Функциональная грамотность важнейшее условие повышения качества образования

473 
бірге логопед, әлеуметтік педагог және оқушы үнемі байланыста болатын басқа мамандар мен 
қызметкерлер де білуі керек. Бұл жағдайда ата-аналармен үйлесімділік шешуші рөл атқарады, 
өйткені үйде ата-аналар қалыптасқан қабілеттіліктер мен дағдыларды үнемі қолдайды. Екінші 
кезекте, біз ақаудың күрделі құрылымы бар балаларда өзіне-өзі қызмет көрсету дағдыларын 
қалыптастыру үшін қажетті оқу материалдары мен бейімдеу жабдығын қолдану ерекшеліктеріне 
тоқталғымыз келеді. Жоғарыда айтылғандай, ақаудың күрделі құрылымы бар балаларда өзін-өзі 
күту дағдыларын қалыптастырудың мақсаты оларды күнделікті тұрмыстық қажеттіліктерді өз 
бетінше қанағаттандыруға үйрету болып табылады. Бірақ бала өздігінен орындай алмайтын 
жағдайларда біз көмекші құрылғыларды қолдануды қарастырамыз. Мәдени-гигиеналық 
дағдыларды және өзіне-өзі қызмет көрсету дағдыларын қалыптастыру процесінде мыналарды 
қолдану қажет: нақты заттарды көрсету (мысалы, сабын немесе сұйық сабыны бар бөтелке), 
иллюстрациялық-бейнелеу материалдарын көрсету (мысалы, қолын жуып жатқан қыздың 
бейнесі бар сурет). Оқытудың практикалық әдістері мен тәсілдерін қолдануға көп көңіл бөлу 
қажет: жаттығулар практикалық әрекеттерді бірнеше рет қайталау ретінде; көрнекі-әсерлі 
көрсету (әрекет ету тәсілі) оқыту әдісі ретінде; дидактикалық ойын; модельдеудің көрнекі және 
практикалық әдісі, мысалы, қол жуу дағдысын қалыптастыру үшін модель құру және оны 
қолдану процесі ретінде. Үшіншіден, біз өзіне-өзі қызмет көрсету дағдылары мен мәдени-
гигиеналық дағдыларды қалыптастырудың кейбір стратегияларын ашқымыз келеді. Біз белгілі 
бір дағдылар мен қабілеттерге үйрету кезінде біз «кішкентай қадамдар» технологиясын 
қолданамыз, оның мәні әр әрекетті кезеңдерге бөлу болып табылады - «қадамдар». 
Тәрбиеленушіге әрбір «қадамды» кезекпен оқытамыз, бірте-бірте барлық іс-әрекеттің өз 
бетінше орындалуына қол жеткіземіз. Мысалы, бала бірден кранды ашып, қолдарын жууды 
үйренеді деп күтпеу керек. Бұл әрекетті талдағаннан кейін, біз бірлесіп шешім қабылдадық, ол 
келесі «қадамдардан» тұрады: – суық сумен шүмекті ашыңыз; – ыстық сумен шүмекті ашыңыз; – 
қолды жуу үшін судың қажетті температурасын таңдаңыз; – жеңдерді орап алыңыз (қажет 
болса); – сабын алыңыз; – қолды жуыңыз; – сабынды орнына қойыңыз; – қолды ағынды сумен 
жуыңыз; – ыстық сумен шүмекті өшіріңіз; – суық сумен шүмекті өшіріңіз; – сүлгіні алыңыз; – 
қолды сүртіңіз; – сүлгіні орнына іліп қойыңыз. Айта кету керек, мекемеде әртүрлі топтарда 
араластырғыштардың әртүрлі түрлері бар. Тұтқасы бар араластырғыштар бар топтар бар, мотор 
функциялары бұзылған, бұлшықет әлсіздігі бар балаларға мұндай араластырғыштарды қолдану 
оңайырақ. Бұл жағдайда біз балаларға су температурасын реттеу және жабу үшін араластырғыш 
тұтқасын басқаруға үйретеміз. Біз баланың барлық әрекеттерді бірден өз бетінше орындай 
алатындығын қалаймыз, бірақ бір немесе екі «қадамдардың» тәуелсіз орындалуын оқушының 
айтарлықтай жетістігі ретінде қарастыруға болады. «Кішкентай қадамдарды» қалыптастыру 
кезінде біз визуалды кестені жиі қолданамыз. Егер, әрине, баланың визуалды кестемен жұмыс 
істеуге көмектесетін алдын-ала дағдылары болса ғана. Жоғарыда атап өткеніміздей, өзіне-өзі 
қызмет көрсету дағдылары мен мәдени-гигиеналық дағдыларды қалыптастыруды табиғи 
жағдайда жүргізу қажет. Мысалы, қолды жууға үйрету топтағы немесе кеңседегі бассейннің 
көмегімен емес, раковинаның жанындағы режимдік сәттерде жүргізілуі керек[1].Біздің жеке 
педагогикалық тәжірибемізді, осы тақырыптағы әріптестеріміздің тәжірибесін талдау өзін-өзі 
күту дағдылары мен мәдени-гигиеналық дағдыларды қалыптастыру оларды табиғи жағдайда, 
нақты заттарды қолдана отырып және тиісті уақытта тәрбиелеу кезінде тиімді болатындығын 
көрсетеді. Осылайша, өзіміздің педагогикалық тәжірибемізді, басқа мекемелердегі 
әріптестеріміздің тәжірибесін, сондай-ақ отандық және шетелдік әдебиеттердегі теориялық 
мәліметтерді жинақтай отырып, кемшіліктің күрделі құрылымы бар балаларда өзіне-өзі қызмет 
көрсету дағдылары мен мәдени-гигиеналық дағдыларды қалыптастыру кезінде ескеру қажет 
әдістемелік ұсыныстарды тағы бір рет атап өткіміз келеді: 
- мамандар мен ата-аналардың өзара әрекеті мен келісімділігі; 
-«өзіне-өзі қызмет көрсету дағдылары және мәдени-гигиеналық дағдылар» бөлімі бойынша 
арнайы жеке даму бағдарламасының мазмұнын; 
- дағдыларды қалыптастыру нәтижелерін бекіту; 
- қажетті дағдыларды қалыптастыру бойынша әрекеттерді талдау кезінде «кішкентай 
қадамдарды» қолдану;
- физикалық кеңестерді қолдану (мысалы, «қолды қолға қою»);

474 
- нақты нұсқаулықтарды қолдану; 
-тұрмыстық заттарды қолдана отырып, табиғи жағдайда өзін – өзі күту дағдыларын және мәдени-
гигиеналық дағдыларды қалыптастыру;
- көмекші жабдықты пайдалану (қажет болған жағдайда). Мұның бәрі күрделі құрылымы бар 
балаға болашақ өмірінде мүмкіндігінше дербес және тәуелсіз болуға мүмкіндік береді. 
Мәдени-гигиеналық дағдылар мен өзін-өзі күту дағдыларын қалыптастыруға арналған 
дидактикалық ойындар мен жаттығулардың мысалдары[2]: 
Сабын қолғаптары. Мақсаты: Баланы қолды мұқият жуып, кірді дұрыс жууға үйрету. 
Денеңіздің тазалығынан қуанышты сезіну. Сөздікті іске қосыңыз: сабын, сабын ыдысы, кір 
сабын, көбік, шаю.
Кірқожалақ қыз. Мақсаты: балаларға қуыршақты шомылуға үйрету, ойын әрекеттерінің 
тізбегін есте сақтау. Ойынға алмастырғыш заттарды қолдануға шақырыңыз. Ойынды жаңа 
сюжеттермен байытыңыз. Сөздікті іске қосыңыз: шомылу, жуу, жылы су. Жақсы сезімдерді, 
қуыршаққа қамқор көзқарасты тәрбиелеу.
Ыдыс-аяқтарды жуу. Ыдыс-аяқ ойыншықтары: ыдыс жуғыш, губка, аз мөлшерде 
тазалағыш зат, металл зат (кішкене табақ, шайнек немесе қасық). Күрделі және жауапты іс-
әрекет, әсіресебала үшін қызықты. Кәстрөлді тазартудың барлық процедурасы балаға баяу және 
іс-әрекетке деген қызығушылықпен көрсетіледі. Сондықтан балаға іс-әрекеттің барысын өзара 
білуге, жеке әрекеттерді нақты түсінуге және тұтастай әрекетке назар аударуға мүмкіндік 
беріледі. Балаға жаттығуды басқа заттармен қайталау ұсынылады. Біраз уақыттан кейін сізге 
кетуге болады, бірақ жұмыс істейтін баламен үнемі байланыста бола аласыз. Ойын сабағы 
аяқталған кезде, сіз балаға бәрін қалай жинап тастау керектігін көрсетуіңіз керек. Бәрін 
жинастырғаннан кейін ғана жаттығу аяқталды деп саналады. 
Тазалау. Ойыншықтар: жарма, қасық, науа, губка немесе щетка, қалақша. Дәнді бір 
банкадан екіншісіне қасықпен құю, қарақұмық немесе тары сұрыптау, сондай-ақ шашыранды, 
әсіресе губкамен және қопсытқышпен тазарту.
Таза бол. Мақсаты. Балалардың оң көңіл-күйін, өзіне-өзі қызмет көрсету процесіне 
қатысуға деген ынтасын ояту. Суреттерде және өмірде жуу процесін, оны жүзеге асыру үшін 
қажетті заттарды біліп, дұрыс атай білу.
Қуыршақты шешіндіру. Мақсаты: балаларға шешіну ретін есте сақтауға көмектесу; оларды 
киімді ақырын іліп, бүктеуге үйрету.
Ұйқыдан кейін қуыршақты киіндіру. Мақсаты: Балаларды 3-5 дәйекті әрекеттерді ойнауға 
үйрету. Балалардың киім заттары және оларды кию тәртібі туралы білімдерін бекіту. Ойын 
барысында білу дағдыларын қалыптастыру.
Серуендеуге өзіміз киініп шыға аламыз. 
Мақсаты: өзіне-өзі қызмет көрсетудің тұтас процесі ретінде киінуді игеру, іс-әрекеттерді ұтымды 
орындаудың дәйектілігі мен әдістерін бекіту. Серуендеуге арналған киім тізбегінің пәндік-
схемалық моделін қарапайым өзін-өзі бақылауды үйрету. Заттардың атауын бекіту. Көмек ұсына 
білу, Алғыс айту. Үлкен түймелер, кішкентай түймелер, басқыш түймелер, тесікке енетін бау, 
ілмектер мен ілмектерге оралған бау, белдіктерден жасалған ілгектер.
Біз қонақтарды қарсы аламыз. Мақсаты: балаларға жеке ыдыс-аяқтарды дұрыс атауға 
үйрету, олардың функциялары туралы түсінік қалыптастыру. Тамақтану кезінде мінез-құлық 
мәдениетінің кейбір ережелері мен дағдыларын бекіту. Мейірімділікті, қамқорлықты тәрбиелеу.
Әр түрлі қызықты сабақтар балалардың жақсы көңіл-күйін қалыптастырып, қуаныш 
әкелуі керек екенін есте ұстаған жөн. Бала жаңа нәрсені білгеніне қуанады, оның жетістігіне 
қуанады. Сонда ғана балалардың дербестігін қалыптастыра аламыз. 

жүктеу 12,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: