на қатысты маятнпктің тербелу жазыктығы өзгерісеіз
қалады, ал
Жер огаи катысты бурылып, күн тәулігінде
бір айналым жасайды.
Ф ендігінде маятниктіц тербелу жазыктығы күн тәу-
лігінде 2л sin ф бүрышқа бұрылатындығьш дәлелдеуге
болады.
Сонымеп, маятниктіц тербелу жазықтыгының аіша-
луын бақылау (осы мақсатқа арналған маятннктер Фу
ко маятниктері деп аталады)
Жердің өз оеін айналатын-
дығының тікелей дәлелдсмесі болады.
V Т А Р А У
ҚАТТЫ ДЕНЕ МЕХАНИКАСЫ
§ 34. Қатты дене қозғалысы1
Біз кіріспеде қатты дене козғалысыныц иегізгі екі тү-
рімен — ілгерілемелі және айналмалы қозғалысымен —
таныстық.
Ілгерілемслі қозғалыс кезінде дененің барлық нүкте-
лсрі бірдей уакыт аралығында шамасы мен бағыты бо-
йынша
бірдей орын ауыстырады, осыныц салдарынан
барлық нүктелердің жылдамдығы мен үдеуі уақыттыц
орбір мезетіндс бірдей болыгт отырады. Сондықтам дсне-
пің барлық қозгалысын түгелдей сипаттау үшін дене
нүктелеріиіц ішінен оиың біреуінің (мьгсалы, оның инер
ция центрінің-) қозғалысын аиықтаудың өзі жеткілікті.
Айналмалы қогалыс кезінде
қатты дененің барлық
нүктслері шсңбер бойымен қозғалады, олардыц центр-
лер! айналу осі деп аталатыи бір түзудің бойында жата-
ды. Айналмалы қозғалысты снпаттаи баяидау үшін ке-
цістіктегі айналу осініц қалпын
және әрбір уақыт мезе-
тіндегі дененің бұрыштық жылдамдығын білу ксрек.
Байқасақ, қатты дсненіц кез келген қозғалысын жо-
гарыда айтылган қозғалыстың негізгі екі түріиіц қабат-
тасуы ретінде көрсетуге болады екен. Мұны ж а з ы қ
қозғалыс, яғнн деиенің барлық нүктслсрі
параллель жа-
зықтықтарда орын ауыстыратын қозғалыс жағдайы
үшін көрсетейік.. Цилиндрдің жазықтық бойынша тербе-
луі жазық қозғалысқа мысал бола алады (82-сурет).
Қатты дененің / қалпынан
2
қалпына
еркін орын
1 Осы тараудың 'барлық жсрінде, 45-параграфты қоспағанда, аб
солют қатты дене қарастырылады.
123
а у ы с т ы р у ы н
( 8 3 - с у р е т )
е к і о р ы н а у ы с т ы р у д ы ң —
1
к а -
л ы г і ы н а н
1'
н с м е с е / " қ а л п ы н а і л г е р і л е м е л і о р ы п а у ы с -
т ы р у д ы ц ж ә н е
О '
о с і н е н н е м е с е
О "
о с і н е н б у р ы л у д ы ц —
қ о с ы н д ы с ы
р е т і н д е
к ө р с е т у г е
б о л а д ы .
С і р ә ,
о р ы н
а у ы с т ы р у д ы о с ы н д а и е т і п
і л г с р і л с м е л і
Достарыңызбен бөлісу: