқа түседі. Сексуалдық әуестілік санадан шығады да, олар санасыздыққа айналады, түс көруде невроздардан құтылу жолдары – психиканың талдамасы. Алдымен санасыздық табылады. Бұл психиатрия негізінде жасалады, сонан кейін егер пациент оған дайын болса, онда санасыз санаға ауысады. Ол қызметін тоқтатады, ауру невроздардың көздері жоғалады. Бірақта ешкім ешқашан адамнан санасызды толығымен арылтуға шамасы келмейді, оның үстіне адам өзінің жаратылысы бойынша саналық емес, санасыздық жаратылысы. Барлық философтар адамды фрейдтік тануға келісе бермейтінін айтқан жөн. Антропологияның басты мәселелерінің бірі адамның қалыптасуы болып табылады. Бұл сұрақ жөнінде төмендегідей гипотезалар бар. Діни гипотеза идеалистикалық тұжырымдамаларда қалыптасуында басталады.

Эволюциялық адамның гипотезасы XIX ғ бастап кеңінен танымал бола бастады. Эволюциялық жол негізінде К.Дарвиннің еңбек теориясы жатыр. Ол бізге марксистік нұсқада, нақты айтқанда еңбек құралдарын дайындаудан басталған еңбек адамды қалыптастырады. Еңбек ету барысында қол бірте – бірте икемді және еркін бола бастады. Бұл уақытта ми дамып, адамдардың жақын топтасуы және араласудың қажеттілігі туындап пайда болды. Осындай әрекеттер негізінде еңбек құралдарын жасау әрекеті, қоғамды топтастыру, тіл және ойлау бұның бәрі маймылды адамға айналдырудың маңызды факторлары болды. Антропосоциогенездің жаратылысының ерекшелігі адамның еңбек құралдарын жасау әрекеті арқылы олармен жұмыс істей білу қабілетін қалыптастыру болып табылады. Адамның қабілеттілігі дамитын белгілері нысанда мәні берілетін үрдісте жатады. Бұл адаммен қолданылатын мән. Қоғамдық қатынастардан, нысандардан қызметін, әдістерінен басқасының бәрі зым – зия жоғалып кетеді.

Антропосоциогенез жүйенің тұрақты жұмысын реттейтін, қызметін әдістерін адамдардың әлемге, бір – біріне және өзіне деген қарым – қатынастың әдістерін топтастыратын, тіршілік етудің үздіксіз үрдісі.

Антропосоциогенез проблемасына байланысты әр түрлі көзқарастары бар, бірақ соның негізінде адамның әлеуметтік және биологиялық қарым – қатынас мәселесі жатыр. Адам өз жаратылысында әлеуметтік жаратылыс. Ол сонымен қатар сол уақытта табиғаттың бағасы, ол өз жаратылысында соның шеңберінен шыға алмайды, өзінің биологиялық табиғатына қатыссыз қызмет етеді, тамақ жеу, ішуді тоқтата алмайды. Әлеуметтік және биологиялық әлеуметтік «сапа» ретінде тұлға деп танылатын бірлікте.

Әлеуметтік және биологиялық проблеманы қарастыру кезінде үш нәрседен сақ болу керек:

Адам әлеуметтік ортаның өнімі ретінде орта басынан аяғына дейін адамның дамуын жазатын «таза тақта» ретінде түсінілген кезде әлеуметтік фактордың абсолютизациясы болып табылады. Осы тұжырымдаманы жақтаушылар адамның барлық дамуын әлеуметтік дамумен байланыстырады. Биологиялық фактордың абсолютизациясы бір кеселден басқа кеселге табиғи артықшылығын бекітетін нәсілшілдік теория болады.

Адамның бірегей генотипі нәсілдік деңгейді емес, дербес деңгейде пайда болады. Табиғатта қандай да бір нәсілдік ұлттың генотипі жоқ.

Теңдік фактордың абсолютизациясы адамның дамуындағы роль оның ген арқылы алып тасталынады. Олар көптеген адамгершілік әрекеттерінің себебі болып табылады. Бірақта адамның дамуы мен тәртібін биологиялық тұрғыда түсіндіру дұрыс емес. Адамның биологиялық және әлеуметтігі жоғарыда айтылғандай өзара байланысты. Сондықтан адамның биологиялығы әлеуметтік формада іске асырылып және қанағаттандырылады. Адамның қалыптасуының табиғи – биологиялық жағы әлеуметтік – мәдени факторлармен «адамға айналады» және қоршаған ортаға бейімделінеді.

Адамды анықтауда жеке адам, жеке даралық, жеке тұлға деген терминдар қолданылады. Жеке адам – адам тегінің жекелік өкілі, адамгершіліктің барлық психологиялық және әлеуметтік белгісі: ақыл, ерік, қажеттілік, қызығушылық нақты тасушысы. Жеке адам түсінігі мағыналық жағынан нақты адам ретінде қолданылады. Әрбір жеке адам балалық шақтан бастап адамзат баласымен қол жеткен ұрпақтар санасы кезінде адам баласы өз жаратылысын иеленеді.

Сонымен қатар баласының жеке адамы – тек табиғи, биологиялық жаратылыс қана емес, олар адамдардың қоғамдық өмір сүру әрекетінің ұзақ мерзімді үрдісінің өкілі болып, саналатын екінші табиғатқа ие. Әлеуметтік жеке адам болып табылады.

Жеке адамның бірегейлігін салыстыру үшін осы саладағы адам баласының белсенділігін басқа әрекетпен міндетті түрде салыстыру керек. Сондықтан даралық өзіне жеке адамның өзіне ғана тән биологиялық түр және адамзат қоғамының өнім ретінде жалпы ерекшеліктерді қосады. Өзара байланыспен тұтастықтан алынған бұл жаратылыстар адамның даралығын бейнелейді. Сонымен бірге сондай — ақ даралықты әлемдегі ерекше тұрмыс формасы арқылы анықтауға болады. Адам болашақта қоғамдық жаратылыс ретінде қоғаммен тығыз байланысты. Жеке өзін анықтауда зейін әлеуметтік сапаға және адамның әлеуметтік белсенділігіне бөлінеді. Қазіргі философияда адамның тұрмыстық мәселелеріне көп көңіл бөлінеді. Адамда екі өмір бар: біреуі — өмір сүретін, қоршаған ортаға және қоғамға дағдыланған; екіншісі – сыртқы әлемнен жасырын жатқан өмір. Философиялық көзқараспен қарасақ, соңғы өмір, шынайы өмір: бұнда біз қуанамыз, қобалжимыз, толық өмірмен ғұмыр кешеміз. Осындай тұрпатта адам екі өмірлік. Адам тұрмысының негізгі категорияларын анықтайтын өмір – бұл бостандық, шығармашылық, махаббат, бақыт, сенім, болып табылады.