1-тарау. Кәсіпкерлік қызметті ұйымластыру негіздері
59
бәсекеге қабілеттілігі, тұрақты жабдықтаушылары мен сатып
алушыларының болуы және т.б. жаткызылады. Бұл критерийлер-
ді сол саладагы немесе бизнестегі қызмет ететін бэсекелестердің
ұқсас параметрлерімен салыстыру қажет.
Іскерлік белсенділіктің сандық критерийлері абсолютті
және салыстырмалы көрсеткіштермен сипатталады. Абсолютті
көрсеткіштердің қатарына дайын өнімді (тауарды), (орындалған
жұмысты,
көрсетілген
қызметті)
сату
көлемін,
табысын,
активтерінің мөлшерін жатқызуға болады. Ал, салыстырмалы
көрсеткіштер кәсіпорын ресурстарын пайдалану тиімділігін си-
паттайды. Оларды қаржылық коэффициенттер жүйелері немесе
айналымдылық көрсеткіштері түрінде көрсетуге болады.
1. Активтердің айналымдылық коэффициенті - өнімді са-
тудан түскен табыстың есепті кезең ішіндегі активтердің орта-
ша жылдық құнына қатынасымен анықталады. Бұл көрсеткіш
кәсіпорынның барлық активтерінің айналым жылдамдыгын, яғни
талдау жасалып отырған кезең ішінде олардың жасаған айналым
санын көрсетеді. Сонымен қатар бұл коэффициент активтердің
1 теңгесіне сатылған өнімнің қанша теңгесі келетінін көрсетеді.
Басқаша айтқанда, активтердің эрбір ақша бірлігі сатылған өнімнің
қанша ақша бірлігін әкелгенін көрсетеді.
1.1. Бір айналымның ұзақтығы - есепті кезеңдегі (жыл, жарты
жыл, тоқсан) күндер санының активтердің айналымдылық коэф-
фициентіне қатынасымен анықталады. Ол барлық активтердің бір
айналымының ұзақтығын сипаттайды, яғни кәсіпорын активтері-
нің бір айналымы қанша күнде жүзеге асырылатынын көрсетеді.
2. Айналымнан тыс активтердің (баланстың активтерінің
1 бөлімі) айналымдылық коэффициент! өнімді сатудан түскен та-
бысты айналымнан тыс активтердің орташа жылдық құнына бөлу
арқылы есептеледі. Ол талдау жасалып отырған кезең ішінде мо-
бильді емес активтердің айналым жылдамдыгын көрсетеді.
2.1. Негізгі құралдардың айналымдылық коэффициент!. Бұл
көрсеткіш қор қайтарымдылығын көрсетеді, яғни кәсіпорынның
негізгі өндірістік қорларын пайдалану тиімділігін сипаттайды. Ол
60
Кәсіпкерлік қызметті ұйымдастыру
өнімді сатудан түскен табысты қалдық құны бойынша кезеңдегі
негізгі кұралдардың орташа шамасына бөлу арқылы есептеледі.
Бұл көрсеткіш негізгі құралдардың 1 теңгесіне сатудан түскен
табыстың канша теңгесі келетінін көрсетеді.
3. Ағымдағы активтердің айналымдылық коэффициен
та сатудан түскен табыстың есепті кезең ішіндегі ағымдағы
активтердің орташа жылдық қүнына қатынасымен анықталады.
Ол талдау жасалып отырған кезең ішіндегі ағымдағы (мобиль-
ді) активтердің айналым жылдамдығын немесе айналым санын
көрсетеді.
3.1.
Ағымдағы активтердің 1 айналымының ұзақтығы есепті
кезеңдегі күндер санының ағымдағы активтердің айналымдылық
коэффициентіне қатынасымен анықталады. Ол талдау жасалып
отырған кезең ішіндегі ағымдағы активтердің айналымынын
ұзақтығын, яғни кәсіпорынның өндірістік циклінің үзақтығын
көрсетеді.
4. Меншікті капиталдың айналымдылық коэффициент! өнім-
ді сатудан түскен табыстың меншікті капиталдың орташа жыл-
дық құнына қатынасымен анықталады. Бұл көрсеткіштің мэнін эр
түрлі көзқарас түрғысынан карастыруға болады. Коммерциялық
көзқарас тұргысынан сатудың артықтығы немесе жеткіліксіздігін,
қаржылық жағынан - салынған меншікті капиталдың айналым
жылдамдығын, ал экономикалық тұрғыдан кэсіпорынның меншік
иелері тэуекелге барып, салып отырған ақша қаражатының бел-
сенділігін көрсетеді.
5. Тауарлы-материалдық қорлардың (өндірістік қорлардың)
айналымдылық коэффициент! - сатылған өнімнің өзіндік құны-
ның өндірістік қорлардың (шикізаттар мен материалдардың,
аяқталмаған өндірістің, дайын өнімнің) орташа жылдык кұнына
катынасымен анықталады. Бұл көрсеткіш өндірістік қорлардың
айналым жылдамдығын көрсетеді.
Айналымдылық көрсеткіші неғұрлым жоғары болса, өндіріс-
тік корлар солғұрлым тезірек ақшалай каражатқа айналады. Оның
төмендеуі салыстырмалы түрде өндірістік қорлар мен аяқталмаған
өндірістің ұлғайғанын немесе дайын өнімге деген сүраныстың
бэсеңдегенін көрсетеді.
|
