Бұл зерттеуде көрсетілген пікірлер мен қорытындылар Сорос -Қазақстан Қорының

 

16 

ішінара мемлекеттік бөлуді қалпына келтіру

ҚР  «Халықты  жұмыспен  қамту  туралы»  заңына  сәйкес  жасы  21-ге  толмаған  жастар  

өздеріне  арнап  мемлекет  «жұмыспен  қамту  шараларын  қамтамасыз  ететін»  (5-баб.  2-

тарм.) нысаналы топ болып саналады.  Мысалы, мамандығы бойынша жұмыс тәжірибесі 

жоқ жоғарғы оқу орындарының, колледждер мен лицейлердің түлектерін жұмыспен қамту 

үшін  «жастар  практикасы»  әзірленді  (Заңның  18-2  бабы

» 

ғана жүзеге асырылған.  Жоғарыда айтылып 

кеткендей,  «Қазақстан Республикасының 2015  жылға дейінгі  кезеңге арналған аймақтық 

даму  бағдарламасымен  және  Қазақстан  Республикасының  2003 -2015  жж.  арналған 

индустриалдық-инновациялық  даму  стратегиясымен  үйлестірілген  ауыл  тұрғындарын 

тиімді қоныстандыру  үлгісін  әзірлеуге » қатысты  мәселелер   толығымен  орындалмаған 

күйінде  қалып  отыр.  Ауылды  жерде қызмет  көрсету  нарығын  дамытуға  кедергі  болып 

отырған нәрсе бұл төлеуге қабілетті сұраныстың жоқтығы. Тұжырымдаманың тұрғын үй 

мәселелерін шешуге қатысты жоспарлары толық көлемде жүзеге асырылмаған болатын.  

26

Заңда «жұмыс орындарының саны шектелмеген, жұмыс уақытша сипатқа ие және оны 

ұйымдастыру  үшін  тұрақты  жұмыс  орындары  мен  вакансиялар 

құрылмайды

» 

деп 

айтылған. Жастар практикасы «жасы 29-дан аспаған ұйымдардың түлектерінің арасынан 

тіркелген жұмыссыздарға» арналған. 

). 

Заңда  «үкімет  жастар 

практикасын ұйымдастыру мен қаржыландыру тәртібін бекітеді» (Заңның 5-1 бабы) деп 

көрсетілген,  жергілікті  атқарушы  органдар  «жастар  практикасын  ұйымдастыру»  үшін 

жауапкершілікте болады. Жас түлектер практикасын кез келген меншік түріндегі ұйы мда 

өте алады. Жұмыс беруші жергілікті атқарушы органмен келісімшарт жасасуға негізделе 

отырып практиканттарға арнап жұмыс орындарын құрады. 

Практиканы өтуге  оқу  орнын  тәмамдағаннан  кейін  зейнетақы  аударымдары  жоқ  жас 

түлектерге  ғана  рұқсат  етіледі.  Ол үшін  Алматы  қ.  Жұмыспен  қамту  және  әлеуметтік 

бағдарламалар  басқармасы  мен  оның  аудандық  бөлімдері  МЗТО-дан  зейнета

қы 

аударымдары  туралы  анықтаманы  сұратады .  Мемлекет  айына  15 000  теңге  (салықтарды 

шегерусіз) мөлшерінде практиканттардың еңбекақысының 100%-ын төлейді.  

Алматыда тіркелу құжаты жоқ жас көшіп-қонушылар үшін бұл бағдарлама  жабық. Мәтіні 

Әкімдіктің  сайтында  жариялан

ған

27

 

жастар  практикасын 

өтуді  қалайтын  оқу 

мекемелерінің  түлектеріне  арналған  Жадынамада  былай  деп  түсіндірме  берілген   «егер 

түлектің  Алматы  қаласында  тұрақты  тіркелу  құжаты  болмаса  (басқа  қаладан  келген 

студент),  онда  оған  Алматы  қ.  Еңбек  биржасына  барып ,  жастар  практикасын өту  үшін 

жолдама  алып

Алматыда  жастар  практикасы  тек  шектеулі  к

өлемде  ұсынылады  және  жастардың 

жұмыссыздық мәселесін шешпейді. Мысалы, Алматы қ. Жұмыспен қамту және әлеуметтік 

бағдарламалар басқармасының 2011-2015 жж. арналған Стратегиялық жоспарына сәйкес

, 

артынша  жолдаманы  ж

ұмыс  берушінің  заңды  мекенжайы  бойынша 

аудандық  жұмыспен  қамту  және  әлеуметтік  бағдарламалар  бөліміне  ұсыну  қажет ». 

Алайда  заң  бойынша  жастар  практикасын  өтуге  үміткер  «тіркелген  жұмыссыз»  болуы 

тиіс,  ал  бұл  ол  Алматы  қаласында  тіркелген  жағдайда  ғана  мүмкін  болады .  Алматы қ. 

аудандық  жұмыспен  қамту  және  әлеуметтік  бағдарламалар  бөлімдерінің  ақпаратына 

сәйкес  жастар  практикасы    Алматыда  тіркелген  тұлғаларға  ғана  арналған .  Оған  қоса 15 

000  теңге  мөлшеріндегі  еңбекақы  көшіп-қонушылардың  Алматы қаласында  6  ай  бойы 

тұруы үшін жеткіліксіз.  

28

                                                

26

 «

Халықты жұмыспен қамту» туралы заңынабұл өзгертулер ҚР 27.06.2011ж.№ 444-IV заңына сәйкес 

енгізілген болатын. 

 

27

http://www.almaty.kz/page.php?page_id=1617&lang=1

 

 

28

 

Алматы қ. Әкімдігінің 6.01.2011 ж. № 1/5 қаулысымен бекітілген, 9.12. 2011ж. өзгертулермен.Алматы қ. 

Жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының сайтында 

http://www.depcoz.narod.ru/toppage16.htm

.

 

 

17 

2011 жылы 350 адам, 2012 жылы  200 адам, 2013-2015 жж. жыл сайын 400 адамнан жастар 

практикасын өтеді  деп  жоспарланған  болатын .  Бұл  жоспардың  қиындықсыз  орындалып 

және артығымен орындалғаны таңқаларлық жағдай емес: 2011 ж. қорытынды есеп жастар 

практикасына 759 адамның жіберілгенін көрсетуде

29

Айта  кеткіміз  келетіні,  Басқарма  жұмысының  тиімділігі  «практикаға  жіберілгендердің 

саны  бойынша»  бағаланады .  Жастар  практикасына  жіберілген  759  жастың  қайсысының 

тұрақты  жұмысқа  орналаса  алған-алмағаны  белгісіз  (жастар  практикасының  уақыт 

бойынша  шектеулі  болып  келетінін  еске  сала  кетейік),  дегенмен  жастардың  жұмыспен 

қамтылу  немесе  жұмыссыздығы  ауқымына  әсерін  тигізетін  дәл  осы  тұрақты  жұмысқа 

орналасу. Жұмыс әдісінің өзі мұндай есептілікті ескермейді.  

.  

Бүгінгі  күні  «Қазақстан  Республикасындағы  мемлекеттің  жастар  саясаты  туралы»  заңы  

моральді түрде ескірген.  Жаңа заң жобасы әзірленіп, 2012 ж. наурызында Парламенттің 

Мәжілісіне  жіберілді.  Депутаттар  заң  жобасының  нормаларының  сынап ,  оны Үкіметке 

талқылаусыз қайтаруды ұсынды

30

Жастарға қатысты жекелеген заңдар мен бастамаларда ішкі көші -қон ағымына да ықпал 

етуге  тырыс

қан .  Ішкі  к

өшіп

-

қонушылардың  көпшілігі  ауыл  жастары  болып 

отырғандықтан, олардың  мәселелері  тұрғылықты  жерінде,  яғни  тікелей  ауылда  шешілуі 

көші-қон үрдістеріне ықпалын тигізген болар еді.  

.  

Әлеуметтік  сала  мамандарын  ауыл

ға  тарту  және  ауыл  тұрғындарына  көрсетілетін 

қызметтердің сапасын жақсарту үшін, қала мен ауыл арасындағы тепе-теңсіздікті азайту 

үшін 2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап № 111-IV «Ауылды елдімекендердің әлеуметтік 

сала қызметкерлеріне әлеуметтік қолдау көрсету және ынталандыру мәселелері жөніндегі 

Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгертулер мен толықтырулар 

енгізу туралы» заңы күшіне енді. 

Заңда мамандарға келесі түрдегі жеңілдіктерді ұсыну көзделген болатын: 

а)  2009  жылдың  1  шілдесінен  бастап  70  айлық  есептік  көрсеткіш  (89  100  теңге)  

көлемінде біржолғы көтермеақы төлеу; 

б)  2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап тұрғын үй алу үшін әлеуметтік қолдау –15 жыл 

мерзімге бюджеттік несие, сыйақы мөлшерлемесі 0,01% мөлшері 630 АЕК (801 990 

теңге); 

в)  республикалық  бюджеттен қаржыландырылатын  және  ауылды  елдімекендерде 

орналасқан 

әлеуметтік 

сала 

мекемелері 

мамандарының 

лауазымдық 

еңбекақыларын (тарифтік мөлшерлемелерді) кем дегенде 25%-ға көтеру. 

Артынша,  630  АЕК-ның  тұрғын  үй  алу үшін  жеткіліксіз  болуын  ескер іп,  бюджеттік 

несиенің мөлшері тұрғын үйдің нақты бағасына негізделе отырып, алайда 1500 АЕК-дан 

аспайтын  мөлшерде  анықталатын  болды.  Егер  сатып  алынатын  тұрғын  үйдің  бағасы 

бюджеттік несиенің мөлшерінен асып кеткен болса, жас маман айырмасын төлеуі тиіс

.  

Бұл бағдарламаның тиімділігі күмән тудырады. Фокус-топтарына қатысушылардың атап 

өткеніндей,  лауазымдық  еңбекақыларды  25%-ға  көтергеннің  өзінде  көзделіп  отырған 

табыс деңгейі төмен болып қалуда және жастарды ауылға баруға ынталандырмайды.  

Ауыл жастарын қолдау  мен жағдай жасауға 2009 – 2011 жж. арналған «Ауыл жастары» 

жалпы ұлттық  бастама  шараларының  жоспары

31

                                                

29

Сол жерде. 

 

бағытталған  болатын.  Жоспарда  «ауыл 

жастарының  өзекті  мәселелерін,  жастар ұйымдарының  белсенділігін  анықтау  бойынша 

өңірлік зерттеулер, ауыл шаруашылығы саласындағы  бизнес-жоспарлардың байқауларын 

30

 

Валиев Т. Госзабота о молодежи для галочки.//Голос Республики. - №10 (232). – 16.03.2012 

31

ҚР Премьер-министрінің 25.05.2009 ж.№76-р өкімімен бекітілген.