16 спорт бiлiм зиялыныѓ с зi

№105 (5768) 3 ЋЫРКЉЙЕК 2019 ЖЫЛ

15

almaty-akshamу.kz

 almaty-aksham@mail.ru

АЗИЯ ЖАЗУШЫЛАРЫНЫЃ I ФОРУМЫ ЋАРСАЃЫНДА

«Мџндарларды адасћан, айырылып естен шатасћан,

Кљншыѕыстыѓ жолына салайыћ, шетсiѓ демейiк,

аямайыћ, кмейiк Кљншыѕыстыѓ нџрына...», т.б.

Аћын жырындаѕы Кљнбатыс – зге халыћтарѕа

ктемдiк жасаумен танылѕан, з iшiнде рухани

азып-тозу жаѕдайына џшыраѕан озбыр, отаршыл

елдердiѓ болмысы: «Кљнбатысты шаѓ басћан, шаѓ

емес, ћара ћан басћан, тарсыл-кљрсiл, ћанды атыс»,

«Дария едi ол кiрген, шапшып ккке лепiрген,

жемiрiлдi кемерi», «Oлгелi жатћан ћџрт ауру, жан-

жаћћа сљзiп кз салу – ћолынан ендi келерi», т.б.

Лирикалыћ ћањарман – Азия – Кљншыѕыстыѓ ендi

бљкiл адамзатты ркендететiн гуманистiк-

аѕартушылыћ ыћпал ћуатыныѓ ћайта

жаѓѕыратынын ршiл оптимизммен мќлiмдейдi.

Крнектi аћынымыз Сќкен Сейфуллиннiѓ «Азия»

атты леѓi – ткен мыѓжылдыћтар белестерiндегi

жалпыадамзатћа ортаћ адамгершiлiк-имандылыћ

асыл ћасиеттердi аздырушы-тоздырушы отаршыл

озбыр елдердi айыптау туындысы. Аћын тџрмыстыћ-

ќлеуметтiк ћарым-ћатынастар мќдениетiнiѓ

жатжерлiк зиянды ыћпалдыѓ ќсерiнен азып-тозуын

айыптап, ќшкерелеп жырлаѕан: «Зина, сату,

арамдыћћа шiрiген жан-тќнiѓдi, мерез болып iрiген.

Орап кркем перделермен жасырдыѓ, сџмдыѕыѓды

дљниеден асырдыѓ», «Балаларыѓ бiрiн-бiрi шабысты,

сџм жыландар ысылдасты, шаѕысты. Oлтiрiсiп

ћарындасын, ћандасын, кљлiп-ойнап iле артынан

табысты», т.б. Лирикалыћ ћањарман – Азия

ћџрлыѕы халыћтарына ортаћ жаѓа џрпаћ. Азия

ћџрлыѕыныѓ аћыл-ой алыптары ћалыптастырѕан

жаратылыстану, техникалыћ, ћоѕамдыћ-

гуманитарлыћ ѕылымдар жаѓалыћтарыныѓ ќлем

ркениетiн дамытћаны, ћањармандыћ – жауынгерлiк

жорыћтардыѓ нќтижесiндегi мемлекеттердiѓ (Ѕџн,

Алтын Орда империяларыныѓ) ќлем халыћтарыныѓ

сiп-ркендеуiне аѕартушылыћ-гуманистiк,

ркениеттiк даму ыћпал-кмегi болѕандыѕын тарихи

шындыћ дерегi аясында толѕаѕан:

«Хаћылыћ жолды – дiн», – деп атап ашты олар,

Бар ќлемге жарыћтарын шашты олар.

Адамзатты ћџтћаруѕа пќледен,

Мехнат шектi, т"ктi талай  жасты олар.

...Талай сенi адамдыћћа шаћырдым,

К"бiн саѕан мен жџмсадым аћылдыѓ.

К"нбеген соѓ туысћандыћ с"зiме,

Талай саѕан ћылыш алып аћырдым.

Мен жiбергем, ћару-сайман жараћпен,

Гун, мадияр, бџлѕар, мавр, араб пен

Тљрiк, татар, моѓѕолымды к"ргенсiн,

Олар сенi џшыћтаѕан садаћпен.

Сќкен Сейфуллин «Тљркияныѓ жайы» (1924)

атты маћаласында алты ѕасыр бойы Азия, Еуропа

Тарихи таѕдырластыћ жќне

шыѕармашылыћ  ортаћ мљдде

«Lздерiнiѓ идея мљддесiне ныћ берiк бiздiѓ жазушыларымыз џлы Отанмен тџтас,

адамзат ћоѕамыныѓ прогресiне еѓбек етедi. Бар шыны – жанымен – ћџл болѕан

халыћтар азаттыѕы љшiн алысып келедi, алыспаћшы да. Бџрын да, бљгiн де, ертеѓ де

халыћтар теѓдiгi мен ќлем бейбiтшiлiгi љшiн алысады».

 Мџхтар ЌУЕЗОВ.

(1958 жылы Азия – Африка жазушылары конференциясыныѓ  пленарлыћ мќжiлiсiнде сйлеген

сзiнен).

ћџрлыћтарын ћарауына алып басћарѕан

кпѕасырлыћ тарихы тоћталып, еуропалыћ алпауыт

мемлекеттердiѓ (Англия, Франция, Италия, Грекия,

т.б.) блшектеуiне џшырай бастаѕан Тљркияныѓ

ћайта серпiлiп, џлттыћ-азаттыћ соѕыстармен

ћайтадан Тќуелсiз мемлекет болѕанын ћуана

ћџттыћтаѕан-ды: «Кешегi мќѓгiлiк џйћыѕа айналды

деген, ћартайып, ћуарып, семiп ћџруѕа айналды

деген, азып-тозып бiтуге айналды деген Тљркия ...

лезде серпiлiп оянып, ћайта жасарып, ћайраттанып

iлгерi аттап жаѓа жолѕа тљстi. ...Еуропа

капиталынан џлтты ћорѕау џраны лезде кљллi

Тљркияѕа жайылды. Халыћтыѓ џлт намысы ћайта

ћозып, кљннен-кљнге ршiп, ћалыѓ рттей џлт

ћозѕалысы тљрiк халћын билеп ќкеттi. Лезде топ-топ

болып џлт ќскерi жасала бастады. Бџл џранныѓ

туын ктерген Мџстафа-Камиль деген паша

Тљркияныѓ Арзум, Сивас деген ћалаларында

жиылыс жасады. Сџлтан-халифаѕа баѕынбай,

«Жоѕарѕы џлт мќжiлiсi» деген кеѓестi љкiмет

жасады. Бџл жиылыстарды њќм жаѓа жасалѕан

љкiметтi ќуелгi уаћытта Еуропа мемлекеттерi

елемесе, бiраздан соѓ Измида деген жерде Мџстафа-

Камиль пашаныѓ жасаѕан џлт ќскерi еѓ бiрiншi рет

Англия мен Грек ќскерлерiн жеѓгеннен кейiн бџѕан

Еуропа мемлекеттерi ауыздарын ашып ћарай ћалды.

...Тљркияныѓ жаѓа љкiметi тарихи iс iстедi.

Ћорыћпай-аћ iлгерi аттады. ...Ќрине, жол ћиын, жљк

ауыр, жол бойы, ќр асуда, ќр тљрлi ит љре бермек!..

Ал керуен жљре бермек».

Азия ћџрлыѕыныѓ ќдеби-тарихи бейнесiнiѓ

сомдалуында крнектi аћынымыз Iлияс

Жансљгiровтiѓ «Гималай» («Жињангер жайлаѕан

Шыѕыс») (1929) атты леѓi айрыћша орын алады.

Гималай – планетамыздаѕы еѓ биiк таулардыѓ бiрi.

Бџл – кпѕасырлыћ ркениет тарихы бар Љндiс-

танныѓ отаршылдыћ бџѕауынан босанып, Тќуелсiз

мемлекет болып жариялануы негiзiнде туындаѕан

леѓ. Oлеѓнiѓ поэтикалыћ-философиялыћ

маѕынасы аясында аћын Гималай тауыныѓ

пейзаждыћ-кейiптеулiк суреттелуi («Гималай –

кктiѓ кiндiгi. Гималай – жердiѓ тљндiгi. Мџз

туырлыћ, ћар љзiк, тљрiлмеген бiр кљнi») арћылы

Азия ћџрлыѕы халыћтарына ортаћ тарихи болмыс

шындыѕын кркем жинаћтаумен бейнелеген. Алтын

кљн нџрына бленген, шетсiз-шексiз аспан

кеѓiстiгiмен тџтасћан Гималай – Азия ћџрлыѕыныѓ

тарихи таѕдыр оћиѕалары табиѕат ћџбылыстарымен

(«Аћшалап басын ћар кмiп, аспанныѓ тсiн арда

емiп, анасындай алтын Кљн сел жiберiп бiр жуып,

жел жiберiп бiр желпiп, ауыћ-ауыћ ћџшаћтап, ќлсiн-

ќлсiн нџр сеуiп, есейген асћар Гималай»,

«Буырћанып, бџрсанып, бџлттанып, ћџрсанып, бiрде

жылы нџрланып, бiрде ашулы томсарып, бiрде

торѕын жџмсарып кк љйiрiлген анадай...»,

«Ырѕалып, тулап, тербелiп, тербетсе асћар кљѓiренiп,

жазыћта аттай жарысып, иыћта жiптей кљрмелiп,

тауды бџзып, тасты айдап, сылдыр-сылдыр сз

сйлеп, зендер салѕан неге айћай?», т.б.)

баламалана суреттелген. Шоѕыр-шумаћтардыѓ

ќрћайсысыныѓ соѓындаѕы оћырманѕа ћойылѕан

сџраулар да отаршылдыћ бџѕауы ћџрсауындаѕы

Азия ћџрлыѕы халыћтарыныѓ таућыметтi

таѕдырларын поэтикалыћ маѕына астарлары

меѓзеулермен сезiндiредi: «Сол Кљннен нџр ала

алмай, басы мџнар, бауыр тар ...Гималай асћар неге

олай?», «Сол анадан сљт алмай, кзi соћыр, кѓiлi

тас, Гималай асћар неге олай?», «Сол судан сыр ала

алмай, ћабаѕы ћџз, мџрны мџз, Гималай асћар неге

олай?».

Oлеѓнiѓ бiрiншi блiмiнiѓ соѓындаѕы бейнелi

рiлiмдермен («Бџлт тамшылап, ћамшылап

бџрћаћтатып Кљн шыѕад. ...Асћар ќлде тџѓшыѕад,

басћан оны ћай Ћџдай? Тљстi ме екен найзаѕай?

Жатыр ма екен жау жайлап? Гималай асћар неге

олай?») ћойылѕан сџраћтар арћылы бљкiл Азия

ћџрлыѕыныѓ отаршылдыћ бџѕауында болѕан ткен

ѕасырлар ћасiретiн оћырманныѓ тљсiнуiне, сезiнуiне

баѕдар берiлген.

Oлеѓнiѓ «Жауап» атты екiншi блiгiнде отарлыћ

бџѕаудаѕы Азия ћџрлыѕы таѕдырын айћын

елестететiн бейнелi маѕыналы тармаћтармен («Ол

ћџлаѕан ћџландай», «Жљрегi жара, кзi кл»,

«Ћабаѕы жабыћ, ћаны арыћ», «Жаны жара, тќнi

ауру», «Заманы дозаћ, ћанды азап») Азия

халыћтарыныѓ ћасiреттi таѕдырын кз алдымызѕа

ќкеледi. Iлияс аћынныѓ осы «Гималай» толѕау-жыры

арћылы ХХ-ХХI ѕасыр белестерiндегi Азия ћџрлыѕы

халыћтарыныѓ мемлекеттiк Тќуелсiздiк, џлттыћ

Бостандыћ алатындыѕы тарихи-философиялыћ,

психологиялыћ болжалды шешiммен рнектелген:

Гималайда ћуат бар,

Ћозѕалды оны ћџрауѕа.

Гималайда џлы от бар,

Таянып тџр тџтауѕа.

Гималайда улы оћ бар.

...Болса болар, болѕандай...

К"ксеп Кљн мен к"к орай,

Дейтiндерге «Неге олай?»

Айтар сонда Гималай!

Азия жазушыларыныѓ тџѓѕыш конференциясы

еѓ алѕаш Љндiстан астанасы Делиде (1956), одан

кейiн Ташкентте (1958), Мысыр астанасы Каирде,

Ливан астанасы Бейрутта, ћайтадан Љндiстан

астанасы Делиде жалѕасып, бесiншi конференциясы

Ћазаћстан астанасы Алматыда ткен-дi.

Суреткер жазушы, мемлекет жќне ћоѕам

ћайраткерi Ѕабит Мљсiрепов 1973 жылы 4

ћыркљйекте Алматыда ткiзiлген Азия – Африка

жазушыларыныѓ конференциясына арналѕан

маћаласында («Социалистiк Ћазаћстан», 4 сентябрь,

1973 жыл) ќлем жазушыларына ортаћ шыѕарма-

шылыћ зектi мџрат-мiндеттерiн атап крсеткен едi:

«Конференцияныѓ еѓ басты таћырыбы не? Бљгiнгi

таѓда жазушы мойнында з кiтаптарыныѓ

кейiпкерлерi љшiн ѕана емес, сонымен бiрге дљниеде

зiмен ћатар ѕџмыр кешiп жљрген кптеген адамдар

љшiн зор жауапкершiлiк жатыр. Бџл туралы бiз

соѓѕы ондаѕан жылдар бойында ћаламдас

достарымызбен Ташкентте, Каирде, Бейрутта,

Делиде сџхбаттасћан едiк. Асыл аћићат

ћайталанѕаннан ћоѓыр тартпайды, оныѓ љстiне

уаћыт жќне зектi мќселелердi, тереѓ талћылауы

тиiс жаѓа мiндеттердi алдымызѕа ћояды. Солардыѓ

бќрiнiѓ шешiмiн табу керек. Бiз атаѕан асыл

аћићаттардыѓ бiрi – келелi кеѓес жљргiзбек љшiн

бiр-бiрiѓдi жаћсы бiлуiѓ ћажет. ...Алматы

конференциясында бейбiтшiлiк, халыћтар

арасындаѕы зара ыћылас, тљсiнушiлiк туралы,

терiсiнiѓ тљсiне, дiнiне, олар мiр сљрiп отырѕан

ћоѕамныѓ ќлеуметтiк ћџрылымына ћарамастан

ешбiр бљкпесiз сыр шертiсемiз деген сенiмдемiн,

ниеттемiн».

Демек, Тќуелсiз Ћазаћстанныѓ жаѓа тарихында

тџѓѕыш рет ткiзiлiп отырѕан Азия ћаламгерлерiнiѓ

ќлемдiк форумы ќдеби байланыстардыѓ, шыѕарма-

шылыћ ыћпалдастыћтыѓ жаѓа жетiстiктерiн жљзеге

асыратыны аћићат. Мыѓжылдыћтар бойы ортаћ

таѕдырлы Азия ћџрлыѕы халыћтарыныѓ ќдеби-

тарихи бейнеленуi жаѓа туындылармен жалѕаса

бередi.

Темiрхан ТЕБЕГЕНОВ,

филология ѕылымыныѓ докторы, профессор,

Ћазаћстан Жазушылар одаѕыныѓ мљшесi,

Жамбыл атындаѕы Халыћаралыћ сыйлыћтыѓ

лауреаты.

Газет Ћазаћстан

Республикасыныѓ

Аћпарат жќне коммуникациялар

министрлiгiнiѓ Аћпарат

комитетiнде тiркелiп, тiркеу

туралы №17411-Г

куќлiгi 24.12.2018 жылы берiлген.

Директор-Бас редактор  – Ћали СЌРСЕНБАЙ

Бас редактордыѓ бiрiншi орынбасары – Ќнуарбек ЌУЕЛБЕК

Бас редактордыѓ орынбасары – Трехан ДАНИЯР

Жауапты  хатшы – Баћыт ОЙСА

Мекен-жайымыз:   Индекс: 050022.

Шевченко кшесi, 106 А.

Ћабылдау б+лмесi – 292-66-50.Факс  – 292-66-48.

E-mail: almaty-aksham@mail.ru

Газет сейсенбi, бейсенбi, сенбi кљндерi

шыѕады. Апталыћ таралымы – 11 360

Газет «Алматы аћшамыныѓ» компьютер орталыѕын-

да терiлiп, беттелдi. Суреттердiѓ сапасына редакция жау-

апты.

Жарнама мќтiнiне жарнама берушi жауап бередi.

Автордыѓ маћалалары редакция кзћарасын

бiлдiрмейдi.

Газет «Дќуiр» ЖШС РПБК-де басылды. 050044,  Ал-

маты ћаласы, Ћалдаяћов кшесi, 17.  Тел:273-12-04, 273-12-

54. Офсеттiк басылым, клемi 2 баспа табаћ.

«Алматы аћшамы» газетi ЖШС.  Ћџрылтайшысы – Алматы ћаласы Ћоѕамдыћ даму басћармасы

№105 (5768) 3 ЋЫРКЉЙЕК 2019 ЖЫЛ

16

almaty-akshamу.kz

 almaty-aksham@mail.ru

СПОРТ

30 тамызда +ткен «Индустриялыћ паркте»

бiрiншi кезеѓ 118 шаћырымнан тџрды.

CCC Development Team командасыныѓ

мљшесi поляк Патрик Штох жеѓiмпаз

атанды. Екiншi тау кезеѓiнде

жарысушылар 160 шаћырымды

баѕындырды. Бџл кезеѓ Tour of Almaty-

ныѓ визиттiк карточкасы iспеттес. «Халыћ

Арена»-дан басталѕан жарыста

ћатысушылар Шыѕыс айналма

автомобиль жолымен жоѕары ћарай

жылжыды.

Ќл-Фараби даѓѕылына жетiп, пелотон Мџстафин

кшесiндегi айналма бџрылысћа дейiн жетiп ћозѕалысты

батыс баѕытта жалѕастырды. Содан кейiн Халиуллин

кшесiндегi жолайрыћћа ћайта оралды. Жарысшылар 4,5

шеѓбер жљрiп тiп, ары ћарай Тџѓѕыш Президент атындаѕы

саябаћтан «Медеу» мџз айдынына дейiнгi жарыстыѓ

финалдыћ кезеѓiне ттi. Жарыс барысында барлыћ

ћатысушылар бiрнеше рет шабуыл жасауѕа тырысты, бiраћ

ќр жолы оларды жалпы топ жетiп алып отырды. Astana Pro

Team-нен Юрий Натаров, Gazprom-RusVelo-дан ресейлiк

Николай Черкасов жќне Amore&Vita-Prodir-ден Данило

Бiраћ жарыс аясын кеѓейту керек. Жарысћа Алматы

облысынан да ћатысса деймiн. Шарын шатћалы сияћты

тамаша табиѕи ресурстары бар олар жарыстыѓ серiктесi

болуы керек. Солай боларына сенемiн де», — дедi Д.Ћалетаев.

Tour of Almaty-2019-ныѓ бас аћпараттыћ серiктесi

Qazsport телеарнасы болды. Сонымен ћатар, Eurosport

телеарнасыныѓ тiкелей эфирiнде екiншi кезеѓнiѓ финалдыћ

кезеѓi крсетiлдi.

Tour of Almaty-2019

жеѓiмпазы —

Юрий Натаров

31 тамызда жетiншi халыћаралыћ

Tour of Almaty-2019 веложарысы

аяћталды. Жарыс љшiншi рет

ћатарынан к+пкљндiк форматта

жќне екi кезеѓнен тџрды

арћасында бас классификацияѕа ћол жеткiздi. Жалпы,

есепте ћазаћстандыћ 26 секундта ресейлiк Gazprom-

RusVelo шабандозы Александр Власов пен 38 секундта

Челаноны басып озып, љшiншi орынѕа тџраћтады.

«Жарыс маѕан џнады. Командамызда бiз љмiт артћан екi

љмiткер болды. Стальновтыѓ тауѕа жаћсы шыѕатыны

ешкiмге ћџпия емес. Болар iс болды. Кеше бiз Власов сияћты

мыћты шабандозбен бiрге келдiк. Алайда, жарыс барысында

бќрi осылай болды. Мџнда мыћты шабандоздар кп болды.

Барлыѕын мџћяит ћадаѕалау керек едi», — дедi Натаров.

Сондай-аћ, Натаров ћазаћстандыћ љздiк

шабандозыныѓ майкасыныѓ иегерi атанды. Спринтерлiк

есептi бiрiншi кезеѓнiѓ жеѓiмпазы CCC Development

Team-тен Патрик Штох иелендi. Еѓ љздiк тау

шабандозыныѓ «бџршаћ майкасын» Vino Astana Motors-

тан Евгений Федоров алды.

Tour of Almaty-2019-дыѓ жалпы жљлде ћоры 40 мыѓ

еуроны ћџрады. Ќрбiр кезеѓде алѕашћы 20 велошабандоз

аћшалай сыйлыћтармен марапатталды. Сондай-аћ, 20

спортшы бас классификацияныѓ ћорытындысы бойынша

марапатталды. Бџдан зге ќр екi кезеѓ бойынша жќне

ћорытынды кестеде ћосымша классификацияныѓ

жеѓiмпаздары да жеке-жеке аћшалай сыйлыћтармен

марапатталды.

Ћала ќкiмi Баћытжан Саѕынтаев спортшыларды

жеѓiстерiмен ћџттыћтап, алматылыћтарѕа спорттыћ мереке

сыйлаѕандары љшiн џйымдастырушыларѕа алѕысын

бiлдiрдi. Сондай-аћ, Tour of Almaty кќсiби веложарысыныѓ

Алматыда осымен жетiншi рет тiп жатћанын атап ттi.

Ћала басшысыныѓ айтуынша, бџл халыћаралыћ оћиѕа

мегаполистiѓ спорттыћ жќне мќдени мiрiнiѓ бiр блiгi

жќне оѓтљстiк астананыѓ танымал брендiне айналды.

Ћазаћстандыћ велоспорт федерациясыныѓ президентi

Дархан Ћалетаев Tour of Almaty-ны облыстыћ деѓгейге

дейiн ктеру керектiгiн тiлге тиек еттi.

«Алматы Туры» з-зiн крсеттi. Менiѓ ойымша, ол

ќлемдiк велоспорттыѓ кљнтiзбесiнде лайыћты орын алды.

Tour of Almaty-2019

жеѓiмпазы —

Юрий Натаров

Челаноныѓ негiзгi шабуылы шешушi болды. Олар жљлделi

орындарѕа ие болды. Челано екiншi кезеѓнiѓ 3:51:57

жеѓiмпазы атанды, Черкасов — екiншi (+0,01). Натаров

мќре сызыѕына љшiншi болып (+0,04) келдi. Ол бiрiншi

кезеѓдегi жаппай спринттен кейiн ћџрылѕан команданыѓ

Кезекшi редактор – Балнџр АХМЕТ

Суреттердi тљсiрген — Дќурен Исаев