М. Е. Лобашев к. В. Ватти

шығаруды  жеңілдету  үшін  ағылшын  генетигі  Р.  Пеннет  тор  жасап,  жазуды  соған 
орналастыруды ұсынды, ол Пеннет торы деген атпен әдебиетке кірді (21-сурет). Бұл 
тор-да  сол  жақтағы  вертикалда  аналық,  жоғары  горизонтальда  ата-лық  гаметалар 
орналасады.  Ал  тордын,  квадраттарына  гамета-лардың  үйлесу  көрінісі  жазылады. 
Бүл үйлесу зиготалардың генотиптеріне сәйкес болады. 
Өздігінен  тозаңданған  жағдайда 
Ғ
2
 
генотипі  бойынша 
ІАА  :2Аа-1аа 
қатынасында 
ажырайды. 
АА 
және 
Аа 
генотиптерінің  фенотиптері  бірдей,  яғни  гүл  бояуы  қара 
қошқыл бола-тындықтан 
Ғ
2
 
белгілерінің фенотип бойынша ажырауы 3 қара қошқыл; 1 
ақ  гүлді  қатынасында  болады.  Сонымен,  белгілер-дің  фенотип  бойынша  ажырауы 
генотип  бойынша  ажырауға  сәйкес келмейді. Енді рецессивті аллельдері 
аа 
бар, ақ 
түсті  гүлі бар  гомозиготалы 
Ғ
2
 
өсімдіктері  өздігінен  тозаңданғанда 
Ғ
ъ 
кёзінде  тек  езі 
сияқты  ақ  гүлді  өсімдіктер  беретінін  енді  түсіндіруге  болады.  Мүндай  өсімдіктер 
гаметалардың  бір  сортын  ғана  өндіреді.  Сол  сияқты  қара  қошқыл  түсті  гүлі  бар 
есімдіктердің  1/3  белігі  доминантты  гомозиготалар 
(АА) 
болатын-дықтан,  оларда 
ажырамайды, ал ондай қара қошқыл түсті есімдіктердің 2/3 бәлігі гетерозиготалы 
(Аа) 
болатындықтан және олардың генотипі 
Ғ\ 
буданыныкіндей болатындықтан, 
Ғ
3 
кезінде 
оларда  ажырайды.  Олардың  белгілерінің  ажырауы 
Ғ
2 
будандардікі  сияқты,  яғни  3  1 
болады. 
Гаметалар  тазалығының  ережесі.  Моногибридті  шағылыстыру  кезіндегі 
белгілердің  түқым  қуалауына  анализ  жасай  отырып,  тағы  бір  маңызды  қорытынды 
шығаруға  болады.  Егер  Ғі  буданында  екі  аллеломорфты  белгілердің  доминантты 
біреуі  ғана көрінсе, онда 
Ғ
2
 
кезінде бөлініп шығатын рецессивті белгі бастапқы ата-
анадағыдай  таза  күйінде  болуы,  гетерозиготалар-да 
А 
және 
а 
аллельдерінің 
араласып  кетпегенін  көрсетеді.  Нә-тижесінде,  осындай  гетерозигота  түзген 
гаметалар  «таза»  бола-ды.  Оның  мағынасы  мынадай: 
А 
гаметасы  таза,  рнда 
а 
алелльден  қосылған  ештеңе  жок,  сол  сияқты 
а 
гаметасы 
А 
аллелінен  таза  болады. 
Гибрид  гаметаларында  альтернативті'  белгілер  жұбының  аллельдерінің  араласпау 
құбылысы 
гаметалар тазалығының ережесі 
деп аталды. 
Түқым қуалаушы бастаманың салыстырмалы тұрақты болуы, будандастыру кезінде 
олардың араласпауы тұқым қуалаушылықтың дискреттілігін көрсетеді. 

 
 
Дта-аналар (Р)
 
Гаметалар Р
 
БудандарҒ-і
 
Гаметалар Ғ^ 
2-сурет. 
Моногибридті  будандастыру  кезіндегі  гомологиялық  хромосомалар  жұбының 
ерекше-лігін көрсететін схема:
А
—гүлдің қара ңошңыл түсінің факторы; 
а
—гүлдің аң 
түсінің  факторы.
Будандар  Ғ

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: