Электрлік қондырғы бөлшектерін

біріншіден,  егер  ашық  сым  өткізілсе,  ағаш  розеткалар  қабырғаға
 
бекітіледі. Егер жасырын сымдар іске асырылса, сымдардың соңғы 
учаскелері тесіктер арқылы өтетін розеткаларға металл немесе пла- 
стикалық тетіктер орнатылады. Содан кейін электр бөлігінің меха- 
низмі орнатылады және оның бекіткіші электр сымдарының сымда- 
рымен  жалғанады,  содан  кейін  тетік  коммутатор  немесе  розетка 
жағдайында  жабылады.  Сымдарды  розетка  механизміне  жалғаған 
кезде,  фазалық  сымдарды  жалғауға  арналған  шығатын  терминалға 
және  нөлдік  мәнге  ешқандай  айтарлықтай  айырмашылық  болмай- 
ды. Шанышқыларды шамға және оның қосқышына жалғаған кезде, 
шүмегінің ұштары мен қосқыштарының фазаларына немесе бейта- 
раптылығына дәл байланысты анықтау қажет.
 
Жөндеу  жұмыстары  кернеумен  жүзеге  асырылмағанын  қамта- 
масыз ету үшін, шамды ауыстырып қосқыш фазалық өткізгішке, ал 
лампаның негізіне (сыртқы бұрандалы сақина) – жерге тұйықталған 
бейтарапты  орнатуға  мүмкіндік  беретін  сызықтан  люменге  орна- 
тыңыз. Бұл жағдайда коммутатор жағдайы «Өшірулі» болғанда, ма- 
нипуляциялардың өзіндік шамдары қамтамасыз етіледі.
 
Егер  фазалық  және  бейтарап  өткізгіштердің  қосылуы  сөндірулі 
болса да, фаралар мен бейтарап өткізгіштердің қосылуы (фазасы – 
шамға дейін, бейтарап – коммутаторға) болса да, шырағданың ашық 
байланыстарына кездейсоқ тиіп кетсе де, тізбекті жабуға және ток 
соғуға  болады.  Шамның  желісіне  дұрыс  қосылуын  тексеру  үшін 
көрсеткіш бұрауыш қажет. Қосқыштың қақпағын алып тастау және 
бұрауыштың  ұшын  терминалдарға  тигізу  қажет:  егер  индикатор 
шамы  жанып  тұрса,  онда  қосқыш  –  тізбектің  фазалық  өткізгішіне 
дұрыс қосылған. Сымдар, кабельдер мен сымдар кез келген электр- 
лік қосылыстың негізгі элементі болып табылады, оған барлық қо- 
салқы түрлер: әртүрлі электрлік бөлшектер немесе сым құрылғылар. 
Оған қосқыштар мен ажыратқыштар, электр коннекторлары (розет- 
калар мен штепсельдер) және қысқыштар, шамдар мен стартерлер- 
ге арналған патрондар, түрлі сақтандырғыштар кіреді. Орнату әдісі 
бойынша  ажыратқыштар  ашық  және  жасырын  орнатуға  арналған 
коммутаторларға бөлінеді. Бұдан басқа, қосқыштарды қосарлы, қо- 
сарлы және кіріктірілген ажыратқыштарға бөлуге болады.
 
Жабық қондырғыға арналған қосқыштарды орнату үшін қосым- 
ша бөлік болат немесе пластикалық қорабы болып табылады: бірін- 
шіден,  қабырғаға  қорап  салынған,  люктер  мен  бұрандалар  комму- 
татордың  өзін бекітеді.  Бір  түйме  қосқыштары  бір  тізбекті  жабуға 
арналған (мысалы, бір шамды қосу / өшіру үшін). Жұптастыру бес
 
125
 
 

4.6-сурет. Бес шұғылалы шамның
 
шамдарын қосу схемасы
 
шамдық шамдар үшін жиі пайдаланылады, бір түйме екі шамды, ал
 
екіншісі – екеуі де бар – барлығы бес болады (4.6–сурет).
 
Ішкі  ажыратқыштардың  мақсаты  үш  электр  тізбегін  жабу  және 
ашу  болып  табылады.  Механизмнің  конструкциялық  ерекшелік- 
терінің негізінде коммутаторлар перпендикуляр, флип–флоп, айнал- 
малы, түйме және сым болуы мүмкін.
 
Осы конструкцияның қосқыштары бір блокта бір, екі немесе үш 
үлкен кілттің көмегімен жалпақ жағдайда орналастырылады. Олар 
жасырын да, ашық сымға да қолданыла алады.
 
Коммутаторлардың  контактісі  коммутатордың  сенімді  жұмыс 
істеуін  қамтамасыз  ететін  күмісті  қосумен  жасалған  креметтерден 
жасалған. Тұрақты тұрмыстық қосқыштардағы ең жоғары номинал- 
ды ток 6 А құрайды; егер коммутациялық контактілер сымнан жа- 
салған болса – 10 А. Ажыратқыштарда пайда болуы мүмкін ең үлкен 
қиындық – контакт контакті үзіліп немесе контактіге тиіп кеткеннен 
кейін байланыс пластинасы дірілдеген кезде пайда болатын волти- 
калық доға болып табылады. Бұл қосқыш бөліктердің контактілерін, 
щеткаларын және балқытылуын тудырады. Көптеген электр аспап- 
тары желісіне қосылатын штепсельдер арқылы қосылады: розетка- 
лар мен штепсельдер. Мұндай байланыстардың бір бөлігінің, яғни 
розетка шығуының, электр сымдарының ажырамас бөлігі болып та- 
былады. Розетиктердің конструкциясы ажыратқыштардың дизайны 
сияқты әртүрлі емес, сонымен қатар төмендегі розеткалар ерекше- 
ленеді:
 
■
 
■
 
■
 
■
 
ашық және жасырын орнату үшін;
 
екі және үш байланыс;
 
дөңгелек және тегіс контактілермен түйіспелерді қосу үшін; 
бір және екі саңылауды қосу үшін.
 
Ашық және жасырылған қондырғыларға арналған розеткалар қа-
 
бырғаға бірдей типтерге ұқсас етіп бекітіледі. Олардың ең сенімдісі
 
қысқыш серіппелі розеткалар болып табылады (4.7–сурет).
 
Қауіпсіздікті   жақсарту   үшін,   розеткалар   бұрылмалы   немесе 
қозғалатын  тежеуішпен  жабдықталған.  Бұл  құрылғылар  розетка
 
126
 
 

4.5-сурет. APR APR, APRV немесе AVRG, ANRG, AVVG, APVG
 
брендтерінің сымдары бар сымдық арқандар
 
1 - арқан; 2 - тоқтата тұру; 3 - кабель
 
саңылауларын  сокет  жұмыс  істемейтін  уақытқа  сенімді  түрде  жа-
 
бады. 220В кернеулі желідегі розеткалар үшін номиналды ток 10А; 
380  В  кернеулі  желі  үшін  –  25  А  тең.  Сымдардың  келесі  элементі
 
– жарықтандырғыш шамдар желісіне қосылу үшін қажет картридж. 
Үй–жайларды  жарықтандыру  үшін  шамдардың  үш  түрі  (қыздыру 
шамдары,  LED  және  люминесцентті шамдар)  қолданылғандықтан, 
олар үшін шамдардың екі түрі бар. Ыстық шамдар мен СИД үшін 
(стандартты  картридждермен)  олардың  өлшемдері  бойынша  ерек- 
шеленетін бұрандалы картридждерді пайдаланыңыз: 60 Вт–қа дей- 
інгі  лампалар  E14  картриджіне  (кішігірім  негіз)  және  E27  (орта- 
ша  базаға)  қосылуы  мүмкін;  E27  картриджіне  200  ватт  қуаты  бар 
шамдар. Шамның негізіне 14 мм жазылған болса, онда 27 мм болса, 
E14 картриджін ғана қолданыңыз, содан кейін E27 түрі бар картридж 
жарамды. Картридждердің сындарлы шешімі бірдей емес: олар ілулі 
картридждерді сіңдірілген көзімен, көлбеу фланецті қабырғалық па- 
тронмен және т.б. ажыратады. Картриджді сымға орнатуға арналған 
сызба  суретте көрсетілген.  Бұл  шамдардың  әрқайсысы  үшін  тем- 
пература  анықталады,  ол  жоғары  болып  есептеледі:  E14  үшін  110
 
° C–ден астам, E27 үшін – 140 ° C–тан жоғары. Мұндай жағдайларда 
пайдалану үшін картридждер керамикалық немесе ыстыққа төзімді 
пластиктен жасалған. Мұндай жұмыс тәртіптері кішкене жабық пла- 
фондар  ішіндегі  қуаттың  жоғары  мәндері  бар  шамдарды  қолдану 
кезінде пайда болады.
 
127
 
 

4.8-сурет.  Бұрандадан  жасалған
 
бұранда
 
1 - бейтарап сым; 2 – фазалық сым
 
Дене   қандай  болса  да  бұрандалы
 
шпон  (фарфор  немесе  пластик),  бірақ 
контактілер  мен  қысқыштар  тек  қана 
фарфор  лайнерінде  орнатылады.  Бұл 
бір  бұл  жарқырау  кезінде  шамы  –  өте 
жоғары  температураға  (200  °  C  дейін) 
дейін  қыздыруға  болады  температура. 
Люминесценцияға  арналған  –  орта- 
лықтандырылған шамдар картридждер 
сөре,  дөңгелек  немесе  қақпақ  болуы 
мүмкін.
 
Оларды,  әдетте,  пластмассадан  жа- 
сайды,  себебі  люминесцентті  шамның
 
жарқырауы  қосылыстардың  температурасын  жоғарылатуға  алып 
келмейді.
 
Сымдар мен кабельдерді қосу және тоқтату. Көбінесе байланы- 
стың бұзылуы сымдық қосылыс нүктелерінде орын алады. Электр 
желілерінің  тиімділігі  мен  ұзақ  мерзімділігі  негізінен  сымдар  мен 
сымдар  арасындағы  электрлік  компоненттердің  байланыстарымен 
байланысының  қаншалықты  жақсы  болатынына  байланысты,  сон- 
дықтан  жұмысқа  кіріспес  бұрын  сенімді  қосылысты  қамтамасыз 
ететін әдістермен танысу ұсынылады. Әр қосылымның басты мақ- 
саты электр тізбегінде сенімді және берік байланыс.
 
Сым қосылымдарын жасағанда, қосылудың кедергісі кедергіден 
аспауы керек сымның өзі; онымен қатар, буындарда, әсіресе кездей- 
соқ созулардың алынбайтын тізбектегі бөліктерінде жеткілікті меха- 
никалық беріктікке ие болу керек. Оксидтік қабықша (балқу темпе- 
ратурасы 2000 ° C) тұрақты буындардың енгізілуін күрделендіреді: 
дәнекерлеу кезінде ол өзекке тұздыққа байланыстыруға және дәне- 
керлеу балқымадағы қажет емес қосындыларды пайда болған кезде 
кедергі келтіреді. Мыс өткізгіштері бар сымдар, сондай–ақ қорытпа- 
лардан жасалған өзектермен мыс (жезден, қоладан), ұсақ дәнекерлеу 
арқылы біріктіру керек. Қосылудың әрбір түрін бөлек қарастырайық.
 
Алынбалы қосылыстар. Сымдарды бір–біріне жалғаудың ең оңай 
жолы  –  қарапайым  бұралу.  Электр  қондырғыларын  орнату  ереже-
 
128
 
 

леріне сәйкес, электрлік сымдарды орнатқан кезде бұралудың түрі-
 
не тыйым салынады. Егер сіз гипстен немесе басқа қол жетпейтін 
жерден бұрылысты жасырғыңыз келсе, бұрылыстар міндетті түрде 
ластануы керек.
 
Сымдарды электрлік компоненттерге қосудың ең қолайлы және 
сенімді  тәсілі  бұрандалы  және  серіппелі  болуы  мүмкін  контактілі 
қыстырғыштар арқылы жүзеге асырылады.
 
Байланыстырғыш қысқыштармен байланыстыру әдістемесі келе- 
сідей. Егер жалғыз сымдық алюминий және көпқабатты мыс цилин- 
дрлер қосылса, бұрандалы кнопкалар пішінді жуғыш немесе жууға 
арналған  жұлдызшамен  жабдықталады,  бұл  өзекшенің  бекітудің 
астынан экструзиясын болдырмайды; алюминий сымымен сымдар- 
ды  –  сонымен  қатар  ядроға  тұрақты  қысымды  қамтамасыз  ететін 
бөлгіш серіппелі шайбаны қосуға арналған (4.9–сурет).
 
Қосылғанға дейін үш бұранданың бұранда диаметріне және 2 ... 3 
мм–ге сәйкес сым қалыпты тәртіппен алынып тасталады. Байланы- 
стың сенімділігін қамтамасыз ету үшін, алюминий сымдарын жіңіш- 
ке зығыр жасыл және майланған қағаздармен тазартуға болады. Егер 
тарам  көпсалалы  болса,  онда  оның  соңында  жеке  сымдар  тығыз 
флагменге  айналады.  Сонан  соң  тарамның  соңы  дөңгелек  мұрын 
пиллеры немесе пиллерлердің көмегімен (диаметрі қысқыш бұранда 
диаметріне тең) сақинаға бекітілген. Сақинаны мықтап бұрау үшін 
сағат  тіліне  қарсы  бұраңыз.  Қысқыш  бұрандалар  немесе  гайкалар 
серіппелі  шайғыштың  толық  қысылуына  дейін  созылады,  содан 
кейін  айналымның  шамамен  жартысына  дейін  қысылады.  Қазіргі 
уақытта  электрлік  бөліктер  қысқыш бұрандалы  түрдегі  бұрандалы 
бекіткіштермен  жабдықталған:  мұндай  байланыстар  жасаған  кезде 
оқшаулағыштан оқшауланған, ал сақинадағы сымның үзілген шарты 
бүгілмейді,  ал  тарамның  тік  бұрышы  қысқышқа  салынып,  бұран- 
дамен басылады. Көктемгі контактілі қысқыш қосылулар негізінен 
флуоресцентті  лампалармен,  лампа  ұстағыштарға  сымдарды  қосу 
үшін  қолданылады.  Олардың  дизайны  сапалы  қоладан  жасалған 
серіппелі  плита  болып  табылады,  ол  сымды  қапсырманы  қысатын 
корпусқа  тығыз  бекітеді.  Бұл  байланыс  конструкциясы  өздігінен 
ажыратқышты толығымен жояды. Сымды босату үшін, қажет болса, 
қысқышты  салыңыз  жіңішке  бұрауыш,  серіппелі  пластинаны  тар- 
тып, сымды босатыңыз.
 
