Монография \ «санат» а л м п и мп

эдебиеп туып, дамыганы МЭЛ1М. Эр халыктьщ осындай 
керкемдж даму сапарын саралайтын да, сын кез1мен 
сурыптап, сарапкд салатын да эдебиеттщ тарихы. Сонымен 
кдтар бул гылым эр дэу!рдщ эдеби нускасына тарихи тургы­
дан карап, оньщ сапасын сол тустьщ сана сатысына, ой 
epicrne байланыстыра тексередь Олай етпей, ауыз эдебие­
тшщ нускдлары болсын, жеке жазушылар творчествосы 
болсын, эдал багаланьш, эдеби дамудагы езше лайык орньш 
алуы мумкш емес. Эдебиет тарихын зерттеуцылерге ец басты 
талап дэл осы тургыдан койылады.
Кдзактьщ бай ауыз эдебиетш ез алдына коялык, Ол 
туралы ой-пиарлер анык, Эл1 зерттелу устшдеп, халкы- 
мыздьщ жазу-сызуыньщ басы болып танылып журген кене 
ескерткшггерге, ежелп эдеби нускдларга кез салып, кещя 
белсек, булардыц эстетикалык куны мен гылымдык мэнш 
багалау ушш тек кдна элп айткднымыздай тарихтык, тургы, 
яки кене мурага нагыз тарихи кезкдрас керек. Орхон 
жазуындагы жырларга карацыз:
Иалац будуныг хонды,
Чыгай будуныг бай кьитым.
Аз будуныг укуш кьитым, 
b lF a p
елл^где йег кьитым.
Терт булундакы будуныг 
Коп баз кьитым,
Йашсыз кылтым...
Бул жолдар — будан он-он бес гасыр бурын б!здщ 
улангайыр улы даламызды мекендеген турю кдганатыныц 
тусындагы баба буынньщ — багзы тайпалардыц келер ур- 
паккд мура болсын дегендей таскд кдшап кдлдырган тацба- 
жазбалары. Осы ескерткшгт
1
академик В.Радловтыц кдлай 
аударганын еске ала отырып, б!здщ зерттеуиплер ежЬсгеп 
байкдганда былай болып шыккдн:
Жаланаш халыкгы тонды,
Кедей халыкгы бай кылдым.
Аз халыкты кеп кьшдым,
Тату елге жаксылык кьшдым,
Торт бурыШтагы халыктын 
Берш бейбгг кьшдым,
Тату кьшдым...
Бугшп бшк талгаммен елшесек, бул жырдыц эстетика­
лык куны, эрине, онша мыкгы емес. Ал тарихтык тургыдан 
тексерш, таным тарапындагы мэнш, гылымдык мацызын 
багалап, казактыц халык ретшде калыптаса бастаган 
тусындагы эдеби, мэдени мулкшщ, ажарын ащартады, енд1
48

дал осы icnerrec елец сезде XV гасырдагы белгий Доспамбет 
жыраудыц:
Агарып аткан тандай деп,
Шолпанды шыккан кундей деп,
Май кдбакга агалардьщ аты жусап жатыр дел,
Ак шацдакты курып койган шатыр деп,
Жазыда кеп-ак жорткдн екенбгз —
деген толгауында жыр тшнщ тепле женелетш шалкыма 
шешендакке гана емес, эдем1 айшыкка дейш калай жеткенш 
байкасак, XIX гасырдагы эйгип Махамбет ердщ:
Садагына сары ж ебет салдырган,
Садагыньщ 
rapiciH 
Сары алтынга малдырган,
Терецнен кезш ойдырган.
Сур жебел
1
ош на 
Тауыкхьщ ж у н т крндырган.
Мандайын сары сусар барж баскэн,
Жауырынына куипген жун® оц шанышкдн —
деген елещндеп эсем ернекке дейш устарганын керем1з 
де, одан келе ез замандасымыз Сабит Мукдновтыц:
Тобылгы кырдын кызыл кынасындай,
Г ут коздщ жанады шырасындай.
Сайрауы гулге конган булбулыныц 
Кдзактьщ булбул кусы Кулеишндай, —
деп, свзбен салган суду сурепн окыганда, казак елецшщ 
гасырлар бойы кандай жолмен сатылап дамыганын 
тотдылаймыз.
Осыныц бэрш тек эдебиеттщ тарихы аркылы гана 
танып, бшуге болады. 

жүктеу 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: