987
Манашұлы Тұяқпай жырында:
«Балалармен ойнайды,
Ойнап жүріп ол бала
Кеудеге ақыл ойлайды» -деп түйіндеген.
Ойынның тіл дамытудағы ролі ерекше. М. Горкийдің сөзімен айтар болсақ бала
сөзбен де ойнайды. Ол сөзбен ойнағанда, өз ана-тілінің нәзік қасиеттерін үйренеді,
тілдің мағанасын ұғынады. Сонымен нақтылай айтсақ, ұлт ойындары, тіпті жалпы ойын
атаулы, біздің пікірімізше, тіл меңгерудің негізгі құралы болып табылады. Ойын үстінде
бала еш нәрсеге тәуелсіз. Өзін еркін ұстайды, ал еркіндік дегеніміз барлық дамудың
баспалдағы. Ойын үстінде бала тілдің ішкі иірімдерін, сөйлеу дәстүрлерін, тілдің
психологиялық ерекшеліктерін жете түсініп, еркін білуге мүмкіндік алады. Қазақтың
ұлттық ойындарының тағы бір ерекшелігі оған өлең сөздің араласып келіп
отыратындығында. Ұлттық ойындар-ата-бабамыздан бізге жеткен, өткен мен бүгіні
байланыстыратын баға жетпес байлығымыз, асыл қазынамыз.
Сондықтан оны үйренудің, күнделікті тұрмыста пайдаланудың заманымызға сай
ұрпақ тәрбиелеуге пайдасы орасан зор. Ойын баланың алдынан өмірдің есігін ашып,
оның творчествалық қабілетін оятып, бүкіл өміріне ұштаса береді. В.А.
Сухомлинскийдің сөзімен айтқанда: «ойынсыз ақыл-ойдың қалыпты дамуы да жоқ
және болуы да мүмкін емес. Ойын дүниеге қарай ашылған үлкен жарық терезе іспетті,
ол арқылы баланың рухани сезімі жасампаз өмірмен ұштасып, өзін қоршаған, дүние
туралы түсінік алады. Ойын дегеніміз ұшқын, білімге құмарлық пен еліктеудің маздап
жанар оты». Міне, ойын дегеніміз тынысы кең, алысқа меңзейтін, ойдан ойға
жетелейтін, адамға қиялымен қанат бітіретін осындай ғажайып нәрсе, ақыл-ой
жетекшісі, денсаулық кепілі, өмір тынысы демекпіз.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Отбасы және балабақша №2 2010ж
2. Отбасы және балабақша №6 2002 ж
3. Қазақтың ұлттық ойындары. Е. Сағындықов. Алматы «Рауан» 1991ж
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАНЫҢ ЭМОЦИОНАЛДЫ КӨҢІЛ КҮЙІНІҢ
ДАМУЫ
Сарсембаева Айгерім Кемелхановна, Мухтарова Қамар Жақсыбергеновна
Қарағанды қаласы, «Қарлығаш» балабақшасы
«Тәрбиенің құдіреттілігі - ол жеке тұлғаның жанды қайнар бұлағынан байқалады.
Қазіргі психологиялық - педогогикалық теорияда м.ж д.баланың жағымды
эмоцияларын дамыту тек кәсіби мамандыққа ғана байланысты емес ол, тәрбиешінің
жеке дербес қасиеттеріне де байланысты деп тұжырымдаған. Мектепке дейінгі ерте жас
шамасындағы балаларға ерекше қарым-қатынастар талап етіледі Олар өте мейiрiмдi,
нәзік, өте сенгiш келеді.Сондықтан бұл жас шамасындағы балдырғандарды
988
қамқорлыққа алу, жараламай тәрбиелеу өте маңызды.Топта балаларға жақсы және
жайлы болу қажет.
Ерте жас шамасындағы сәбиді тәрбиелеуде ешкім де анасын алмастыра алмайтыны
туралы ұмытпау керек. Сондықтан, ұстаз - психолог оларды ананың тұлғасындай
жұмыс істей білу керек.. Мысалы, шығармашылық жұмыстарды сәбимен бірге анасына
көрсету үшiн iстеу.Ата-ананың сенімділігі арта түсіп балаға деген анасынан басқа да
сүйіспеншіліктер оятады.Сәбидің эмоционалды көңіл-күйі саласының психологиялық
диагностика әдiстерi өте көп. Бірақ бұл әдістердің барлығын пайдалану мүмкіншілігі
бола бермейді. Бiрiншiден, тәрбиешілер тестеудiң нәтижелерiн дұрыс түсiндiрiп беру
үшiн жеткiлiктi психологиялық дайындықта болу қажет. Екiншiден, тәрбиешiге тестiң
нәтижелерi жиi үрейлi немесе қияңқы балалардың тобы көрсеткішінде жеке балаға
деген қарым - қытынаста әрекетсiздiкке әкеп соғады. Диагностиканың нәтижесі осы
жағдайда үлкен қателікке әкеліп соқтырады. Эмоцианалдық көңіл-күй пайда болуын
бағалауда Г.Степанова баланың іс-әрекет реакцияларын ескере отырып бес балдық
шкала жасаған. Бұл шкала бойынша баланың эмоциялық күйiн бағалауға болады.
М.д балалық шақ - денсаулықты қалыптастыру және жеке тұлғаның дамуындағы
адамның өмiрiндегi ең маңызды кезеңі. Сонымен қатар - бұл кезде бала айналасындағы
ересектерге, яғни ата-аналары мен ұстаздарға тәуелді. Келеңсіз жағдайлар, жүрiс-тұрыс,
әлеуметтiк және эмоционалдық мәселелер зардаптылары баланың болашағына тікелей
әсерін тигізеді.(баланы құқығы және жеке басының қасиетi) Баланың іс-әрекетін
сипаттайтын ең маңызды салалардың бiрi -негiзiнде нормалар және ережелердiң
меңгеруi оның әлеуметтiк дамытуы болып табылады: бiр жағынан, баланың заттық
әлемнің қағидаларын түсінуі қажет.Екінші жағынан - адамдарға деген қарым-
қатынастың ережесi. Бұл процессте баланың мінез-құлқының эмоционалды күйзеліске
ұшырауы ата-аналары мен айналасындағылардың кері әсерінен тууы мүмкін.Мiнез-
құлық эмоционалды күйзеліске ұшырайды. Баламен - аналық қатынастардың
бұзушылығы, қолайсыз психологиялық ахуал тағы басқалар патологиялық факторлар
негативтi факторлардың бiр қатарының әсерiмен бiрақ балада әлеуметтiк - эмоцианалды
сәтсiздiктiң белгiлерi қалыптасады. Орынсыз терiс эмоциялар болады, жеке
организмнiң дамуының процессiне кері әсер етеді. Демек, педогоктар мен
психологтерiнiң алдында осыған байланысты балаларды өмірге деген сүйіспеншілігін
арттырып, қоғамда және жеке адам басындағы қайғырулар, басқа адамдардың сезiмiнде
елең ету. (оған көмекке келу, қуану және қайғыру т.б) Өз эмоцияларымен басқара білу
- мектепке дейiнгi жастағы балалардың ең басты жетістігі.. Сондықтан эмоцияналдық
функция ол мектеп жасына дейінгі баланың орталық психикалық функциямен деп
аталады және соған еріксіз түрде айналады. Л.С.Выготскийдің айтуынша мектепке
барғанша баланың эмоцианалды- реакциялары баланың мiнез-құлығына тiкелей
үстемшiлдiк етуін жоғалтады. Сәби өз эмоцияларымен басқаруды үйренедi.” Бұл,
алайда, мектеп жасына дейінгі мерзiмнiң соңғы кезінде қызу өмiрдiң жеткiлiктi
тәжiрибесiмен ғана ие болатындай жағдай болуы мүмкiн. Ұлы педогоктардың
пiкiрiнше, м.ж.д. баланың эмоцианалды көңілінің дамыуы оның тәрбиесiнiң ең маңызды
шарттарының бiрi болып табылады. Мектеп.ж.д.баланың эмоционалды күйзелуі
болашақта жеке тұлға болып қалыптасуы үшін қауіп-қатер тудырады. Баланың iшкi
эмоция көңіл-күйінің қатынасы әлеуметтік жағдайы даму үшін ықпал етеді.Міне осыған
