Н. С. Сейітов г-м.ғ. д., профессор Оқулықта «Геология және пайдалы қазбалар кен орындарын барлау»

230 
Шінекті бұрғылаудың технологиясының негізгі элементтерінің бірі ұңғы түбін 
шламнан тазарту болып табылады. Талқандалу өнімдерін шығарғандағы шінектің 
тасмалдау өнімділігі (см
3
/мин) келесі формуламен анықталады. 
 
мұндағы D және d – ребордаларының сыртқы және ішкі диаметрлері; 
S – шнек ребордасының қадамы, см.; 
n – шнектің айналу жиілігі, айн/мин; 
φ – 0,3-0,8 шінектің толу коэффиценті. 
Аспаптың айналу жиілігі 0,8-0,2 м/с аралығында өзгеріп отыратын шнектердің 
сызықтық жылдамдығының тиімді шамасына байланысты таңдалынады. Осыны есепке 
ала отырып шінектердің ең көп тараған диаметрлері үшін айналу жиілігі 100-200 айн/мин 
құрайды, мұндағы ең аз шегі тұтқыр тау жыныстарын бұрғылауға арналған. Айналу 
жиілігін азайту ұңғыны тазалаудың жағдайларын нашарлатады. Ал, оның жоғарлауы 
аспаптың дірілдеуіне алып келеді. Бұл шламды тасмалдауды нашарлатады және 
бұрғылауға кететін қуаттың жоғарылауына алып келеді. 
Шнекпен құрғақ және сулы құмдарды еш қиындықсыз бұрғылайды, бірақ ұңғы 
оқпанының орнықтылығын қамтамасыз ететін шаралар қолдану керек. Көрсетілген тау 
жыныстарының қалың емес қабаттарын ( 2,5-3 метр) бұрғылағанда аспапты айналдырып 
көтеріп түсіреді және ұңғы қабырғаларын нығыздау үшін реверс жасайды. Орнықсыз тау 
жыныстарының қалың қабаттарын бұрғылағанда ұңғы оқпанын шегендеуші құбырларды 
орната отырып бұрғылайды. Шінекті тізбек шегіндеуші құбырлар ішіне орналасады да 
жиілігі 40-60 айн/мин болып айналады. Ұңғы тереңдеген сайын шегендеуші құбырлар өз 
салмағымен төменге түсе береді.
Тұтқыр және тығыз саздарды бұрғылау шнек спиралына шламның жабысуына 
және жыныстық тығындар құрауына байланысты аса қыйындықтар туғызады. Ұңғы 
диаметрі шінек диаметріне дейін азаюы жие болып тұрады. Бұл айналдырғыш моментке 
қуаттың көп шығындалуына немесе ұңғыларда аспаптың қысылып қалуына әкеледі. Егер 
ұздіксіз бұрғылауда жыныстық тығындарды жою мүмкін болмаса бұрғылауды қашаудан, 
3-4 шінектен және бұрғылау құбырларының тізбегінен тұратын аспапты қолданып 
рейспен бұрғылау керек. Ұңғыны 1,5-2,5 метрге тереңдеткеннен кейін аспапты жер бетіне 
шығарып тазалайды.
Жұқа, аз суланған сулы қабаттарды тез өтуге болады, өйткені төмен жатқан су 
өткізбейтін қабатты бұрғылаған кезде талқандалу өнімдері сулы горизонтқа қарсы ұңғы 
оқпанын сылайды, оқшауландырады және бекітеді. Көшкін құмдарды бұрғылағанда 
аспапты ұстап қалмаз үшін шегендеуші құбырларды бірге түсіре отырып бұрғылау қажет.
Тиімді тәртіппен ұңғыны тереңдету процессін жүзеге асырудың негізгі шарты 
аспаптың айналу жиілігі мен оны беру жылдамдығының тиімді қатынасын сақтау. Бұл 
шарттарды орындау жоғарғы өстік күште пайда болатын шнек спиралдарындағы 
жыныстық тығындарды жоюға мүмкіндік береді. Жыныстық тығындардың пайда 
болуымен күресу үшін аспапты көтеріп түсіру және реверс қолданылады; аспаптың 
айналу желілігін жоғарлатады және ұңғыға су құюды азайтады. Соңғы шараның тиімділігі 
тау жыныстарының шнек спиралына және ұңғы қабырғасына үйкелуін азайту болып 
табылады.
Шінекті бұрғылау кезінде геологиялық құжаттаманы ұңғы сағасына көтерілген 
немесе шінек қалақшаларындағы талқандалу өнімдері бойынша құрастырады, ал қажет 

231 
болған жағдайда магазинді шінектер немесе алынбалы керн қабылдағыштар көмегімен 
керн алады. Үздіксіз бұрғылау кезінде қимадағы тау жыныстары қабаттарының 
жатуының, нақты тереңдігі 0,2-0,3 метр дәлдікпен анықталады, ұңғы тереңдігі 20 метрден 
асқан кезде ол 0,3-0,4 метрге дейін төмендейді.
Рейстік бұрғылау кезінде оның жату тереңдігін дәл табу жоғарлайды - 0,1-0,3 метр. 
Рейстің ұзындығы әдетте шінектің ұзындығына тең (1,3-2 см) сынама әрбір 0,5-1 метр 
бұрғылағанда алынып отырады. Бұрғылайтын грунт – ұстағыштардың көмегімен керн 
алған кезде (магазинді шінектер) бұрғылаудың технологиялық тәртібінің келесі 
параметрлері қабылдануы тиіс: өстік күш 1,5-2 кН , айналу жиелігі 60-70 айн/мин. 
Берілген параметрлер аспапты 0,2-0,5 метр жылдамдықпен беруді қамтамасыз етеді. 
Иілімді саздар және суға, қаныққан құмдардың сынамаларын ішкі диаметрлері 100 мм кем 
емес жұқа қабырғалы грунт ұстағыштарды батырып алады.
11.

жүктеу 8,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: