Әож 37. 013. 74 Қолжазба құқығында

72 
 
оқытушылары бар кәсіптік мектеп өз мойнына алады деп күтеледі. Әсіресе, бұл 
жұмысшы мамандарды дайындаудың шығыны жоғары мұндай формасын  құру 
мүмкіндігі жоқ шағын және орта кәсіпорындар үшін қажет.Германияда өндіріс 
пен  саудадан  кейін  екінші  орында  тұратын  қолөнер  секторында    кез-келген  
қолөнерші кәсіптік оқытумен айналыса алады, өйткені әрбір қолөнерші қолөнер 
шебері  атағын  алу  үшін  емтихан  тапсыруы  тиіс,  ал  ондай  емтихан  тапсыру 
оқыту  қызметімен  айналысуға  құқық  береді.Екінші  жағынан,  адамды  мына 
мамандықты,  мына  мекемеде  үйрен  деп  мәжбүрлеуге  де  болмайды.  Кәсіби 
білім  берудегі  дуальді  оқыту  жүйесінежеке  бас  қажеттіліктеріде  әжептеуір 
әсер  етеді.  Кәсіпорын  секілді  мамандық  та  оқушылар  тарапынан  әртүрлі 
сұранысқа  ие,  және  бұл  сұраныс  әртүрлі  кезеңде  үлкен  өзгерістерге  ұшырап 
тұруы  мүмкін.  Соған  байланысты,  бір  мамандыққа  сұраныстың  артып,  келесі 
біреуіне қызығушылықтың төмендеуі проблемасы болмай қоймайды.  Және бұл 
сұраныс  еңбек  нарығының  қажеттіліктеріне  байланысты  емес.  Бұл  жағдайға 
мамандық  таңдауда  зор  себі  тиетін  кәсіптік  бағдарлау  жүйесі  арқылы  ғана 
ықпал етуге болады.  Қалай дегенмен де бұл аспект бұл жүйені жеілдіру үшін  
иілгіштік, мобилділік, вариативтілік қажеттігін алға тартады. 
Германияның кәсіптік оқытудың дуальді жүйесінің қырық жылдық дамып 
жетілу тәжірибесі оның артықшылықтары мен кемшіліктерін, «әлсіз тұстарын» 
көруге мүмкіндік береді.Оны  кесте – 5 көруге болады. 
 
Кесте 5 - Дуальді білім беру жүйесінің артықшылықтары мен кемшіліктері 
 
Артықшылығы 
Кемшілігі 

 
жұмыссыздықтың қысқаруы; 

 
өзара  әрекеттесу  аясын  кеңейту, 
әлеуметтік серіктестік орнату; 

 
халықаралық 
ынтымақтастықтың 
артуы. 

 
теория  мен  практика  арасындағы 
алшақтықтарды жояды; 

 
болашақ 
қызметкердің 
жаңа 
психологиясын қалыптастыру; 

 
оқушылардың  қызығушылығы  мен 
сұранысына  қарай  бағдарламалар,  элективті 
(икемді) курстар бағдарламаларын әзірлеу; 

 
бітірушілердің әлеуметтік бейімделуі; 

 
кәсіби  оқытуға  қажетті  шығынның 
белгілі бөлігін өндіріс өз мойнына алады. 
Оқыту  барысында  өндірістік  мекеме  
өзіне  қажетті  мамандарды«тапсырыс» 
бойынша дайындайды.. 

 
жоғары 
білім 
беру 
саласында 
нормативті құжаттарды өзгертуге тура келеді. 

 
мұндай  бағдарлама  супермативті,  ой 
санасы  өте  жоғары  студенттерге  есептелген. 
Кез  келген  жаңа  технологиялардың  енгізілу 
мүмкіндікке 
қарай 
оңтайландырылып 
зерттеулерді қажет етеді. 

 
экономикалық 
дағдарыс 
немесе 
құлдырау кезінде 

 
кәсіпорындар 
кәсіптік 
оқытуға 
(бөлінетін  шығынды)  үнемдеп,  оқушыларға 
орын аз бөлу қаупі бар. 

 
бала  туу  біркелкі  болмауы  әр  түрлі 
кезеңде  оқушы  орны  рыногында  сұраныстың 
едәуір сандық өзгерістерге ұшырауы. 

 
қолөнер 
саласында 
дайындалған 
манадар  экономиканың  басқа  салаларына 
ауысып кету 

 
материалдық-техникалық  базасы  мен 
штаттық  оқытушылармен  қамтамасыз  етілуі 
жағынан сапалық айырмашылықтар бар. 

 
оқушыларды  кәсіпорындарда  олардың 
кәсіптік 
оқуымен 
еш 
байланысы 
жоқ 
жұмыстарды орындауға пайдалану мүмкіндігі. 

73 
 
Дуальді жүйенің кемшіліктеріне  А.Шелтен мыналарды жатқызады:  [77, s. 
66] 
1.  Мамандығына  сәйкес,  дуальді  жүйенің  іс-әрекетіне  әлеуметтік 
жәнеэкономикалық  процесстерге  байланысты  өзгерістер  салдарынан  әр  түрлі 
қатер  қаупі  төнетіні  бар.  Сонымен,  экономикалық  дағдарыс  немесе  құлдырау 
кезінде  кәсіпорындар  кәсіптік  оқытуға  (бөлінетін  шығынды)  үнемдеп, 
оқушыларға орын аз бөлу қаупі бар. Бала туу біркелкі болмауы әр түрлі кезеңде 
оқушы  орны  рыногында  сұраныстың  едәуір  сандық  өзгерістерге  ұшырауына 
әкеп  соқтырды,  яғни,  не  оқушы  жетпей  қалады,  немесе  керісінше,  ұсынылған 
оқушылар орны жүйесі жеткілікті таңдалмайды. 
Кәсіби  білім  берудегі  дуальді  оқыту  мен  еңбекпен  қамту  жүйелері 
арасында келісімнің жеткіліксіздігі орын алуы да мүмкін.  Мысалы,  кейбір оқу 
мамандықтары  бойынша  жас  мамандар  үлесі  оларға  деген  сұраныстанасып 
түсуі  мүмкін,  сондықтан  ол  түлектер  көбінесе  жұмысқа  орналасуда 
қиындықтарға  кездесіп  жатады.  Қолөнер  саласында  дайындалған  манадар 
экономиканың  басқа  салаларына  ауысып  кетуі  жиі  кездесіп  тұрады,  ең 
алдымен, өнеркәсіпке, ал бұл өз кезегінде қолөнер саласында жұмыспен қамту 
проблемасын тудырады. 
2.  Кәсіби 
білім 
берудегі 
дуальді 
оқытудың 
келесі 
проблемасыкәсіпорынмен  мектеп  арасында  оқытудың  мазмұнын  келісудің 
жоқтығынан  келіп  туындайды.  Келісім  проблемасы  бұл  жүйенің 
құрылымынан  келіп  шығады.  Екі  оқу-өндірістік  орта  (кәсіпорын  мен  мектеп) 
әкімшілік  және  құқықтық  жағынан  бір-бірінен  мүлдем  алшақ.  Кәсіпорын  мен 
мектеп    -  өз  бетімен  ғана  болатын  екі  дербес  ұйым.  Олардың  ортақ  міндеті  – 
кәсіпорында  үйренуші  ретінде  немесе  кәсіптік  мектепте  оқушы  ретінде 
қабылданатын  адамдарды  кәсіптік  оқыту.  Дегенмен  мұнда  бір  сыныпта 
әртүрлі  кәсіпорыннан  келген  оқушылар  отыруы  мүмкін.  Егер  кәсіпорында 
оқыту  барысында  ең  алдымен,  тапсырыс  басшылыққа  алса,  онда  оқушылар 
әртүрлі  кәсіби-пракатикалық  білім  деңгейіне  ие.  Біреулер  үшін  кәсіби-
теориялық  мазмұндық  білім  кәсіби-практикалық  білімнен  алдын  жүреді,  ал 
екіншілер үшін екеуі қатар жүреді, ал үшіншілер үшін артта жүреді. Басқаша 
айтқанда,  нақты  бір  тақырыпқа  байланысты  мазмұндық  деңгей  әр  кәсіпорын 
үшін  әр  түрлі  болуы  мүмкін.  Тағы  бір  мысал,  кәсіпорында  оқушылар 
машинаның белгілі бір түрлерімен, бірақ, практикада және жан-жақты танысса, 
кәсіптік  мектепте,  керісінше,  басты  назар  барлық  машиналарға  тән  кәсіби-
теориялық  білімге  аударылады.  Негізінен,  дуальді  жүйенің  әр  түрлі 
сегменттерінде  оқыту  мазмұнын  келісу  проблемасын  шешуге  болады,  алайда 
практика  көрсеткеніндей,  бұл  жергіліті  құрылымдарға  келіп  тіреледі.  Дуальді 
жүйенің  тағы  бір  проблемасы  –  кәсіпорын  деңгейінде  кәсіби  дайындық 
сапасының  әр  түрлілігі.  Бұл  айырмашылық  әртүрлі  мамандықтарда  түрліше 
болуы  мүмкін,  сондай-ақ  оқу  мамандығының  өз  ішінде  де  кәсіптік  оқыту 
жүзеге асырылып жатқан кәсіпорын типіне орай әр түрлі болуы мүмкін.  Үлкен 
кәсіпорында  оқу  шеберханасында  жүйелі  түрде  оқыту  бір жылға,  тіпті  кейде  
екі  және  одан  да  көпке  созылуы  мүмкін.  Шағын  кәсіпорында  қолөнер