Сəуір – мамыр – маусым 996 жылдан бастап шығады Жылына рет шығады

136 
Одной
из
главнейших
причин
создания
двухпалатного
парламента
является
необходимость
обеспечить
различный
характер
представительств
в
палатах
. 
Нижняя
палата
представляет
интересы
всего
народа
, 
верхняя
палата
служит
органом
регионального
представительства
. 
Верхняя
палата
— 
Сенат
— 
играет
роль
буфера
между
нижней
палатой
и
Президентом
. 
Таким
образом
, 
он
выполняет
функцию
легитимации
автократии
, 
служит
дополнительной
опорой
прези
-
дентской
власти
. 
Однако
несмотря
на
ряд
существенных
недостатков
в
функционировании
верхней
палаты
, 
нельзя
отрицать
ее
значимости
в
процессе
укрепления
национальной
государственности
, 
обеспечении
политической
стабильности
в
обществе
. 
Нижняя
палата
— 
Мажилис
— 
является
органом
, 
представляющий
интересы
всего
народа
, 
по
сравнению
с
Сенатом
он
более
динамичен
, 
инновационен
за
счет
смены
всего
состава
палаты
. 
вух
-
палатный
парламент
РК
, 
существующий
всего
лишь
15 
лет
, 
сумел
за
этот
срок
обеспечить
законода
-
тельную
поддержку
проводимых
в
обществе
и
государстве
реформ
. 
Он
доказал
свою
состоятельность
как
высший
законодательный
орган
, 
активно
содействующий
политической
стабильности
, 
миру
, 
со
-
гласию
. 
Список
литературы
1.
Артык аев
 
Ж
.
Казахское
общество
в
I
веке
: 
традиции
и
инновации
. — 
Караганда
,1993. — 
С
. 43–44. 
2.
Нысан аев
 
А
., 
Ма ан
 
М
., 
Мур алин
 
Ж
., 
Тулегулов
 
А
.
волюция
политической
системы
Казахстана
в
2-
х
томах
. — 
Ал
-
маты
: 
Гл
. 
ред
. «
азақ
энциклопедиясы
», 2001. — 
С
. 226. 
3.
Ма ан
 
М
.
С
.
Политическая
система
Казахстана
: 
трансформация
, 
адаптация
, 
целедостижение
. — 
Алматы
: 
Аналитиче
-
ский
центр
«
Стратегия
», 2001. — 
С
. 128–129. 
4.
оукли
 
Д
.
Разделение
властей
в
современных
государствах
// 
Полис
. — 1997. — 
№
3. — 
С
. 164. 
5.
Конституция
Республики
Казахстан
от
30 
августа
1995 
года
. 
Официальное
издание
. — 
Алматы
, 1995. — 
С
. 16. 
6.
Конституционное
право
зарубежных
стран
. — 
М
.: 
Бек
, 1996. — 
С
. 416. 
ОЖ
14 
Ж
. .
а арова
, 
Б
. .
салинова
.
А
.
Б кетов
атында ы
ара анды
мемлекетт к
университет
А
 
АМАН
 
М
ЕН Е
 
Е ЕКШ
 
АК
 
Е Н Е
 
М
 
МЕН
 
Б
М
 
 
статье
 
дается
 
о ределение
 
науки
, 
а
 
также
 
ока аны
 
истоки
 
ее
 
во никновения
 
и
 
история
 
ра вития
. 
Автор
 
ытается
 
рассмотреть
 
илосо и
 
как
 
сво одный
 
твор еский
 
акт
, 
а
 
науку
 
— 
как
 
нео ходимость
. 
The article «Science and knowledge as leading factors of contemporary science» gives explanation to 
origin and chronological development of science. The authors consider Philosophy as free and crea-
tive act, and science ac necessity. 
азіргі
заман
мəдениетіні
негізін
қ ратын
жетекші
форма
— 
ғылым
мен
білім
. 
ылыми
-
техникалық
революция
заманында
ғылым
— 
мəдениетті
шын
мəніндегі
жетекші
формасы
, 
онсыз
қазіргі
материалдық
жəне
рухани
игіліктерді
өндіру
м мкін
емес
. 
Тарихты
белгілі
бір
кезе інде
қоғамдық
байлықты
өндіру
адамны
ғылыми
білімдер
жиынтығын
игеру
де гейіне
тікелей
тəуелді
болады
деген
Марксты
ойы
ғасырда
шындыққа
айналып
отыр
. 
ылым
дегеніміз
— 
д ниені
тануды
қайнар
көзі
. 
ылымны
мəнін
т сіну
шін
е
алдымен
ғылым
мен
білімні
арасындағы
айырмашылыққа
назар
аударсақ
, 
білім
— 
материалдық
жəне
рухани
қ былыстар
туралы
нақты
мəліметтер
жиынтығы
жəне
оларды
адам
санасында
д рыс
, 
объективті
бейнеленуі
. 
Білімні
өзі
қарапайым
жəне
ғылыми
болып
екіге
бөлінеді
. 
арапайым
білім
іс
-
əрекет
пен
тіршілік
барысында
жинақталады
. 
Ол
қ былысты
тек
сипаттап
, 
оқиғаны
қалай
өтіп
жатқандығын
пайымдайды
. 
Ал
ғылыми
білім
тере
де
мазм нды
, 
ол
қ былысты
тек
сипаттап
қоймай
, 
оны
себебін
, 
өткені
мен
болашағын
т сіндіріп
, 
оларды
ішкі
табиғатын
, 
мəнді
жақтары
мен
ма ызды
байланыстарын
ашып
, 
оны
даму
за дылықтарын
айқындайды
. 

137 
ылыми
білім
ж йелілігімен
, 
логикалық
т рғыдан
йымдастырылуымен
жəне
теориялық
сипатымен
ерекшеленеді
. 
ылым
көптеген
қиындықтар
мен
қайшылықтарға
толы
мол
ізденістер
мен
шығармашылық
іс
-
əрекетті
барысында
туындады
. 
ылымны
даму
тарихына
келсек
, 
танымдық
форма
ретінде
оны
өз
тағдыры
мен
тіршілігі
бар
. 
ылымны
дамуы
ғылымдағы
мəліметтер
көлеміні
лғаюымен
сипатталмайды
, 
оны
дамуы
глобалдық
сипатқа
ие
. 
рбір
кезе де
оны
мазм ны
мен
мақсаты
, 
қоғамдағы
ма ыздылығы
, 
таным
логикасы
өзгеріске
шырап
отырады
. 
Ертеректе
ғылымдарды
ғылымы
жəне
патшасы
саналған
философия
Көне
нді
, 
ытай
жəне
Грек
елдерінде
пайда
болған
. 
Барлық
білім
салалары
философияға
қатысты
болып
, 
философия
барлық
білім
салаларыны
басын
біріктіріп
, 
ж йелеген
. 
Философия
мен
ғылыми
білімні
м ндай
қарым
-
қатынасы
философияны
əлі
дами
қоймаған
кезіне
сəйкес
келеді
. 
Алғашқы
кезде
философтар
тек
таза
философиямен
ғана
айналысып
қана
қоймай
, 
соған
с йене
отырып
білімге
мтылған
, 
білімді
даналықты
көзі
деп
таныған
, 
табиғатты
да
, 
қоғамдық
өмірді
де
танып
-
білуге
к ш
ж мсаған
. 
Философия
мен
ғылымны
м ндай
қарым
-
қатынасы
Жа а
дəуірде
ғылымны
к рт
дамып
, 
дербес
əлеуметтік
институт
пен
арнаулы
танымдық
қызметті
формасы
ретінде
бөлініп
шыққанына
дейін
жалғасып
келген
. 
Сөйтіп
, 
философия
əлі
буыны
қата
қоймаған
ғылыми
білімге
арқау
болып
, 
оған
, 
бір
жағынан
, 
жа а
идеялар
сынып
, 
байытып
отырса
, 
екінші
жағынан
, 
ғылыми
ойды
рационалдық
негізін
қолдап
, 
ақыл
, 
ой
, 
зердені
, 
жалпы
танымны
қайнар
көзі
ретінде
дамытып
, 
рационалды
ойлау
мəдениетін
дамытуға
дем
береді
[1, 85]. 
Орта
ғасырдағы
Батыс
елінде
қоғамдық
өмірді
барлық
сфераларында
дін
стемдік
қ рғандықтан
, 
мəдениет
, 
философия
мен
ғылыми
білім
дінні
қ рсауында
болды
. 
Осы
дін
мен
ғылым
арасындағы
айырмашылықты
ашып
беруге
тырысқан
араб
-
м сылмандық
философияны
өкілі
Ибн
Рушд
екі
т рлі
ақиқат
идеясын
қалыптастырып
, 
сенімні
өз
ақиқаты
жəне
ақыл
-
ойды
өз
ақиқаты
болады
деп
т жырымдады
. 
Ол
діни
ойлау
мен
рационалдық
ойлауды
арасындағы
қайшылықты
осылай
шешеді
. 
Осы
ғылымны
қашан
пайда
болғандығы
жөніндегі
с раққа
келсек
, 
оған
ғылыми
əдебиеттерде
екі
т рлі
пікірлер
берілген
. 
Бір
көзқарас
бойынша
, 
ғылым
көне
заманнан
бері
келе
жатыр
, 
мысалы
, 
вклидті
геометриясы
, 
Птоломейді
астрономиясы
, 
Аристотельді
логикасы
мен
физикасы
. 
Бірақ
б л
кезде
рухани
қызметті
жəне
əлеуметтік
өмірді
дербес
бір
саласы
ретінде
ғылым
əлі
бөліне
қоймаған
еді
. 
Екінші
бір
көзқарас
бойынша
, 
ғылым
тек
XVI–XV I 
ғасырларда
белгілі
бір
əлеуметтік
жағдайларда
ғана
туындаған
. 
Толыққанды
ғылымны
пайда
болуын
растайтын
, 
оны
т тас
болмысын
сипаттайтын
мынадай
ерекшеліктер
бар
, 
олар
: 
біріншіден
, 
ғылыми
зерттеулер
ж йелі
т рде
ж ргізіледі
, 
ғылыми
білім
белгілі
бір
ж йеге
келтіріледі
. 
Ж йелілік
дегеніміз
— 
ғылымны
е
басты
сипаты
. 
Екіншіден
, 
ғылыми
əрекет
— 
б л
адамзат
қызметі
. 
оғамда
ғылыммен
айналысатын
адамдар
, 
яғни
ғалымдар
болады
. 
шіншіден
, 
ғылым
əлеуметтік
институт
ретінде
қалыптасады
. 
Ж йеленген
ғылыми
білімді
өндіретін
ғылыми
іс
-
əрекет
əлеуметтік
т рғыдан
йымдастырылып
, 
ғылыми
мамандар
дайындап
, 
ғылыми
зерттеулерді
топтайтын
— 
жоғарғы
оқу
орындары
, 
ғылыми
-
зерттеу
институттары
, 
зертханалар
, 
ғылыми
орталықтар
сияқты
арнайы
мекемелер
мен
йымдар
пайда
болады
. 
ылымны
төрт
ғасырдан
астам
тарихы
бар
, 
оны
ш
т рлі
кезе ге
бөлуге
болады
. 
Бірінші
кезе
— XV I 
ғасырдан
бастап
ғасырды
ортасына
дейінгі
кезе
. 
Б л
кездегі
ғылымды
классикалық
ғылым
деп
атаймыз
. 
Классикалық
ғылымны
дамуы
жаратылыстану
ғылымдарыны
дамуымен
, 
оны
ішінде
механиканы
дамуымен
ерекшеленеді
. 
ылым
дамуыны
классикалық
емес
ғылым
деп
аталатын
екінші
кезе і
ғасырды
со ынан
ғасырды
60–70 
жылдарына
дейін
созылады
. 
Классикалық
емес
ғылым
е
алдымен
ғасырды
со ы
мен
ғасырды
басында
пайда
болған
революциялық
ғылыми
жа алықтарға
байланысты
[1, 250]. 
Мысалы
, 
атомны
к рделілігі
анықталды
, 
микробөлшек
— 
электрон
ашылды
, 
йнштейнні
қатынастылық
теориясы
жарыққа
шықты
, 
кванттық
механика
мен
биологиядағы
генетика
ашылды
. 
ылым
дамуыны
постклассикалық
емес
деп
аталатын
қазіргі
кезе і
ғасырды
60–70-
жылдарынан
басталып
, 
əлі
осы
уақытқа
дейін
жалғасуда
. 
М нда
ғылым
өте
к рделі
тарихи
дамитын
ж йелерге
назар
аударады
. 
ғасырды
ғылымны
ғасыры
деп
атауға
болады
. 
ылымны
қазіргі
қоғамдағы
беделі
мен
ма ызы
өлшеусіз
артып
отыр
, 
сол
себепті
де
қазір
«
білім
» 
деген
ғым
көбінесе
«
ғылыми
білім
» 
деген
ғыммен
тепе
-
те
қолданылуда
. 
Бірақ
б л
д рыс
емес
, 
адам
біліміні
көптеген
т рлері
ғылыми
емес
, 

138 
мысалы
, 
к нделікті
т рмыс
барысындағы
қалыптасқан
білім
, 
діни
білім
жəне
т
.
с
.
с
. 
ылым
— 
адамны
шындық
д ние
жайлы
қызметіні
арнайы
бір
ж йеге
келтірілген
идеялық
ж йесі
. 
ылым
— 
д ниені
тану
процесі
, 
бірақ
ол
к нделікті
таным
процесі
емес
, 
арнайы
йымдастырылған
теориялық
таным
процесі
болып
табылады
. 
Ол
теориялық
білімдер
ж йесі
. 
. .
Т рғынбаев
өзіні
«
азіргі
жаратылыстану
концепциялары
» 
деген
е бегінде
ғылымны
негізгі
ерекшеліктеріне
тоқталады
, 
олар
: 1) 
ғылыми
білім
ж йелілігімен
ерекшеленеді
; 2) 
ғылыми
білімні
объектісі
тікелей
шындық
д ние
заттары
емес
, 
идеялық
объектілер
, 
яғни
оларды
ойдағы
бейнелері
; 3) 
ғылыми
білімні
мазм ны
оны
танып
-
білуші
адамны
мақсат
-
м ддесіне
тəуелсіз
, 
объективті
ақиқат
болуы
тиіс
; 4) 
ғылым
қайталанушы
қ былыстарды
зерттейді
, 
жеке
дара
заттар
мен
қ былыстарды
ғана
емес
, 
ол
белгілі
бір
топқа
, 
класқа
жататын
заттар
мен
қ былыстарды
бəріне
тəн
жалпы
за дылықтарды
іздейді
[2, 130]. 
ылыми
танымны
қ рылысына
келсек
, 
өзі
өмір
с ріп
келе
жатқан
екі
жарым
мы
жылдан
бері
ғылым
ж йелі
т рде
йымдасқан
өзіндік
айқын
қ рылысы
бар
к рделі
қ былыс
. 
ылымны
мақсаты
— 
за дылықтарды
ашу
, 
ал
за дылықтар
дегеніміз
— 
қ былыстарды
арасындағы
жалпы
, 
мəнді
, 
қажетті
, 
т рақты
, 
қайталанбалы
байланыстар
. 
Заттар
мен
қ былыстарды
бойындағы
жалпылық
абстракциялау
жолымен
анықталады
, 
яғни
оларды
əрқайсысына
тəн
жекеше
, 
ерекше
белгі
, 
қасиеттерге
назар
аудармау
, 
жалпы
ортақ
белгі
, 
қасиеттерді
ойша
бөліп
алу
арқылы
іске
асады
. «
Абстракция
» 
деген
сөзді
өзі
кө іл
аудармауды
білдіреді
. 
ылымны
қоғамдық
сананы
басқа
да
формаларынан
ерекшелігі
, 
м нда
жа а
білімді
қорытып
шығаруды
əдіс
-
тəсілдері
шешуші
роль
атқарады
. 
Білімдерді
ж йелілігі
мен
негізділігі
— 
ғылыми
білімді
к нделікті
қарапайым
білімдерден
айырып
т ратын
басты
мəнді
белгісі
. 
ылым
тарихында
жалған
ғылыми
идеяларды
нағыз
ғылымнан
айыра
білу
шін
бірнеше
принциптер
ө делген
. 
Соларды
бірі
— 
верификация
принципі
. 
Б л
принцип
бойынша
, 
қандай
ғым
мен
пікір
болмасын
тікелей
тəжірибеде
, 
эмпирикалық
жолмен
тексеріліп
, 
расталса
ғана
ақиқат
деп
танылады
. 
Ал
фальсификация
принципі
бойынша
, 
тек
логикалық
жағынан
бекерге
шығаруға
болатын
білімді
ғана
ғылыми
білім
деп
атауға
болады
[2, 90]. 
Сонымен
, 
ғылым
дегеніміз
е
алдымен
шындық
д ниені
танып
-
білуді
нəтижесінде
қалыптасқан
, 
бір
ж йеге
келтірілген
теориялық
білімдер
ж йесі
болғандықтан
, 
шындық
д ниені
өзі
алуан
