Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 184/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) талабына сай маркстік-лениндік  әдіс наманы игере отырып тереңдеу  жо лын да көрсетеді. Бірақ, бұл про- цесс ешбір кідіріссіз алға баса бер- ген жоқ. Оған басты себептердің бі- рі «тұрпайы социологизмнің» қатты  өріс алуы еді. Бұл теория әсіресе мек- тептерге арналған оқу құралдарын- да қатты сезілді. Тексеріліп отыр- ған дәуір әдебиетін тарихи тұрғыда  зерттеп, даму жолын таныту мен  көркем шығармашылыққа, жеке шы- ғармаларға ғылыми талдауға ерек- ше қадам жасаған оқу құралдарға  қарағанда, оқулық-хрестоматияларда  ақын-жазушының өмірінен қысқаша  мәлімет беріп, өнерпаздық тұлғасына  аз сөзбен баға беру тән болатыны бел- гілі. Бұл бағалаулар «тұрпайы социо- логизм» тұрғысынан айтылып қа лып  жатты. Осы кемшіліктер 1934 жылы М. Жолдыбаев, М. Қаратаев, Ә. Қо- ңыратбаевтар бірігіп құрастырған  «Әдебиет хрестоматиясынан» айқын  көрінді. Онда ұлттық әдебиет та- рихы дәуірге бөлінбегенмен, ақын- жазушылар өмір сүрген кезеңіне бай- ланысты хронологиялық тәртіппен  берілген. Әрқайсысының өмірбаяны  келтіріліп, әдебиет тарихында ала- тын орны бағаланған. Авторлар «Ер- тегілер» және «Шаруашылық өлең- дер» деген алғашқы бөлімдерде бұл  өлең-жырлар еңбекшілердің ой-ар- манын, ал негізінен таптық мүд- дені көрсететінін ерекше айта ке- ліп, төңкеріске дейінгі әдебиеттен  Ыбырай, Абай, М. Ж. Көпеев, С. То- райғыров шығармаларына кең орын  береді. Олардың өмірбаянын сөз  қыл ғанда ата-тегіне көңіл аударған.  Сол себептен Ы. Алтынсаринді «Қа- зақ феодалдарының патша үкіме- тіне берілген, туып келе жатқан ка- питализмді мойындаған мәдениет- шіл жігінің ақыны» деп, ал Абайды  «қазақ феодалдар табының ақыны,  құдайшыл ақын» деп таныстырады.  М. Ж. Көпеев пен С. Торайғыровта  молда-билерді, бай-болыстарды сы- нап-мінеу, әшкерелеу айқын көріне- тінін атап көрсете отырса да, «Мәш- һүр пролетариат ақыны болған емес.  Ол негізінде буржуазияшыл-төң- керісшіл ақын, буржуазиялық ұлт  қозғалысының солшыл ақыны» бо- лып бағаланады да, С. Торайғыровтың  ағартушы-демократтық бағытынан  көрі алашорданы жақтағанына баса  тоқталып: «Алашорда жеңілгеннен  кейін сары уайымға, торығуға түскен,  тап тартысынан қашықтап, қысыр  қиялға берілген, буржуазияшыл- ұлтшыл ақындардың бұқарашыл сол  қанатының мәдениетшіл ақыны»  екені ерекше көрсетіледі. Автор- лар бұл ақындардың шығармаларын  маркстік-лениндік сыншыл көзқа рас- та ғана оқып-пайдалану керектігін  ескертуді де ұмытпаған. Хрестома- тияда бұлардан соң Сәкен, Бейімбет,  Ілияс, С. Мұқанов, О. Бековтер дің  шығармашылығына орын беріп, өмі- рі, жазушылық жолы, қазақ проле- Ре по зи то ри й Ка рГ У 202 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз