Жоба орындаушысы

184 
 
4-ереже.
 
Сөзін  бөлмеңіз.  Сіздің  міндетіңіз – оның  ойын, 
сезімін, қалауын сезіну. 
5-ереже.
 
Сұрақ 
қойып 
отырыңыз. 
Егерде 
сізге 
жасөспірімнің  не  айтқысы  келгенін  ұқсаңыз,  оған  сұрақ  қоя 
отырып,  оның  қалауын  дұрыс  түсіндіңіз  бе,  əлде  жоқ  па  соны 
қайталап тексеріңіз.  
6-ереже.
 
Түсінгеніңізді  білдіріңіз.  Жасөсіпірім  сіздің 
тыңдағаныңызды жəне оны түсінгеніңізді білуі қажет.  
7-ереже.
 
Өз ойыңызды айтуға рұқсат сұраңыз. «Сен менің 
не  ойлайтынымды  білгің  келе  ме?»  Егер  де  жасөспірім  сізге: 
«Иə»  десе,  сіз  онымен  өз  ойыңызбен,  пікіріңізбен,  сезіміңізбен 
бөлісесіз. Ал егер де жасөспірім сізге: «Соншалықты емес» десе, 
– əңгімелесуді доғарыңыз. 
8-ереже.
 
Өз  атыңыздан  сөйлеңіз.  Ең  қарапайым  тəсіл 
ретінде – сөйлемде  «Мен»  сөзін  пайдалану.  Мысалы, 
«Мен  ойлаймын...  мен  сезінемін...  мен  қалаймын...».  Бұл  өз 
ойыңыздың  көрінісі;  сіз  жасөспірімге  өз  ішіңізде  не  болып 
жатқанын  айтасыз.  Келесідей  сөз  тіркестері: «Сенікі  дұрыс 
емес,  сен  түсінбедің,  сен  жағдайды  дұрыс  ұқпадың, 
сен өзіңді дұрыс ұстамадың, сен менің өмірімді қиындаттың», – 
кінəлауға жатады. Олар ылғи да екі реакцияны тудырады: талас-
тартыс немесе алшақтау. 
 
 
 
БАЛА АГРЕССИЯНЫҢ  
«ОТБАСЫЛЫҚ» СЕБЕПТЕРІ 
 
1.  Ата-аналар балаларды қабылдамайды.  
Қалаусыз  өмірге  келген  балаларда  агрессия  ұстамасы  жиі 
болады.  Ата-анасы  балаға  оның  дүниеге  жоспарсыз  келгенін 
айтпаса  да,  олар  оны  ата-анасының  қимыл-əрекетінен,  дауыс 
ырғағынан  сезеді.  Мұндай  балалар  барлық  əрекетімен  өмір 
сүруге  құқылы  екенін,  ата-аналарының  махаббатын  жаулап 
алуға тырысады.  
2.  Ата-аналар  тарапынан  немқұрайдылық  жəне  өшпен-
ділік.  Егер  ата-аналар  балаға  немқұрайлы  қараса,  кей  кездері 
тіптен өшпенділік танытса, олар бұл жағдайда терең күйзеледі.  
3.  Отбасындағы  эмоционалды  байланыстың  болмауы. 
Бала  бойындағы  агрессивтілік  деңгейінің  жоғары  болуы,  бұл 
53 
 
7.  Мен  жоспарым  біршама  бұзылса  ашуланамын,  мазасыз-
данамын.  
    1 2 3 4  
8.  Тəуекелге баруым өте қиын.  
    1 2 3 4 
9.  Табандылықты жиі көрсетемін.  
    1 2 3 4  
10.   Өзім  қабылдаған  күнтізбем  бұзылса,  бірден  күйзеліске 
ұшыраймын.  
    1 2 3 4  
 
Кілті: 
Берілген  тұлғаның  əр  қасиеті  бойынша  балл  қосындысы 
есептеліп, 2-ге  көбейтіледі.  Əр  қасиет  бойынша  жоғарғы  балл 
саны – 80-ге тең. Келесі нормалар беріледі:  
20 – 30 балл – төменгі деңгей  
31 – 45 балл – орта деңгей  
46 жəне одан жоғары – жоғары деңгей  
 
 
«Қарым-қатынастық  агрессивтіліктің  интегралды  фор-
масын анықтау» тесті 
Нұсқау: 
«Жауап  қағазына  тұжырымның  жанына  өзіңіздің  «иə» 
немесе «жоқ» деген жауабыңызды қойыңыз».  
 
1. 
Кейде мен кенеттен «жарыламын», ашуланамын. 
2.   Егер мен өзімнің ашу немесе ызам басқа біреуге берілгенін 
көрсем, онда бірден өзімді қолға аламын. 
3.   Жиналып  қалған  ызадан  құтылу  үшін,  мен  өзіме  ерекше 
дəстүр ойлап таптым: жастықты жиі ұрып тұрамын, қабыр-
ғаны ұрамын, жүгіремін жəне т.б. 
4.   Мен  мектепте  өзімді  өзім  ұстаймын,  ал  үйде  ұстамды 
емеспін.  
5.   Кейде мен өзімнің басқа біреулердің ашу, ызасын шақырып 
тұрғанымды  түсінемін,  бірақ  маған  өз  мінез-құлығымды 
өзгерту қиын немесе өзгерткім келмейді.  

