АЖЫРАУДЫҢ СТАТИСТИКАЛЫҚ СИПАТЫ

бояуының тұқым қуалауы: 
А— 
жасыл  түсті; 
а
—  сары  тусті  өскіндер,  ондай  бояу  төменгі  температура 
кезінде байқалады. 
анализ  жасалады.  Бүл  екі  процесс  аралығында  кеп  уақыт  өтеді,  бұл  аралықта 
ұрықтану  болады,  организм  дамуының  күрделі  процестері  жүреді.  Осы  кезде 
гаметаларға және зиготаларға және дамып келе жатқан организмге біріне-бірі 
тәуелсіз  кәптеген  жағдайлар  әсер  етеді.  Дәл  осы  кезде  белгілердің  ажырап 
көрінуіне жоғарыда атап өткен факторлардың төрт тобы әсер ете алады. 
Егер  ажырау  процесінің  негізіне  биологиялық  механизмдер  жатса  сол 
механизмдердің көрінісі, яғни бізге байқалатын белгілердің ажырауы кездейсоқ 
немесе статистикалық сипатты болады. 
Жоғарыда аталған төрт шарт белгілердің ажырауына кездейсоқтық элементін 
туғызады,  сондықтан  оны  талдау  кезінде  арнаулы  математикалық  әдістер 
қолдану  қажет  болады.  Бұл  әдістер  ажыраудың  теория  жүзінде  болуға  тиісті 
ажыраулардан (3 : 1, 1 : 1 т. с. с.) ауытқуы кездейсоқ емес пе, ажырауды бұзу-шы 
факторлардың  заңды  әсерінен  емес  пе  (мысалы,  белгілі  бір  генотипі  бар 
зиготалардың  өліп  қалуы)  немесе  ол  анализ  жасалатын  материалдың  аздығынан 
емес  пе  —  осылардын,  бәрін  шешуге  математикалық  әдіс  мүмкіндік  береді. 
Ықтималдық  теориясы  бойынша  нақты  алынған  мәліметтің  теория  жүзінде 
күтілген  мәліметтен  ауыткуы  көбінесе  зерттелген  материалдьщ  аз 
алынғандығынан, кездейсоқ себептер әсерінен болады. 

 
1 - т а б л и ц а  Мендельдің жүмысынан келтірілген 1-таблицадан көрінгендей, 12 
өсімдік ұрпағы дәндерінің бояулары бойынша ажырап айрылуы аз мөлшерде алған 
кезде өте түрленіп, алшақтап кеткені байқалады. 
Ажырау  заңдылығына  алынған  өсімдік  санының  әсерін  осы  мысалдан  көруге 
болады.  Талдау  үшін  №  12  өсімдік  ұрпағын  алып  қарастырайық,  бұл  мысалда 
ажырау  3:1  қатынасынан  көп  ауытқуы  байқалады.  Бүл  өсімдіктің  дәнін  барлық 
есімдіктен алынған дәнмен салыстырып көреміз. 
Ауытқудың  кездейсоқты-ғына  статистикалық  баға  беру  үшін 
%
2
 
(хи-квадрат) 
әдісін 
қол-данады
1
. 
33  түқымнан  тұратын  шағын  іріктеуде  ажыраудың  көрінісі  күтілген  3  :  1 
қатынасымен  салыстырғанда кездейсоқ  және өте  шамалы ғана (Р<С0,01),  яғни  бүл 
қарастырылған  іріктеуде  3  :  1  жоқ.  Бұл  мысалдағы  жасыл  түсті  дәннің  аздығы 
ескерілмеген  бір  себепке  байланысты  болуы  мүмкін.  Айталық:  негізінен  жа-сыл 
дәндер  бар  бүршақ  қындары  түсіп  қалады  немесе  ондай  дәндері  зиянкестердің 
әсерінен қүртылған болуы керек.  Тұқым
1
  В а т т и   Қ.  В.,  Т  и  х  о  м  и  р  о  в  а  М.  М. 
Руководство к практическим занятиям по генетике. М., Просвещение, 1979
.
саны аз 
(33)  кезде  әр  кластьщ  3  :  1  (7,2)  қатынасынан  ауытқуы  кездейсоқ  болмайды.  550 
тұқымнан тұратын іріктеуде де дәл сондай ауытқу (5,5) кездейсоқ (Р^>0,05) болады, 
яғни мұнда белгілердің ажырауы 3 : 1 болады. 

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: