30
Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа байланысты белгілі фактілер туралы хабардар
етушілердің құқықтық мәртебесі туралы мәселе екі жақты қарастырылады. Бір жағынан,
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында
2017 жылдың 31 қаңтарында «Қазақстанның үшінші жаңғыртылуы: жаһандық бәсекеге
қабілеттілік» Мемлекет басшысы «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес барлық қоғамның
белсенді қатысуына байланысты болады деп көрсеткен. Әлеуметтік желілер мен басқа да
медиаресурстардың дамуы сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұрудың күшті құралы болуға
тиіс»
45
. Заңнама азаматтарды осындай фактілер туралы хабарлауға шақырады.
Осылайша, ҚРЗ 23-бабы «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте жеке тұлғалар, қоғамдық
бірлестіктер және басқа да заңды тұлғалар мынадай шараларды қолданады деп көрсетеді:
1) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен өзiне белгiлi
сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық жасау фактiлерi туралы хабарлауға мiндеттi. ҚРЗ
24-бабы «сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық туралы ақпараты бар адам қызметкері
болып жұмыс істейтін мемлекеттік органның немесе ұйымның басшылығына, немесе
сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі уәкілетті органға ақпарат береді.
Мемлекеттік органның, ұйымның және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі
уәкілетті органның басшылығы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық туралы заңға
сәйкес түскен ақпарат жөнінде шаралар қабылдауға міндетті. Сыбайлас жемқорлық құқық
бұзушылық фактiсi туралы хабар берген немесе сыбайлас жемқорлыққа қарсы iс-қимылға
жәрдем көрсеткен адамды мемлекет қорғайды және Қазақстан Республикасының Үкiметi
белгiлеген тәртiппен көтермелеп отырады. Бұл ереже заңға сәйкес жауапты сыбайлас
жемқорлық құқық бұзушылық фактісі туралы қасақана жалған ақпарат берген тұлғаларға
қолданылмайды. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылда көмек көрсететін адам туралы
мәлімет мемлекеттік құпия болып табылады және ол заңда белгіленген тәртіппен беріледі.
Бұл ақпаратты жария ету заңда белгіленген жауапкершілікке тартылады»
46
.
Сыбайлас жемқорлық фактісі туралы ақпарат беруге жағдай жасау мақсатында Сыбайлас
жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі ұлттық бюроның (Сыбайлас жемқорлыққа қарсы
қызмет) сайтында «Сыбайлас жемқорлық туралы ақпарат беру» бөлімі құрылған
47
.
ҚРЗ 24-бабының 3-тармағына сәйкес, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 30
желтоқсандағы № 1131 қаулысы, сыбайлас жемқорлық қылмысын жасағаны туралы
хабарлайтын адамдарды көтермелеу немесе сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл
жасауға көмектескенде, біржолғы ақшалай ынталандыру көрсетілген: сыбайлас
жемқорлық құқық бұзушылық туралы әкімшілік істер бойынша - 30 айлық есептік
көрсеткіш (бұдан әрі - АЕК), шағын ауырлықтағы сыбайлас жемқорлық қылмыстары
45
http://www.akorda.kz/ru/addresses/addresses_of_president/poslanie-prezidenta-respubliki-kazahstan-
nnazarbaeva-narodu-kazahstana-31-yanvarya-2017-g
46
https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=33478302
47
http://anticorruption.gov.kz/rus/soobshit_o_korrupcii/rukovodstvo_po_soobsheniyu/
31
бойынша қылмыстық істер бойынша - 40 АЕК, орташа ауырлықтағы сыбайлас жемқорлық
қылмыстар туралы қылмыстық істер бойынша - 50 АЕК, сыбайлас жемқорлық
қылмыстары бойынша ауыр қылмыстық істер - 100 АЕК, сыбайлас жемқорлық
қылмыстары бойынша өте ауыр қылмыстық істер - 100 АЕК
48
.
Дегенмен, бұл оң көрініс сыбайлас жемқорлықпен байланысты фактілер туралы
расталмаған ақпарат үшін жауапкершілік фактісімен жағымсыз көрініс алады.
Осылайша, ҚРЗ 3-тармағындағы 24-бап мемлекеттің қорғауы және заңға сәйкес жауапты
сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық фактісі туралы бұрыс ақпараттың бар екендігін
мәлімдеген тұлғаларға қолданылмайды
49
.
«Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы» Қазақстан
Республикасының Заңы
50
, 5-бап, жасырын өтініштерді қарауды, дайындалып жатқан
немесе жасалынған қылмыстық құқық бұзушылықтар туралы ақпарат немесе мемлекеттің
қатері туралы ақпарат болған жағдайларды қоспағанда, немесе қоғамдық қауіпсіздікке
қатысты және бұл мәселенің мәнісі көрсетілмеген өтініштер өз құзыретіне сәйкес
мемлекеттік органдарға дереу қайта бағытталуы тиіс. Сол заңның 6-бабы тек құзыретті
органға ғана хабарлануын, толық аты-жөні, ЖСН және өтініш берушінің қолы болуы
керектігін талап етеді
51
.
Ары қарай, КоӘҚ 439-бапта сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресетін органға, сыбайлас
жемқорлық құқық бұзушылық фактісі туралы жалған мәлімет хабарлағаны үшін жаза
көзделген
52
. Бұдан басқа, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 274-бабында
қоғамдық тәртіпті бұзуға немесе азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды
мүдделеріне, сондай-ақ қоғам мен мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі
зиян келтіретін қауіп-қатер тудыратын әдейі жалған мәліметтерді таратқан адамға санкция
бар. Бұл ретте бұқаралық ақпарат құралдарын немесе телекоммуникация желілерін
пайдалану - біліктілік белгісі болып табылады
53
.
Сыбайлас жемқорлыққа байланысты фактілер бойынша есептерді талдау, жоғары
кідіріссіздік және дәлелдеу үшін осындай көзқарас, дәлелдемелердің жоқтығы мен кейінгі
жалған хабарлардан қорқып, жасалған немесе сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық
туралы ақпараты бар адамдар санының азаюымен байланысты. Бұны ЭЫДҰ
сарапшылары да атап айтуда
54
.
48
https://online.zakon.kz/m/document/?doc_id=32328293
49
https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=33478302
50
Закон Республики Казахстан от 12 января 2007 года № 221-III «О порядке рассмотрения обращений
физических и юридических лиц» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 01.07.2017 г.)
51
https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30086115
52
https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31577399
53
https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30086115
54
http://www.oecd.org/corruption/acn/OECD-ACN-Kazakhstan-4thRound-Monitoring-Report-RUS.pdf,
http://www.zakon.kz/4605110-ugolovnaja-otvetstvennost-za-klevetu-i.html
Достарыңызбен бөлісу: |
