19
Қысқартылған сөздер яғни,аббревиатуралар мақсатқа сай бірнеше рет
қайталанса пайдаланылады.
5.8.2 Механикалық, химиялық, математикалықжәне басқа өлшемдердің
шартты әріптік белгілері,сондай-ақ графикалық белгілер бекітілген стандартқа
сай болуы керек.Шартты әріптік белгілер барлық ШБЖ мәтінінде бір үлгіде
болуы тиіс.Мәтінде шартты әріптік белгіден бұрын түсінік береді.
Мысалы – «құлдырауға уақытша қарсыластық
в».
5.8.3 Бірліктің әріптік белгілерін тік шрифтпен баспа әріптермен тереді
(жазады) .Бірлік белгісінде нүктені қысқарту белгісі ретінде қоймайды.
5.8.4 Физикалық өлшем бірліктердің атын тек өлшемнің сандық
мағынасынан кейін және
баған
тақырыбынан кейін,кесте
атынан
кейін,формулада өлшем белгілерін түсіндірген соң қысқартуға рұқсат етіледі.
Мәтінде
қысқартылған
белгілерді
бірліктің
толық
атының
орнына(өлшемнің сандық мағынасынсыз), сонымен қатар бірлік белгілерімен
өлшем арасындағы тәуелділікті білдіретін формулалармен біржолға жазуға
болмайды.
Былай жазу керек: «күш 40Н құрайды» немесе «күшті ньютонмен
көрсетеді», бірақ былай жазуға болмайды: «күш көрсетілімі Н ».
Бірлік белгілерін өлшемнің сандық мағыналарымен орналастырады және
олармен бірқатарға жазады (келесі жолға ауыстырмайды). Қисық сызықты
бөлшегі бар бірлік белгісінің алдында тұратын сандық мағынасы жақшалармен
жабылады.
Соңғы сан мен бірлік белгісі алдында саңылау қойылады.
Дұрысы:
100 kW; 100 кВт
80 %
20 °С
(1/60)s.
Бұрысы:
100kW; 100кВт
80%
20°С; 20° С
1/60/s.
Жолдан көтеріліп тұрған белгілерге саңылау қойылмайды (…°, …´, …´´).
Дұрысы:
20°
Бұрысы:
20 °
5.8.5 Ондық бөлшегі бар сандық өлшем мәнінде бірлік белгілерін барлық
санның үстіне орналастырады.
Дұрысы:
423,06 m; 423,06 м
5,758° немесе 5°45,48´
немесе 5°45´28,8´´.
Бұрысы:
423 m 0,6; 423 м, 06
5°758 немесе 5°45´,48
немесе 5°45´28´´,8.
20
5.8.6 Шекті ауытқулары бар өлшем мәнін көрсетер кезде шекті ауытқуы
бар сандық мәнді жақшаға алады және бірлік белгісі жақша сыртында
жазылады немесе бірлік белгісін сандық мәннен кейін және шекті ауытқудан
кейін қояды.
Дұрысы:
(100,0 ± 0,1) kg; (100,0 ± 0,1) кг
50 g ± 1 g; 50 г ± 1 г.
Бұрысы:
100,0 ± 0,1 kg; 100,0 ± 0,1 кг
50 ± 1 g; 50 ± 1 г.
5.8.7 Бірлік белгілерін баған тақырыптарында және кесте жол аттарында
қолдануға болады.
1-ші мысал
Атаулы шығын, m/h
Көрсеткіштің жоғарғы шегі, m
Роликтің шеткі оң жақ
бөлу бағасы, m,
Кем емес
40 и 60
100,160,250,400,600, и 1 000
2 500, 4 000, 6 000 и 10 000
100 000
1 000 000
10 000 000
0,002
0,02
0,2
2-ші мысал
Көрсеткіш аты
Күш қуат мәні, kW
18
25
37
Габаритті мөлшер, mm:
ұзындығы
ені
биіктігі
Ізі, mm
Ойық ені, mm
3080
1430
2190
1090
275
3500
1685
2745
1340
640
4090
2395
2770
1823
345
5.8.8 Бірлік белгілерді формулада өлшем белгісін түсіндерген соң
қолдануға болады.Әріп түрінде көрсетілген сандық мәндер арасында немесе
өлшем тәуелділігін көрсететін бірлік белгілерін формуламен бірге жазуға
рұқсат етілмейді.
Дұрысы:
v = 3,6 s/t,
қайдаv – жылдамдық, km/h;
s –жол, m;
t –уақыт, s.
Бұрысы:
v = 3,6 s/tkm/h,
қайдаs – жол, m;
t –уақыт, s.
21
5.8.9 Туындыдағы әріптік бірлік белгілерін көбейту белгісі ретінде орта
сызықта нүктелермен бөліп қояды. Бұл символ үшін«х-ты »қолдануға
болмайды.
Дұрысы:
N·m; Н·м
А·m²; А·м²
Pa·s; Па·с.
Бұрысы:
Nm; Нм
Аm²; Ам²
Pas; Пас.
5.8.10 Бірлікке қатысты әріптік белгілерде белгі ретінде тек бір қисық не
көлденең сызықты қолданады.Бірлік белгілерін туынды ретінде де бірлік мәнді
бір санның дәрежесін табу үшін қолдануға болады (жай шама және теріс шама).
Егер қатынасқа кіретін бір бірлік үшін теріс дәрежелі шама
берілсе(мысалы, s¯¹, m¯¹, K¯¹, с¯¹, м¯¹, К¯¹),қисық немесе көлденең сызық
қолдануға болмайды.
Дұрысы:
W·mֿ²∙Кֿ¹; Вт∙мֿ²∙Кֿ¹
WВт
m²∙К м²∙К
Бұрысы:
W/m²/К; Вт/м²/К
W Вт
m² м²
К
К
5.8.11 Бірлік белгісіндегі математикалық алымы мен бөлгішті қисық
сызықпен бір жолға орналастырады,туындыдағы бірлік белгісінің бөлгішін
жақшаға алады.
Дұрысы:
m/s; м/c
W/(m·K); Вт/(м·К).
Бұрысы:
m
/
s
м
/
с
W/m·K; Вт/м·К.
5.8.12 Екі немесе үш бірліктен туынды бірлікті көрсету кезінде әріптік
белгілерді және бірлік атын да қосуға болмайды ,бір бірлік үшін белгі,екінші
бірлік үшін атын жазу керек.
Дұрысы:
80 км/сағ
80километр сағатына.
Бұрысы:
80 км/сағ
80 кмсағатына.
5.8.13Әріптік бірлік белгілер үшін арнайы тіркестер қолдануға болады:
…°, …´, …´´, %, ‰ , мысалы … ْ /s.
5.8.14 Физикалық өлшемі бар сандық бірліктерді тек санмен теру
керек,мысалы:жылдамдық 30 м/с,мәтінде физикалық өлшемдер онға дейін
болса әріппен ,көп болса санмен жазады.Бөлшекті әрдайым санмен тереді.
Бөлшектер ондық бөлшек болып келтірілу керек,дюйм өлшемінен басқалары:
«екі есеге көбейту», «0,5 есе азайту».