54 
 
6.   Егер  маған  дөрекі  сөйлесе,  мен  əдетте,  өз-өзімді  ұстаймын 
жəне дөрекілік ежол жібермеймін.  
7.   Кейде мен өзім мойындаймын: мен жаман адаммын.  
8.   Егер  мен  ашулансам  болды,  қоршаған  адамдардан  өзімнің 
қалағаныма қол жеткіземін.  
9.   Мен  көбіне  қарама-қарсы  топтарға  кіріп  кеткенімді 
байқамай қаламын. 
10.   Кей кездері мен біреумен ұрысқым келіп тұрады. 
11.   Мен өзімнің дөрекілігім үшін жиі жазаланамын.  
12.   Мені қандай да бір болмашы нəрсе үшін ашуланамын.  
13.   Ашуланғанда  мен  біреуді  (баланы,  жануарды  жəне  т.б.) 
ұрып жіберуім мүмкін. 
14.   Ашу-ыза  басқанда  мен  жаны  жоқ  заттарға  ызамды 
шығарамын  (үстелді  жұдырықпен  ұру,  бір  нəрсені 
сындырамын, ыдысты сындырамын). 
15.   Мені  ешкім  танымайтын  жерде  мен  өз  ашуым  мен  ызамды 
көрсете аламын.  
16.   Менің ойымша, менің мінезім оңай емес.  
17.   Егер құрбыларымның бірі мен туралы жаман сөз айтса, мен 
оған ол туралы не ойлайтынымның барлығын айтамын. 
18.   Кейде  менің  өзімді  жек  көретін  немесе  өзіме  ашуланатын 
кездерім болады.  
19.   Күрделі  немесе  қиын  нəрсені  жасау  үшін  мен  өзімді  өзім 
ашуландыруым керек.  
20.   Кейде  мен  жақсы  емес  топтың  мүшесі  болғанымды 
байқамай қаламын. 
21.   Əдетте,  мен  біреумен  ұрысып  алсам,  өзім  жеңілдеп 
қаламын.  
22.   Кейбір адамдар менің дөрекілігім үшін маған ренжулі.  
23.   Мен  қатты  шаршаған  кезде  жылдам  ашуланып,  өзімді  өзім 
ұстай алмаймын. 
183 
 
 «Адамға  екі  құлақ  бе-
рілгенмен 
ауыз 
біреу, 
сондықтан тіс жармауды 
ұмытпа.  
Халық мəтелі 
-   Сипалауды қолдану.  
Біз  жақсы  көретін  адамымызға  жақындай  отырып,  оған 
өзіміздің  эмоционалды  жылылығымызды  білдіреміз.  Нəрестені 
қолына  ала  отырып,  ата-ана  оны  əлдилейді,  бетінен  сүйеді, 
басынан сипайды.  
Ал,  жасөспірімге  келгенде  қалай?  Əрине,  егерде  сіз  оны 
құрбыларының көзінше құшақтасаңыз, ол сізді «Қойыңыз!»- деп 
итеруі мүмкін. 
Егерде сіздің балаңыз қандай да бір жетістікке қол жеткізсе, 
құшақтауыңыз  орынды  (спорттағы  жеңіс,  конкурсқа  сəтті 
қатысу, ҰБТ тапсыру, жүргізуші куəлігін алу). 
 
-   Жасөспірімнің сөйлеуіне назар аударыңыз.  
Ол сөйлегенде көзіңді алып қашпа, төбесінен төнбе немесе 
ол сөйлеп жатқанда басқа жаққа қарама.  
 
-   Балаңызды дұрыстап тыңдауды үйреніңіз.  
Қарым-қатынас  психологиясында  бұл  «белсенді  тыңдау» 
технологиясы деп аталады.  
 
 
«БЕЛСЕНДІ ТЫҢДАУ» ЕРЕЖЕСІ 
 
«Белсенді тыңдау» дегеніміз не?
 
1-ереже.
 
Жасөсіпірімді тың-
дауда  басқа  ешнəрсемен  айна-
лыспаңыз.  Егер  жұмысыңыздан 
босай  алмай  жатсаңыз,  былай 
деңіз: «Менімен  сөйлескің  келе-
тінін білемін, маған ол қызықты. 
Бірақ мен саған толықтай көңіл аударғым келеді. Дəл қазір мен 
саған  көп  көңіл  бөле  алмаймын,  дегенмен,  сен  маған 
жұмысымды аяқтауға уақыт берсең, мен сенің қасыңда отырып, 
тыңдауға дайынмын». 
2-ереже.
 
Жасөспірім  сезіміне  мұқият  болыңыз.  Өзіңізден 
сұраңыз: «Менің балам не сезінеді?» Бұл сізге оның не айтқысы 
келгенін түсінуге көмектеседі. 
3-ереже.
 
Жасөспірімнің  қимылын  бақылаңыз.  Кейде  дене 
қимылы айтқан сөзіне сай келмейді.