т рлі
жəне
сан
салалы
. 
азіргі
заманғы
ғылымдар
к рделі
білімдер
ж йесін
қ ра
отырып
, 
е
алдымен
мынадай
теориялық
білім
салаларына
бөлінеді
, 
олар
: 
жаратылыстану
, 
қоғамдық
, 
техникалық
, 
гуманитарлық
жəне
т
.
б
. 
жаратылыстану
ғылымы
— 
табиғат
қ былыстары
мен
заттары
жайлы
, 
оларды
себепті
байланыстары
мен
за дылықтары
жайлы
ғылым
. 
оғамдық
ғылымдар
қоғам
өміріні
за дылықтарын
, 
қоғамдық
қ былыстар
мен
процестерді
себепті
байланыстарын
ашады
. 
Техникалық
ғылымдар
жеке
адамдар
мен
б кіл
адамзат
өмірді
т рлі
салаларында
қолданатын
қ рал
-
саймандарды
ж йесі
техниканы
за дары
мен
оларды
жасауды
əдіс
-
тəсілдерін
зерттейді
. 
Гуманитарлық
ғылымдарға
қоғамдық
қ ндылықтарды
зерттеуді
нəтижесінде
қол
жеткен
білімдерді
ж йеге
келтіруші
ғылымдар
жатады
. 
оғамдық
қ ндылықтар
дегеніміз
— 
мақсат
-
м дделер
, 
ойлау
нормалары
, 
мінез
-
қ лық
нормалары
жəне
т
.
б
. 
ылым
дамуыны
ғасырға
дейінгі
сипаттамасында
елеулі
айырмашылықтар
бар
. 
Б рын
ғылымда
ғылыми
білім
здіксіз
өсіп
жиналады
, 
жа а
ғылыми
жа алықтар
дайы
жинақтала
отырып
, 
табиғатты
танып
-
білуді
т рлі
бағыттарына
аса
к шті
əсер
етуі
тиіс
деп
қарайтын
. 
Ал
, 
қазір
ғылымны
даму
логикасы
басқаша
екені
анықталды
. 
ылым
жа а
фактілер
мен
идеяларды
здіксіз
жинақталуы
нəтижесінде
ғана
к н
сайын
дамымайды
, 
табиғат
жайлы
б ған
дейінгі
көзқарастар
мен
т сініктерді
т бірінен
өзгертетін
аса
ірі
теориялық
жа алықтар
ашылуына
байланысты
дамиды
екен
. 
ылым
əрбір
тарихи
дəуірде
қол
жеткен
ғылыми
жетістіктерді
м қият
жинақтап
, 
адамзатты
мəдени
қорына
қосып
отырады
, 
оларды
жа адан
ашылған
жа алықтар
т рғысынан
талдап
, 
т сіндіруге
тырысады
. 
М нсыз
ғылымда
ғылыми
сабақтастық
пен
ғылыми
прогресс
болмас
еді
. 
азіргі
заманғы
ғылымны
дамуыны
ма ызды
бір
за дылығы
— 
ғылыми
білімдерді
интеграциясы
мен
дифференциациясы
. 
Интеграция
мен
дифференциация
процестеріні
бірлігі
, 
əсіресе
жаратылыстану
, 
əлеуметтік
жəне
гуманитарлық
ғылымдарыны
шекарасында
айқын
көрініп
отыр
. 
Аристотельді
заманында
бар
ғылымдарды
саны
10–15 
шақты
еді
, 
мысалы
: 
философия
, 
геометрия
, 
астрономия
, 
медицина
. 
Жа а
пайда
болып
, 
қалыптаса
бастаған
ол
ғылыми
білімдер
əлі
бір
-
бірінен
бөлінбеген
бірт тас
еді
. 
Оларды
қосындысы
натурфилософия
ғылымын
қ рады
. 
Сол
кездегі
қоғамдық
өмір
натурфилософияны
жеке
ғылымдарға
жіктелуін
талап
етпеді
, 
тек
XVII 
ғасырда
капиталистік
өндірісті
тууы
, 
техниканы
к шін
қолдану
қажеттігі
табиғатты
жан
-
жақты
тере
талдап
зерттеу

139 
қажеттігін
тудырып
, 
бірт тас
ғылымны
жеке
білім
салаларына
— 
жеке
ғылымдарға
бөлінуін
, 
дифференциациялануын
тудырды
[3]. 
Сонымен
, 
ғасырға
дейін
ғылым
логикалық
-
гносеологиялық
т рғыдан
дамудағы
білім
ж йесі
ретінде
қарастырылып
келді
. 
Б л
уақытта
ғылым
əлеуметтік
контекстіде
қаралмады
. 
Тек
ғасырды
ортасынан
бастап
ғылымны
əлеуметтану
жəне
ғылым
философиясындағы
əлеуметтік
мəдени
феномені
зерттеле
бастады
. 
Осыдан
бастап
қоғамдағы
ғылымны
алатын
орнына
назар
аударылды
. 
оғамдағы
əлеуметтік
-
мəдени
факторлар
ғылымға
, 
ғылыми
теорияны
қалыптасу
процесіне
əсер
етеді
. 
ылым
болса
философия
мен
д ниетаным
арқылы
танымдық
процеске
, 
ғылыми
теорияны
қалыптасуына
əсер
етеді
. 
ылым
философиясыны
қазіргі
уақыттағы
жағдайына
келсек
, 
оны
парадигмалық
мазм ны
жа аруда
. 
йткені
адамзат
болмысыны
барлық
сфераларында
т бірлі
өзгерістер
байқалуда
, 
мысалы
, 
эпистемология
, 
тарих
, 
мəдениеттану
жəне
ғылым
методологиясыны
əлеуметтік
, 
мəдени
жəне
көзқарастық
негіздемелері
сыни
т рғыдан
қайта
қаралуда
. 
ылымға
философиялық
талдау
жасау
қазіргі
уақытты
талабына
айналуда
. 
ылымны
даму
шапша дығы
, 
ғылыми
-
зерттеу
масштабыны
здіксіз
лғаюы
философия
мен
жаратылыстану
ғылымындағы
қалыптасқан
көзқарастар
мен
т сініктерді
терістелуіне
əкелді
. 
Осы
мəселеге
қатысты
Ф
.
Ф
.
Саттарова
өзіні
«
ылыми
білім
синтезі
» 
деген
е бегінде
алуан
т рлі
философиялық
көзқарастарды
диалектикалық
логикалық
принцип
негізінде
талдауға
мтылыс
жасаған
болатын
. 
Шын
мəнінде
диалектикалық
логика
— 
ойлауды
жалпы
принциптеріні
ж йесі
. 
Философия
өз
қызметін
əлемні
т тастығы
жөніндегі
алуан
т рлі
т сініктерді
ө деп
, 
жеке
ғылыми
ойлауды
диалектикаландыру
жолымен
атқарады
[4]. 
Жа а
философияны
арманы
— 
ғылыми
немесе
ғылымға
қсаған
болу
. 
Ресми
философтарды
ешқайсысы
философияны
қайтсе
де
ғылыми
пəнге
айналдыру
керек
деген
б л
мтылысты
д рыстығы
мен
зандылығына
шындап
к мəнданбайды
. 
Позитивистер
мен
метафизиктер
, 
материалистер
мен
сыншылдар
да
осыған
тоқтайды
. 
Кант
пен
Гегель
, 
Конт
пен
Спенсер
, 
Коген
мен
Риккерт
— 
бəрі
де
философияны
ғылым
болғанын
немесе
ғылымға
қсас
болғанын
қалайды
. 
Философия
ғылымға
мə гілік
қызғаныш
сезімде
. 
ылым
— 
философтарды
мə гілік
көзқызарлығын
қоздыратын
нəрсесі
. 
Философтар
өздерімен
-
өздері
болуға
тырыспайды
, 
олар
бəрінде
де
ғылымдарға
қсағанды
, 
ғылымдарға
еліктегенді
қалайды
. 
Философтар
философиядан
гөрі
ғылымға
көбірек
сенеді
, 
өздеріне
жəне
өз
істеріне
к мəнданады
, 
сөйтіп
б л
к мəнді
принцип
дəрежесіне
көтереді
[5, 150]. 
Философтар
танымға
ғылым
фактісі
болғандықтан
ғана
сенеді
: 
ғылыммен
аналогия
бойынша
олар
философиялық
танымға
да
сенуге
əзір
. 
М ны
позитивистер
мен
сыншылдар
туралы
ғана
айтып
қоя
салуға
емес
, 
жа а
уақыт
метафизиктеріні
көбісіне
де
б л
əбден
қолдануға
жарайды
. 
Б л
оны
қолынан
соншама
келмей
жатқанымен
метафизика
да
ғылым
болғысы
келеді
, 
бəрінде
де
ғылымға
қсағысы
келеді
. 
Философияны
қандай
да
болмасын
тəуелділіктен
босануын
қазіргі
философтар
философияны
ерекше
бір
ғылымға
т пкілікті
айналуы
деп
т сінеді
. 
Бірақ
м нда
асқан
жа а
дерлік
еште е
жоқ
: 
б л
тек
ескі
схоластикалық
идеяны
жа артылған
көрінісі
ғана
. 
Метафизикалық
философияны
да
өзінше
ғылыми
болғысы
келген
жəне
де
өз
уақыты
шін
ғылыми
болғандай
, 
тіпті
шартты
т рде
ғылыми
болды
да
. 
екарт
пен
Лейбницті
ғылыми
философтар
екендігі
Коген
мен
Гуссерльден
еш
кем
емес
. 
ылымилықты
а ғал
жақтаушысы
Геккель
ғылыми
монизм
жасамақ
болғанда
, 
өзіне
лгі
есебінде
байырғы
метафизик
Спинозаны
алған
-
тын
. 
Спинозаны
геометриялық
əдісі
де
Кантты
трансценденталдық
əдісі
сияқты
философиядағы
ғылымилыққа
деген
мтылыс
болып
табылады
. 
Схоластикалық
ортағасырлық
философия
да
т гелімен
философияны
ғана
емес
, 
тіпті
теологияны
да
, 
формалдық
ғылым
тəріздес
пəнге
айналдыруға
деген
қажырлы
да
жаппай
мтылыспен
қомданған
болатын
. 
Орта
ғасырларды
ғылыми
санасыны
өзі
қазіргіден
аса
өзгешеленетін
еді
, 
дегенмен
схоластика
өз
уақытыны
ғылымилығына
бейімделді
. 
Көне
заманны
е
ғылым
тəріздес
философы
Аристотельді
сол
кездегі
ақыл
-
ойды
пірі
болуы
тегін
еместін
. 
Фома
Аквинский
де
Коген
сияқты
, 
дəл
сол
өлшемдегі
«
ғылыми
» 
философ
, 
бірақ
əрқайсысы
өз
уақыты
шін
, 
өз
уақытыны
«
ғылымилығыны
» 
критерийі
бойынша
ғылыми
болып
табылады
. 
Когенні
ғылыми
философиясы
дегеніміз
— 
схоластикалық
философияны
тікелей
м расы
. 
Неокантшылдық
дегеніміз
— 
таным
мəселесін
трагикалықты
шы ына
жеткізген
неосхоластика
... 
Б л
ғылыми
философия
, 
схоластикалық
философияны
өмірге
стемдік
ж ргізуге
емеуірінденгені
сияқты
, 
ол
да
соған
емеуірін
танытады
. 

140 
Схоластикалық
принцип
дегеніміз
— 
философияны
жəне
өз
уақытындағы
к ллі
мəдениетті
стінен
мектепшілдік
, 
ғылымилық
, 
ғылым
тəріздес
рационалдықты
принципіні
стемдігі
. 
ылым
тəріздес
рационалдықты
мазм ны
өзгереді
, 
алайда
сол
принцип
қалады
, 
Аристотель
, 
Фома
Аквинский
, 
екарт
, 
Спиноза
, 
Кант
, 
Гегель
, 
Спенсер
, 
Авенариус
, 
Коген
, 
Гуссерль
— 
осы
соншама
əр
т рлі
философтарды
бəрі
философияны
ғылым
тəріздес
схоластикаға
айналдырады
. 
Философияны
өз
уақытыны
əмбебап
ғылымы
болуға
деген
тілегі
əрқашанда
схоластикаға
жатады
... 
Философия
ешқандай
мағынада
да
ғылым
емес
жəне
ешқандай
да
мағынасында
ғылым
болмақ
емес
.
 
Философияны
ғылымға
қсап
бағуға
, 
ғылым
болуға
тіленуіні
себебі
т сініксіз
деуге
болады
. 
нер
, 
мораль
, 
дін
ғылыми
болмауға
тиіс
. 
Не
себептен
философия
ғылыми
болуға
тиіс
? 
Жарық
д ниеде
ғылымны
өзінен
басқаны
ешқайсысы
да
ғылыми
болуға
тиіс
емес
екендігі
соншама
анық
сияқты
-
ақ
. 
ылымилық
ғылымны
айрықша
бір
қасиеті
жəне
де
тек
ғылым
шін
ғана
критерий
болып
табылады
[5, 153]. 
Моральды
— 
моральдық
, 
дінні
— 
дінилік
, 
өнерді
көркемділік
болуға
тиіс
екендігі
сияқты
, 
философияны
философиялық
, 
тек
қана
философиялық
болуға
тиіс
екені
соншама
анық
сияқты
-
ақ
. 
Философия
ғылымға
қарағанда
б рынырақ
туған
, 
көнерек
, 
ол
Софияға
жақынырақ
; 
ол
ғылым
əлі
болмағанда
да
болған
, 
ол
өзінен
ғылымды
бөліп
шығарған
. 
Алайда
б л
ғылым
өзінен
философияны
бөліп
шығарады
-
ау
деп
тосумен
аяқталды
. 
Философиядан
ғылымды
бөліп
шығарған
дифференциациялану
философияны
оны
өзіндік
ерекше
саласыны
бостандық
алуы
ретінде
қуантуға
тиіс
. 
Алайда
б л
дифференциация
жол
-
жөнекей
философияны
қ лдыққа
салуға
апарды
. 
Егер
философияны
басқа
ғылымдар
қатарындағы
арнайы
ғылым
деп
(
мысалы
, 
танымны
принциптері
немесе
бар
болуды
(
сущее
) 
принциптері
туралы
ғылым
деп
) 
мойындасақ
, 
онда
философия
рухани
өмірді
өзіндік
ерекше
бір
саласы
ретінде
м лдем
қ рдымға
кетеді
. 
Онда
ғылыммен
, 
өнермен
, 
моральмен
жəне
т
.
б
. 
қатар
философия
туралы
айту
м мкін
болмай
қалады
. 
Философия
туралы
басқа
ғылымдармен
, 
математикамен
, 
физикамен
, 
химиямен
, 
физиологиямен
жəне
т
.
б
. 
қатар
айтуға
тура
келеді
. 
Бірақ
философия
ғылымны
дербес
бір
саласы
емес
, 
мəдениетті
дербес
бір
саласы
ғой
. 
Философтарда
философияны
ғылым
қылудан
гөрі
, 
ғылыми
қылуға
деген
мтылыс
басым
. «
ылымилық
» 
дегеніміз
не
? 
ылымны
қ ндылығына
ешкім
де
шынымен
к мəнданбайды
. 
ылымны
адамға
керектігі
талассыз
нəрсе
. 
Бірақ
ғылымилықты
қ ндылығы
мен
керектігіне
к мəндануға
болады
. 
ылым
мен
ғылымилық
— 
м лде
өзгеше
заттар
. 
ылымилық
рухани
өмірді
ғылымнан
алабөтен
басқа
салаларына
ғылым
өлшемдерін
апарып
та у
болып
табылады
. 
ылымилық
ғылыми
рухты
б кіл
өміріні
жоғарғы
өлшемі
болып
табылады
, 
барлығы
да
сол
қ рған
тəртіпке
бағынуға
тиіс
, 
оны
тыйым
салуы
мен
р қсатыны
барлығында
да
шешуші
ма ызы
бар
деген
сенімде
жатыр
. 
ылымилық
бірегей
əдісті
бар
екендігін
т спалдайды
. 
ылымда
ғылымилықты
талап
етуге
ешкім
де
қарсы
келмейді
. 
Бірақ
м нда
да
ғылымдар
плюрализміне
сай
келетін
ғылыми
əдістерді
плюрализмін
атап
өтуге
болады
. 
Жаратылыстану
ғылымдарыны
əдісін
, 
мысалы
, 
психологияға
жəне
қоғамдық
ғылымдарға
өткеруге
болмайды
. 
Неміс
гносеологтары
м ны
көптеген
рет
көрсеткен
де
, 
дəлелдеген
де
еді
. 
Бірақ
сол
гносеологтарды
өзі
ғылымилық
идеалын
бекіндіруге
көп
жағдай
жасады
... 
Бірақ
ғылымилық
ғылым
емес
жəне
де
ол
ғылымнан
қазбаланып
алынған
жоқ
. 
Ешбір
ғылым
өзінен
алабөтен
салаларға
ғылымилықты
н сқауларын
бермейді
. 
Астрономия
, 
физика
, 
геология
немесе
физиология
философияны
ғылымилығына
, 
мəдениетті
ғылыми
тəртіптілігіне
ешбір
қ ныққан
емес
[5, 155]. 
ылымилық
болмысты
төменгі
салаларына
рухты
қ лшылығы
, 
қажеттілікті
əмірін
, 
əлемдік
қысымға
деген
тəуелділікті
жалықпай
да
жаппай
сезіну
болып
табылады
.
 
ылымилық
шығармашылық
рухты
еркіндіктен
айрылғандығыны
бір
көрінісі
ғана
болып
табылады
. 
Б л
мағынасында
ғылымилықты
тере
симптомдық
мəні
бар
. 
Германдық
сыншылдық
рухты
ғылымилықпен
тəртіптілендіруді
, 
рухты
хаостан
қ тқаруды
армандайды
... 
ылым
адам
рухыны
д ниеге
деген
айрықша
бір
реакциясы
болып
табылады
жəне
де
ғылымны
жəне
д ниеге
ғылыми
қатынасты
табиғатын
талдаудан
адамны
д ниеге
басқадай
қатынастарына
ғылымилықты
апарып
та у
рухты
қ лдық
тəуелділігі
екендігі
анықталуға
тиіс
. 
зіні
айрықша
мəні
бойынша
ғылым
д ниелік
өмірді
қара ғы
тоғайында
жоғалған
адамны
озін
-
өзін
сақтауға
деген
реакциясы
. 
мір
с ріп
, 
дамуы
шін
адам
жан
-
жақтан
оған
төніп
т рған
д ниелік
берілгендікте
танымдық
бағдар
ала
білуге
тиіс
. 
Осы
оны
қорғайтын
бағдар
шін
адам
өзін
д ниелік
берілгендікпен
, 
оны

141 
қоршаған
д ниелік
мылқау
қ діретпен
сəйкестікке
келтіруі
тиіс
. 
ылым
берілген
д ниеге
, 
тықпаланған
қажеттілікке
бейімделуді
жетілдірілген
қ ралы
. 
ылым
д ниелік
барлыққа
бейімделу
арқылы
қажеттілікті
тану
жəне
қажеттіліктен
тану
болып
табылады
. 
ылымды
тағы
бағдар
алу
жəне
өзді
-
өзін
сақтау
реакциясы
мақсатында
берілген
д ниелік
қажеттілікті
қысқартылған
, 
экономикалық
суреттеу
ретінде
анықтауға
болады
. 
ылыми
ойлау
əрқашанда
д ниелік
қажеттілікке
тере
сəйкестікте
, 
бейімділікте
болады
, 
ол
берілгенде
бағдар
алуды
қ ралы
[5, 160]. 
ылыми
логика
қажеттілікке
бейімделуді
қ ралы
, 
оған
д ниелік
қажеттілікке
деген
бағыныштылық
тəн
, 
жəне
де
онда
осы
қажеттілікпен
, 
осы
берілгендікпен
шектелгендікті
табы
жатыр
... 
Ойлаудағы
қажеттілік
д ниені
қажеттілігіне
бейімделудегі
оны
өзді
-
өзін
сақтауы
ғана
. 
ниені
қажеттілігі
танылуға
тиіс
, 
ал
ол
шін
соған
сай
ойлаудағы
қажеттілік
қалыптастырылуы
тиіс
. 
Прагматизмні
кейбір
көріністеріне
сыни
қатынас
орынды
, 
бірақ
ғылымны
прагматикалық
табиғатын
, 
оны
өмірлік
пайдак немдік
, 
биологиялық
сипатын
жоққа
шығару
қиын
... 
Тек
философтар
ғана
əмбебап
ғылым
туралы
армандайды
— 
ғалымдар
əрқашан
кішіпейілдірек
болған
. 
алымдар
д ниелік
барлықты
жекелеген
, 
арнайыланған
салаларға
м шелеп
, 
табиғат
зандары
деген
атаумен
жекелеген
салаларды
неммен
қысқартылған
суреттемесін
берген
. 
Табиғатты
ғылыми
зандарыны
қ ндылығы
е
алдымен
табиғатта
практикалық
бағдар
алуда
, 
табиғатты
оны
өз
қ ралдарымен
, 
яғни
бейімдеу
арқылы
, 
иеленуде
болатын
. 
Шынтуайтында
, 
ғылымда
əрқашан
екі
жан
өмір
с ріп
, 
бір
-
бірімен
таласып
отырған
жəне
де
соны
бірі
д ниелік
қ пияны
тануды
а сайтын
. 
Бірақ
ғылымды
жасаған
б л
жан
емес
, 
б л
жан
əрқашанда
философияға
, 
теологияға
, 
магияға
қарай
иілетін
. 
Кейінірек
ғылымны
магиямен
байланысы
көріне
жатар
. 
ылыми
философияны
м мкін
де
қажет
еместігі
анықтала
т суі
шін
, 
ғылым
дегеніміз
қажеттілікте
мойынс ну
 
деген
қорытындыны
баса
айтуды
ма ызы
зор
. 
ылым
— 
шығармашылық
емес
, 
ол
мойынс ну
, 
оны
стихиясы
— 
еркіндік
емес
, 
қажеттілік
. 
ылым
өзіні
діни
мəні
бойынша
көне
өсиетшіл
жəне
к нəмен
байланысты
. 
ылым
ешқашанда
адам
рухыны
азаттығы
болған
емес
жəне
бола
алмайды
. 
ылым
əрқашан
адамны
қажеттілік
алдындағы
еркінсіздігіні
айғағы
болып
келді
. 
Бірақ
ол
қажеттіліктегі
қ нды
бағдар
жəне
адам
жасаған
к нəні
салдарларына
деген
қасиетті
танымдық
мойынс ну
болды
. 
ылым
өз
мəнінде
жəне
өз
мақсаты
бойынша
əрқашанда
д ниені
қажеттілік
сы айында
таниды
, 
сондықтан
қажеттілік
категориясы
— 
болмысты
бар
к й
-
жағдайына
бағдарлы
бейімделу
ретіндегі
ғылыми
ойлауды
негізгі
категориясы
. 
ылым
д ниедегі
еркіндікті
шайдай
аша
алмайды
. 
ылым
е
ақырғы
қ пияларды
білмейді
, 
өйткені
ғылым
— 
қауіп
-
қатерсіз
таным
. 
Сондықтан
ғылым
Ақиқатты
білмейді
, 
тек
ақиқаттарды
ғана
біледі
. 
ылымны
ақиқаты
болмысты
тек
жеке
бір
жағдайларына
ғана
жəне
ондағы
жеке
бір
бағдар
алу
шін
ғана
ма ызды
. 
ылым
өз
шындығын
жасайды
. 
Ал
философия
мен
дін
м лде
басқа
шындықтарды
тудырады
. 
Егер
ғылым
д ниелік
барлыққа
экономикалық
бейімделу
жəне
д ниелік
қажеттілікке
мойынс ну
болса
, 
онда
философия
қай
мағынада
ғылымға
тəуелді
жəне
ғылым
болуы
тиіс
? 
Е
алдымен
жəне
қай
жағдайда
да
болмасын
философия
болмыс
жиынтығындағы
жалпы
бағдарлау
болып
табылады
, 
бірақ
болмысты
жекеленген
к й
-
жағдайларындағы
жекеленген
бағдарлау
емес
. 
Философия
ақиқаттарды
емес
, 
Ақиқатты
іздейді
[5, 163]. 
Философия
даналықты
с йеді
. 
София
шынайы
философияны
алға
бастырады
. 
Философиялық
сананы
шы дарында
София
адамға
бойлап
енеді
. 
ылым
өзіні
негіздерінде
жəне
принциптерінде
философияға
тəуелді
бола
алады
, 
бірақ
ешқалай
да
керісінше
емес
. 
ылым
философиясы
болуына
р қсат
, 
ал
ғылыми
философияға
р қсат
жоқ
. 
з
мəнінде
жəне
өз
міндеттері
бойынша
философия
ешқашанда
қажеттілікке
бейімделу
болған
емес
, 
ешқаша да
шынайы
, 
туа
біткен
философтар
д ниелік
берілгендікке
мойынс нған
емес
, 
өйткені
философтар
бар
д ниеден
асып
т сетін
даналық
ақиқатын
іздеді
. 
Философияны
қастерлі
мақсаты
əрқашанда
еркіндікті
тану
жəне
еркіндіктен
тану
болатын
. 
Философияны
стихиясы
— 
қажеттілік
емес
, 
еркіндік
. 
Философия
əрқашан
адам
рухыны
қажеттілікке
деген
қ лдықтан
азаттығы
болуға
мтылып
келді
. 
Философия
ойды
д ниелік
қажеттілікке
бейімделуі
болып
табылатын
логикалық
аппаратты
зерттей
алады
, 
бірақ
ол
өзі
б л
аппаратқа
қ лдық
тəуелділікте
бола
алмайды
. 
аналық
таным
логикалық
танымнан
жоғары
. 
Философия
дегеніміз
ғылыммен
салыстырып
қарағанда
д ниеге
деген
принципті
басқа
сападағы
реакция
, 
ол
басқадан
туындап
, 
басқаға

142 
бағытталады
. 
Философияны
ғылымға
бағындыру
еркіндікті
қажеттілікке
бағындыру
болып
табылады
. 
дебиеттер
тізімі
1.
Сидоров
 
Н
.
Р
.
Философия
образования
. — 
М
., 1989. — 520 
с
. 
2.
Аксиологические
аспекты
историко
-
педагогического
образования
, 
стратегии
и
развития
отечественного
образования
/ 
Под
ред
. 
З
.
И
.
Равкина
. — 
М
., 1994. — 400 
с
. 
3.
ер унский
 
Б
. .
Философия
образования
для
века
. — 
М
.: 
Совершенство
, 1998. — 
С
. 125. 
4.
Саттарова
. .
Значение
социокультурных
факторов
динамики
научного
знания
// 
Казахстанская
философия
в
канун
века
. — 
Алматы
, 1998. — 
С
. 105. 
5.
Батыс
философиясыны
антологиясы
: 
рест
. — 
Алматы
, 2002. — 465 
б
. 
У К
140.8 
.
Ю
.
еталиева
Кара андинский
осударственный
университет
им
. .
А
.
Букетова

жүктеу 9,86 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: