Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

жүктеу 1,76 Mb.

Pdf просмотр

бет	51/236
Дата	03.10.2022
өлшемі	1,76 Mb.
	#39472

1 ... 47 48 49 50 51 52 53 54 ... 236

8e10fd01cc60087f7a7a338573861826 (1)

у>, <ұ>,
<ү>, <ы>, <і>, <и>,
<э>, <е>
дыбыстарының фонемалық
мәртебесін анықтау болды

дейді проф. М.Жүсіпов. Ол 1) сөз
ішінде
ы,
і
қысаңдарын жазу// жазбау; 2)
ұ,
ү,
у
дыбыстарының
дифферекциалды белгілері; 3)
-ый, -ій
дыбыс тіркесімін
таңбалау деген проблемаларға ажыраған (Джусупов М. 1995).
Мұның бәрі ауызша тілдің үздіксіздігінен, сөз ішіндегі ды-
быстардың өзара әсерінен шығады. Бұл құбылыстарды Мәс-кеу
фонологиялық мектебі (МФМ)
инвариант
(негізгі реңк)
,
вариант
(өздік реңк),
вариация
(бөгде реңк)

ұғымдары арқылы
түсіндірді (жақша ішіндегі қазақша баламаларын профессор
Н.Уәли ұсынған).
МФМ ілімі бойынша, инвариант фонема – дыбыстың күшті
жағдайындағы қалпы. Ол әліпбидегі әріп мәніне сәйкес. Қанша
инвариант фонема болса, сонша әліпби таңбасы болуы керек
де-ген осы ұғымнан пайда болды.
Сөз мағынасын ажырататын фонема сөз ішінде іргелес кел-
ген дыбыстармен әсерлесіп, өзінің негізгі реңкінен өзгеріп
түрленеді. Сонда инвариант фонемалардың іргелес келген
дыбыстық қоршаудағы уақытша көрінуі оның
дыбыс қорын
құрайды. Дыбыстық қор екі түрлі:
өздік реңк,
бөгде реңк
түрінде
көрінеді.
Өздік реңк дегеніміз фонеманың әлсіз позициядағы түрле-
78
79

німінің әлді позициядағы басқа бір фонемамен сәйкес келуі. Ал
жалпы осы әлсіз позициядағы дыбыс түрленімдерінің қоры
– фонема модификациясы болып табылады. Мысалы,
ақ үй,
көк үй, ұзын, түнгі
сөздеріндегі

<

жүктеу 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 47 48 49 50 51 52 53 54 ... 236