Алюминий  сымдарымен  байланыстыру  үшін  пайдаланылатын 
барлық бөлшектерде коррозияға қарсы гальваникалық жабын болуы 
керек.Бұл талап болат бөлшектерге де қатысты. Алюминий өткізгіш
 
129
 
 

4.9-сурет. Тоқ ұласқан жерлермен байланыстар:
 
a  -  алюминий  қатты  сымның  штырмалы  шығыспен  қосылуы:  1  -  істік- 
шелі шығу; 2 - болат шайба; 3 - пішінді жуғыштар; 4 - спиральдық көктемгі 
шайба; 5 - гайкамен; b - екі сымдық сымның жалпақ контактілі бұрандамен 
қосылуымен;  c  -  ядраны  қысқыш-биполярлық  типтегі  терминалға  жалғау; 
d - контактілі серіппелі қысқыш
 
2,5  мм2  майлы  арматураланған  сымдарға  (мысалы,  люстрациялық
 
сымдармен), жалғыз–ядролармен және қаптамамен, люстра қысты- 
рғыштармен  қосылады.  Біріншіден,  байланыстырылатын  сымдар 
қапталған  (кәдімгі  мыс  және  алюминий  –  мұнай  желінің  қабаты 
астында)  және  кварц–вазелин  пастасы  арқылы  майланған  болады. 
Сымдарды кетіргеннен кейін жолаққа қосылып, көктемгі шайбалар- 
мен бұрандалармен басылады. Қоспа жылтыратқыш қысқышының 
негізіне салынып, қақпақпен жабылады.
 
Алынайтын қосылыстар. Алынбалы қосылыстың барлық жолда- 
ры ыңғайлы болған жағдайда оларды оңай бөлшектеуге және қайта- 
дан қалпына келтіруге ыңғайлы. Дегенмен, осы типтегі қосылулар 
әрқашан жоғары сенімділік пен ұзақ мерзімді байланыс қамтамасыз 
етпейді.  Мыс  сымдарын  жоғары  сапалы  дәнекерлеуге  қосу  ең  көп 
сенімді  және  іс  жүзінде  бүкіл  сымнан  кем  емес.  Сондықтан,  қо- 
сылыстың арнайы беріктігін қамтамасыз ету қажет болған жағдай- 
да, оны біртұтас әдіспен дайындайды: пісіру, дәнекерлеу немесе қы- 
сыммен тексеру. Сымдарды біріктірудің осы әдісі, мысалы, электр
 
130
 
 
 
 
 

өткізгіштер  сияқты  электр  өткізгіш  контактілерді  және  электрлік
 
құрылғылардың  электр  тізбектерін  жалғау  үшін  кеңінен  қолданы- 
лады.  Дегенмен,  дәнекерлеуді  қолдану  механикалық  әсерлерге  не- 
месе жылытуға ұшыраған байланыстарға қолданылмайды. Дәнекер- 
леу  процесінде  тұтас  сымдар  мен  байланыстыру  беттерден  басқа, 
сымдарға жалғанған, сондай–ақ легирленген және ағындардан басқа 
дәнекер мен флюстер қатысады.
 
Пісіруден  бұрын,  сымдардың  ұштары  оқшаулаудан  босатылып, 
жылтырлығы пайда болғанға дейін зығыр зығырмен мұқият тазала- 
нады.  Күшті  байланыс  алу  үшін  сымдардың  ұштары  қалайы  үшін 
жақсырақ (балқытылған тұзды  қабаты  бар).  Содан  соң  ұштар бір– 
біріне бұралып бекітіледі. Ұңғымаларды бұрғылау үшін ядролардың 
бұралуының  көптеген  жолдары  бар  (4.10–  4.13–сурет).  Бір  немесе 
басқа әдісті пайдалану веналық материалға, оның көлденең қимасы- 
на және қосылыс функциясына байланысты.
 
Мыс  сынықтары  кез  келген  жағдайда  герметизациялана  алады 
және алюминий канаваға жақсырақ (бұл әдіспен байланыстырылған 
сымның  барлық  беті  жабылады,  сондықтан  оны  оксидтік  пленка- 
дан қалыптастырудан сенімді қорғайды). Ұңғымаларды үлкен кесіп 
тастайтын  сымдармен  қайнатқанда,  бинт  бұрылысын  немесе  бинт 
бұралуын  және  ойықпен  бұралуды  жақсы  қолданған  жөн,  өйткені 
бір–бірлерінің арасында үлкен бөліктің тамырын тығыз және қатты 
бұрау қиын. Бинт сымының беті балқытылған балғамен толтырылуы 
тиіс.  Егер  мульти–сымдық  тарамдар  дәнекерлеу  арқылы  қосылса, 
әрбір венаның сымдарын біріктіргеннен кейін бір–бірімен косылса, 
содан кейін олар бұралған болады (4.12–суретті қараңыз).
 
Кесу әдісі алты кезеңнен тұрады.
 
1.
 
Қуырғышты үтікті қыздырыңыз. Жылыту дәрежесін қатты ам- 
миакта  пісіру  үтіктің  ұшын  сіңіре  отырып  тексеруге  болады:  егер 
аммиак түсірілсе және одан көгілдір түтін болса, онда дәнекер тогы 
жеткілікті қызу болады және дәнекерлеуді жалғастыра аласыз; үтікті 
қатты қыздырмаңыз.
 
2.
 
Кесетін үтіктің үстіндегі қыздыру кезінде әдетте шкаласы қа- 
лыптасады, сондықтан оны файлмен тазалау керек.
 
3.
 
Қуырғыш темірдің жұмыс бөлімі алдымен ағынның ішіне, ал 
содан кейін ерітінділердің ерітілген қабатының тамшыларын ұстап 
қалу  үшін  тұздығына  батырылады.  Кернеудің  өте  үлкен  тамшыла- 
рын алудың қажеті жоқ, бұл осындай мөлшерде жеткілікті,
 
4.
 
Бұрылмаған  жіптердің  беті  балқытылған  үтікті  қыздырып, 
олардың арасындағы бос жерлерді балқытылған тұзбен толтырады.
 
131
 
 

4.10-сурет. Параллель бұралу техникасы:
 
a - қарапайым бұралу; b - таңу; c - ойықпен бұралу
 
5.  Салқындаулардың  орнын  ацетонға  батырылған  мақта  тампо-
 
ны ағынның қалдықтарын және оның реакциясының өнімдерін то- 
тықтырушы пленкамен алып тастайды.
 
Кесетін  қалың  сымдардан  жасалған  болса,  күшті  байланыстың 
алу үшін көп мөлшерде пісіру керек, бұл бір уақытта үтіктің ұшы- 
на  жеткізуге  болмайды. Бұл  жағдайда, дәнекерлеуді  бірнеше  түрлі
 
4.11-сурет. Кездейсоқ бұралу әдісі:
 
a - қарапайым бұралу; b - таңу; c - ойықпен бұралу
 
132
 
 
 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

4.12-сурет.. Филділерді қосу кезінде бұралу әдістемесі:
 
a - қарапайым бұралу; b - таңу; c - ойықпен бұралу
 
әдіспен жасау оңайырақ: дәнекерленген темір сымдардың өткізбей-
 
тін  өткізгіштерімен  қыздырылады,  содан  кейін  дәнекерлеуші  үтік- 
теу таяқшасы дәнекерлеуші тұтқышқа шығарылады, солид ерігенде 
және өзі тура қалады.
 
Болат сымнан дәнекерленгеннен кейін, ағынның оксидтік плен- 
камен өзара әрекеттесуі өнімдері май шүберегімен алынып, салқын- 
датылады. Кейбір жағдайларда, тұтқырдың қабаты тұтас төңкерісті 
жабуы керек. Бірақ алюминий мен мыс сымдарының ең сенімді және 
берік  байланысы  дәнекерлеу  болып  табылады,  бірақ  бұл  әдіс  аса 
күрделі және басқа қосылыстар түрлерімен салыстырғанда көбірек
 
4.13-сурет. Ілінген ядролардың шиеленісі
 
133
 
 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
 

еңбек  етеді.  Дәнекерлеудің  мәні көміртекті  электрод  арқылы  бала-
 
лардың  балқытылған  шүмектердің  электродпен  байланыстыру  ор- 
нында қалыптасатын балқытылған шардың қалыптасуына байланы- 
сты байланыстарын білдіреді. Алюминий немесе мыс корпустарын 
дәнекерлеу әдісінің қолданылуы олардың көлденең қимасы бойын- 
ша  шектеледі:  егер  олардың  көлденең қимасы  10 мм2,  ал  мыс  –  4 
мм2  қимасы  бойынша  алюминий  сымдарын  дәнекерлеуге  болады. 
Электрод  және  ядролардың  ұштары  трансформатордың  қайталама 
орамасының ұштарына қосылады. Дәнекерлеу арқылы тұрақты қо- 
сылыстар жасау үшін сымдарды дайындау дәнекерлеу сымдарының 
бұралуын  тек  параллельді  жолмен  жасауға,  сондай–ақ  бұралудан 
қалған  жіптердің  ұзындығы  екі  тарамның  көміртекті  электродпен 
жақсы байланыста болуын қамтамасыз ететін ұзындыққа ие болуы 
керек (4.14–сурет).
 
Дәнекерлеу процесі ақуызды қамтиды. Оның мақсаты – балқыма- 
ны ауаның оттегіні қорғау үшін – бұл дәнекерлеуге ұқсас.
 
Сымдарды  қосу  және  тоқтату  келесі  жолмен  толтырылады. 
Сымдар  мен  кабельдер  оқшауланғаннан  ұзындығы  ұзындыққа 
(ұсақтағыштың  жартысының  ұзындығына),  сымдар  үшін  2  мм–ге 
және кабельдер үшін 10 мм–ге дейін ұзартылады. Сымның оқшау-
 
4.14-сурет. Пісіру үрдісі:
 
a - алюминий өткізгіштер; b, c - алюминий және мыс өткізгіштер; g - дай- 
ын дәнекерленген қосылыс
 
134
 
 

лағыш бөлігінен шыққан мұнай желе немесе паста қабаты жабылған
 
және ол дірілдегенше металл щеткамен тазартылады. Содан кейін, 
сымның соңын ластанған мұнай желесінен тазалап, таза вазелинмен 
қайта жабыңыз. Негізгі ядроның ұштығы ұшы немесе цилиндр–ква- 
зелинмен  немесе  кварц–вазелин  пастамымен  толтырылған  ұшыға 
салынып,  тарамға  тоқтағанша  жиегіге,  ал  қосылуға  арналған  жең- 
ке – ұзындығының жартысына дейін енеді. Осыдан кейін, екі жерде 
басып, яғни кептіріңіз. 16 ... 50 мм2 секциясының тамырлары үшін 
ПК–1 түріндегі кинотеатрлар, 16 ... 240 мм2 жолдар үшін – RGP–7M 
типіндегі  гидропрездер  және  2,5–10  мм2  вагондарының  көлденең 
қимасы үшін –  ПК–2 түрі қолданылады. Сығымдалған жейделерді 
немесе ұштарды тексеріп болғаннан кейін, сымның немесе кабель- 
дің өткізгішінің бөліктері мен оқшаулағыштары немесе жең пен оқ- 
шаулаудан  кейін  ылғалға  төзімді  ауа–құрғайтын  лакпен  (мысалы, 
асфальт) коррозиядан қорғайтын паста қалдықтарынан мұқият таза- 
ланып, қабыршақ таспамен оқшаулағыш лентаны бір лакпен қабат- 
тап жабыңыз. 2,5 – 10 мм2 қимасы бар бұрынғы қапталған бір тұтқы- 
рлы  алюминий  сымдарының  қосылуы  және  тармақталуы  KSP–4 
кенелерінің көмегімен тегістеу арқылы (тығынмен және паста жоқ) 
жасауға  болады.  Осы  әдіспен  жақсы  байланыстың  болуын  қамта- 
масыз  ету  үшін,  байланыстырушы  ұштарды  мұқият  тазалап,  кене- 
лердің қысқыш элементтерін қысу процесінде таза ұстаңыз. Электр 
қозғалтқыштары мен электр құрылғыларының мыс қысқыштарына 
монолитті  бұйымдарға  ұқсас,  алюминий  бір  сымды  сымдар  қосы- 
лады. Мұнда барлық байланыс әдістеріне тән кейбір ережелер бар:
 
■
 
бұралу үшін сымның ұштарынан оқшаулау, бұрылуға кем дегенде
 
бес бұрылыс түрінде болуы керек;
 
Оқшаулау  мен  металдар  өткізгіштер  мен  сымдардың  буындары- 
на  әсер  еткендіктен,  металл  уақыт  өте  келе  коррозияға  ұшыра- 
уы мүмкін, сондықтан сымның бұралған және іргелес алынатын 
бөліктерін асфальт–битум лак, битум немесе майлы бояумен жабу 
ұсынылады;
 
Қосылғаннан кейін кез келген сымдардан ажыратылған бөліктері 
сенімді  түрде  оқшауланған  болуы  керек,  екі  сымды  сымдардың 
әртүрлі  бөліктерімен  және  бөлек  оқшауланған  болуы  керек;  Оқ- 
шаулау тек қана өздігінен ғана емес, сонымен қатар екі жағынан 
сымның қылынан ұстау керек. Ылғал және дымқыл жерлерде ре- 
зеңкеленген  оқшаулағыш  таспаның  орнына  сымдардың  қосылу 
нүктелерін оқшаулау үшін поливинилхлоридті қолданған жөн. 
Сымдардың қосылымдары тек қана жабық қақпақшалармен жа-
 
■
 
■
 
■
 
135
 
 

салуы  керек.  Байланыстырушы  және  қосылуға  арналған  қорап-
 
тарда сымдарды бұрандалы қосылыстармен бекітуге болады, осы 
мақсат үшін қораптың негізіне гайкалар немесе бұрамалар басы- 
лады  (4.15–сурет),  қосылу  әдісіне  қарамастан,  олар  созылатын 
және  басқа  механикалық  кернеулердің  әсері  алынып  тасталған 
жерлерде орналасуы керек;
 
тармақталған және  қосылыс қораптар  жөндеу  жұмыстары  үшін 
ыңғайлы  жерлерде  орналасуы  керек  (қақпақ  қабырғаға  құю  ке- 
рек);
 
алюминий өткізгіштер сынған кезде өте тұрақсыз болғандықтан, 
олардың қосылыстарын дәнекерлеу арқылы жасауға болады; 
алюминий  сымдармен  қосылатын  барлық  бөлшектер  мен  кон- 
тактілерде  тоттануға  қарсы  гальваникалық  жабын  болуы  тиіс. 
Электр сымдар жүйесін жөндеу. Электр сымдар жүйесінің ақау- 
лығын үш топқа бөлуге болады:
 
Тікелей өткізгіштерде;
 
электр қосалқы жабдықтары; 
электр есептегішінде. 
Тікелей өткізгіштерде; 
сымдық аксессуарларда; 
электр есептегішінде. 
сымдық аксессуарларда; 
электр есептегішінде.
 
Қысқа тұйықталу кезінде, фаза мен бейтарап сымдардың изоля-
 
■
 
■
 
■
 
■
 
■
 
■
 
■
 
■
 
■
 
■
 
■
 
циясы  тоқтағанда,  жөндеу  оқшаулағыш  қабатты  қалпына  келтіру-
 
ден тұрады, бұл оқшаулағыш таспаның көмегімен жасалуы мүмкін. 
Электр  өткізгіштің жұмысын  қалпына  келтіру  үшін,  өткізгіштерде
 
4.15-сурет. Байланыстырушы қораптағы сымды қосылымдар
 
136
 
 

үзіліс  орын  алса,  бұл  әлдеқайда  күрделі.  Көбінесе,  сымды  бірне-
 
ше  рет  бүгілген  жерлерде  сым  үзілуі  орын  алады:  сымдардың  на- 
шар  бекітілген  розеткаларға  және  ажыратқыштарға  жақындаған 
жерлерде;  төбенің  артқы  жағынан  сымның  шығуында.  Сымдарды 
төсеу үшін сымдарды кесу кезінде оқшаулауды 1–тен 2 рет бұзып, 
терминалдардағы  сымдарды  күшейтіп,  сынған  сымнан  кейінгі  қы- 
змет ұсынылады. Егер үзілістің салдарынан сым байланыстық тер- 
миналға жетпесе, сондай–ақ егер үзіліс болмаған жерде үзіліс болса, 
онда сымды басқа сым арқылы көтеру керек.
 
Мыс өндірісі, әдетте, бұрышпен және коррозияға қарсы қаптама- 
лары бар болат құбыры арқылы алюминий–миниуммен дәнекерлеу 
арқылы  біріктіріледі.  Сынған  сымды  қалпына  келтіргеннен  кейін, 
оқшаулағыш таңғышты қолдану керек. Электр сымдарын қолдану- 
дың  бір  қарапайым  ережесі  орындалуы  керек:  жерленген  сымдар- 
дағы сым үзілістері, әдетте, олар ағып кетпеген кезде, сымдарға тым 
көп  жүктеуден  туындаған  және  сымдар  жай  өртенеді.  Сондықтан 
электр желісін жүктемеу өте маңызды. Егер қандай да бір құрылғы 
қосылған болса және қорғаныс құрылғылары іске қосылса, бұл шек- 
тен тыс жүктемеге байланысты екенін білдіреді: осы режимде электр 
өткізгіштің  жұмысы  оның  сөзсіз  бұзылуына  әкеледі.  Электр  қон- 
дырғыларының  бөлшектерін  ақаулықтарды  жоюды  қарастырыңыз. 
Қосқыштарда ақаулар көбінесе контакт контактіге түскен кезде кон- 
тактілер ашық болғанда немесе байланыс пластинасы дірілдегенде 
пайда болатын волтикалық доға байланысты болады. Тұтқыр доға- 
ның контактілердің, тордың бөлшектерін истирлеудің және балқыту- 
дың перфорациясына ықпал етеді. Мұндай жиі кездейсоқтық каме- 
ра  типті  ажыратқыштардың  механизмдеріне  жатады.  Розеткаларда 
ұқсас  ақаулар  бар.  Бұған  қоса,  розеткадағы  кеңінен  таралған ақау- 
лық – бұл оның штепсельдік байланысының әлсіреуі: контактілердің 
шүмегі контакт толық ашылғанға дейін розетка саңылаулары арқылы 
нашар сақталады. Өзіңіз жасаған сақтандырғыштардағы жалғыз ақа- 
улық – сақтандырғыштың немесе біреудің істемеуі болып табылады.
 
Басқа  электр  қондырғыларының  элементтеріне  қарағанда,  қыз- 
дыру шамдары  үшін бұрандалы картридждер істен шықпайды, се- 
бебі олардың жұмысы контактілерді айтарлықтай қыздырумен бай- 
ланысты, сондықтан олардың әлсіреуі орын алады.
 
Әдетте электр құрылғыларын жөндеу қиын емес.
 
Бірақ бір өте маңызды ережені еске түсіру керек: кез келген жөн- 
деу  жұмыстарын  бастаған  кезде  (іздестіру  және  тексеру,  бұзылған 
бөліктердің және т.б.), ең алдымен, желіні өшіру керек, яғни метрдің
 
137
 
 

штепсельдерін  (сақтандырғыштарын)  босатып,  ажыратқыштар  не-
 
месе ажыратқыштар.
 
Қосқыштар мен розеткаларды жөндеуде ешқандай айырмашылық 
жоқ. Ең алдымен байланыстық  қосылыстардың  беріктігін  тексе- 
ру  қажет  (бұл  үшін  бөліктің  корпусын  алып  тастау  керек),  ақау- 
лықтың себебі болған жағдайда, сымдардың терминалын ашып, қай- 
та  жалғаңыз.  Егер  проблеманың  себебі  механизмнің  өзінде  болса, 
оны ауыстыру керек. Бұл әрекетті орындау үшін тетіктердің ұшта- 
ры  сымның  ұштарынан  босатылады  (олардың  қосылымын  ажыра- 
тыңыз) және тетік қорапта бекітілген бұрандаларды бұраңыз, содан 
кейін сәтсіз механизмді жаңасымен ауыстырыңыз. Жаңа қосқышты 
немесе  розетка  механизмін  орнатпас  бұрын  немесе  бос  контактіні 
қалпына келтірмес бұрын, сымның ұштарын тексеріңіз. Сымдар өте 
жиі жыртылған, оқшауланған – құрғатылған, сондықтан сымдардың 
ұштарын қайтадан тазалап, тек оларды механизмнің соңына жалғау 
керек. Розетка саңылаулары мен штепсельдік аузының арасындағы 
нашар  байланыстыру  штепсельді  үлкен  диаметрлі  түйреліктермен 
немесе  розеткалардың  контактілі  тесіктерін  тарылту  арқылы  оңай 
жоюға  болады.  Розетка  жөндеу  туралы  сөйлескенде,  штепсельдік 
қосылымның екінші бөлігінде – ашаның пайда болуы мүмкін мәсе- 
лені  елемеуге  болмайды.  Бұл  элементтің  үлкен  ұтқырлығы  салда- 
рынан сынған сым түріндегі жағымсыздық әлдеқайда жиі кездеседі. 
Егер мұндай ақаулық орын алса, штепсельдегі қысқыш бұранданы 
бұрап  босатып  алу  керек,  қақпақ  алынып  тасталуы  тиіс,  қысқыш 
бұрандалар  жойылып,  сымдардың  қаптамалары  жойылады.  Содан 
соң сымның жартастың нүктесіне қарай кесіп, оның тамырларының 
шеттерін  тазалап,  ілмектер  жасаңыз.  Ілмектер  қысқыштың  бұран- 
даларына  салынған,  бұрандалар  бұралған.  Штепсельдік  қақпақты 
орнына  орнату  арқылы  жөндеуді  аяқтаңыз.  Қысқа  тұйықталудың 
алдын алу үшін сымның жеке сымдарының оқшаулауының өзі тер- 
миналға жететініне көз жеткізіңіз. Жиналмаған конструкциялардың 
шанышқылары жөнделмейді, олар жай ғана жаңасымен ауыстыры- 
лады. Дегенмен, сақтандырғыштар тек қана желі емес (коммутаторда 
немесе электресептегiшiнде орнатылады), сонымен қатар жергілік- 
ті  болуы  мүмкін.  Осылайша,  кейбір  заманауи  розеткаларда  қақпақ 
астындағы контактілер арасында саңылау салынған сақтандырғыш 
түріндегі  сақтандырғыштар  орнатылады.  Егер  сақтандырғыш  іске 
қосылса, сақтандырғышты ауыстыру қажет. Бұл үшін, алдымен кор- 
пусты  коммутатордағы  саңылауларды  алып  тастау  керек.  Ақаусыз 
картриджді жаңасымен алмастырыңыз. Бұл үшін картридж тікелей
 
138
 
 

орнында  бөлшектеледі:  картридж  түйіндері  ашылады  сымдарды
 
корпус  ішіндегі  құлыптау  бұрандасын  (төменгі  жіпте)  босатыңыз 
немесе бұрандалы түтіктен құлыпты гайканы бұраңыз, содан кейін 
картридж  шам  шамынан  алынады.  Содан  кейін  сымдар  жаңа  кар- 
тридждің  қақпағының  ашылуына  жіберіледі,  сымдардың  ұштары 
жабылып,  оқшаулағыш  лентамен  оқшауланады,  содан  кейін  жаңа 
картридждің механизміне қосылып, картридж жиналады.
 
Сіз білуіңіз керек
 
■
 
Сөндіргіштің жарылған пластмасс бөлдектерін, розеткаларды не-
 
месе тауырларды жабыстырға, жіппен немесе оқшаулағын лента- 
мен байлауға  болмайды: оларды жаңасына ауыстыру керек; 
Сөндіргіш пен розетканы жөндеу кезінде қондырғының сыртқы 
бұрандаларын  бұрап  шығару  керек,  бекіткіштің  ішін  тазартып, 
сөндіргіштің  немесе  розетканың  механизмін  қабырғадағы  ұя- 
сынан шығару керек.
 
сымның  немесе  розеткадағы  бұрандалы  қосылысқа  қосу  үшін 
сымның  соңындағы  сақина  бұрандалы  бұрандама  бағытында 
бүктелуі тиіс – бұл жағдайда қосылым жасағанда сақина шешіл- 
мейді;
 
жаңа қосқышты немесе розетканы орнатқан кезде алдымен тетік 
ішіндегі сымдарды сәтсіздікке бұрау керек, содан кейін оны ро- 
зеткаға салып, сыртқы бұрандалармен бекітіңіз;
 
алынбалы  пластмасс  корпуста  штепсель  айырынның  құрамдас 
бөліктерін жинағанда, оны үстел үстінде ұстау керек – сол кезде 
жерге түскен бұрандалар мен болттарды едендегі табу қиын жер- 
лерден іздемейсізү
 
■
 
■
 
■
 
■
 

жүктеу 6,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: