З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

жылы ол Омбы техникалыћ училищесiн, 1894

жүктеу 44,75 Mb.

Pdf просмотр

бет	379/481
Дата	04.01.2022
өлшемі	44,75 Mb.
	#36216

1 ... 375 376 377 378 379 380 381 382 ... 481

a7e3c8ceae024defa23fe189d0091236

ХIХ ѕасырдыѓ соѓы мен ХХ ѕасырдыѓ
1905–1907 жылдары кадеттердiѓ «Степной пионер», «Степной край», «Иртыш», «Омич», «Голос» атты газеттерiне белсендi тљрде маћалалар жазып тџрды. 1913

1890
жылы ол Омбы
техникалыћ училищесiн,
1894
жылы Санкт-Петербург Император-
лыћ Орман шаруашылыѕы институтыныѓ экономикалыћ факуль-
тетiн бiтiрдi. Оћуды аяћтаѕан соѓ ол Омбы орман шаруашылыѕы
училищесiнде, Омбы ћоныс аударушылар басћармасында бiраз
уаћыт педагогтыћ, ѕылыми жќне ќкiмшiлiк ћызметтер атћарды.
ХIХ ѕасырдыѓ
соѓы мен
ХХ ѕасырдыѓ
бас кезiнде Ќ. Бкейханов
ќуелi Тобыл губерниясын зерттейтiн, кейiн Ф. Щербинаныѓ статис-
тикалыћ экспедициясыныѓ жџмысына белсене ћатысты.

Осы кезеѓ-
де ол ћазаћ елiнiѓ экономикалыћ жай-кљйiн, шаруашылыѕын, этно-
графиясын, тџрмыс-салтын, материалдыћ жќне рухани мќдениетiн
зерттедi.
1903
жылы Петербургте «Ресей. Gлкемiздiѓ толыћ геогра-
фиялыћ сипаттамасы» деген ортаћ атпен осы басылымныѓ он сегi-
зiншi томы жарыћ крдi. Оныѓ авторларыныѓ бiрi Алаш ћозѕалысы
кшбасшысы Ќ. Бкейханов едi.
1905
жылы Ќлихан Бкейханов Ресейдiѓ земство жќне ћала
ћайраткерлерiнiѓ Мќскеуде ткен съезiне делегат болып ћатыс-
ты. Сол съездiѓ биiк мiнберiнен сз сйлеген ол з халћыныѓ
мљддесiн, соныѓ iшiнде ћазаћ тiлiнiѓ мќртебесiн ћорѕап, былай
деп мќлiмдедi:
«Мен Оралдан Алтайѕа, Сiбiр темiр жолы желiсiнен
Омбыѕа дейiн... созылып жатћан орасан зор аумаћта тџратын ћыр-
ѕыз (ћазаћ. –
авт
.) деген халыћтыѓ кiлiмiн... Бiзде... ћырѕыз тiлiнде
оћытатын мектептерге ћысым жасалады... шаруалар бастыћтары
(олардыѓ басым кпшiлiгi бџрынѕы ротмистрлер) ќкiмшiлiк жќне
ћџћыћтыћ iстi ћарау кезiнде ћырѕыз тiлiн ћолдануѕа мљлде жол
бермейдi. Ћырѕыздар ана тiлiнiѓ еркiн ћолданыста болуына те

273
мџћтаж...»
Ќ. Бкейханов халыћтыѓ бiртуар перзентi, ћазаћ џлт-
азаттыћ ћозѕалысыныѓ шын мќнiндегi ксемiне айналды.

Омбы
жандарм басћармасы бастыѕыныѓ мойындаѕанындай, ол «барлыћ
митингiлер мен петициялардыѓ жќне љкiметке ћарсы љгiттердiѓ
џйытћысы, даладаѕы... ћазаћтардыѓ барлыћ мќдени-саяси ћозѕа-
лысыныѓ кшбасшысы жќне жетекшiсi» болды.
Ќ. Бкейханов Ресейдiѓ I Мемлекеттiк Думасына Семей облы-
сынан депутат болып сайланады.
1905–1907
жылдары кадеттердiѓ
«Степной пионер», «Степной край», «Иртыш», «Омич», «Голос» атты
газеттерiне белсендi тљрде маћалалар жазып тџрды.
1913
жылы Ќ. Бкейханов џлт-азаттыћ ћозѕалыс жетекшiлерi
А. Байтџрсынов жќне М. Дулатовтармен бiрге тџѓѕыш жалпы-
џлттыћ баспасз џйымы –
«Ћазаћ»
газетiн џйымдастырды. Газет
беттерiнде халыћћа бiлiм беру, џлттыћ сана-сезiмдi ояту хаћында
кптеген ћџнды дљниелер жарыћ крдi. Ќ. Бкейханов ѕылыми
жџмыспен де белсене айналысты. Мќселен, ол Орыс география-
лыћ ћоѕамы Батыс Сiбiр блiмiнiѓ жџмысына ћатысты. Ол екi
тiлге бiрдей жетiк едi, ћазаћша да, орысша да еркiн жазды. Оныѓ
ћаламынан кптеген тарихи жќне этнографиялыћ туындылар, атап
айтћанда, «Ћырѕыздар» («ћазаћтар». – авт.), «Сџлтан Кенесары
Ћасымовтыѓ тарихына ћатысты материалдар», «Ћарћаралы уезiн-
дегi ћырѕыздардыѓ рулыћ ћџрылымы», Абай ћазасына арналѕан
«Абай (Ибрањим) Ћџнанбаев» атты ћазанамалыћ маћаласы таѕы
басћа зерттеулерi жарыћ крдi.
Ќлихан Бкейханов 1917 жылдыѓ 21–26 шiлдеде Орынборда
I Бљкiлћазаћ съезiн ткiзiп, «Алаш»
партиясы
атћару комитетiнiѓ
траѕалыѕына сайланады. Сол жылы Орынборда ткен «Алаш» пар-
тиясыныѓ II Бљкiлћазаћ съезiнде «Алашорда» љкiметi ћџрылып,
Ќ. Бкейханов оныѓ траѕасы болып сайланды. Кеѓес кiметi ке-
зiнде ол бiрыѓѕай ѕылыми, ќдеби, аудармашылыћ ћызметпен айна-
лысады. Жазыћсыз ћуѕынѕа џшырап,

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 375 376 377 378 379 380 381 382 ... 481