Кокс ретіңде көмірлердің өзі қасиеттеріне байланысты қосымша
түрге бөлінеді (ол
2
.
1
- кестесінде көрсетілген).
Жартылай антрацит (ЖА) жэне антрациттерге (А) құргақ күлссіз
күйіндв үшпя заттар бөлінуі 9%-тен аспайтын көмірлер жатады.
Жартылай антрациггің жану жылулығы жогары болады (Q,
> 3 5
МДж/кг), ал антрациттің орташа жану жылулығы Q, « 33,7 МДж/кг
мөлшерінде гана болады. Бұл - өте жогары сапалы, механикалық
берік қазандық отыны болып есептелінеді. Антрацитті алысқа
тасымапдау экономикалық жагьшан тиімді болады. Тыгыздыгы 1400-
1700 кг/м -қатең.
Қазбалы көмірлер және жанғыш тақтатас ірілігіне қарай да
бөлінеді тақга (100 мм-ден үлкен), ірі( 50-100 мм), жаңғақ (25-50 мм),
майда
(13-25 мм), шемішке (6-13 мм), үнтақ (<
6
мм). Көмір
маркасына сәйкес ірілік кпасын қосып жачады, мысалы, ҚІ — қоңыр
ірі көмір ТМ - тас майда көмір, т.б. Энергетикалық көмірді әдетте
іріктемейді, қатардағы көмір ретінде кесегінің үлкендігі 300 мм-ден
аспайтын мөлшерде тұтынушыларға жіберіледі. Энергетикадағы ең
көп тараған көмір түрі антрацит, себебі ол басқа мақсаттарга жарай
бермейді.
Бірігетін көмірдің бір бөлегін құрғақ немесе ылгалды байьпуға
жіберіп, оның ішінен күлі аз концетратын бөліп алады, ап күлі көп
(Ad = 33-39%) бөлігін энергетикалық мақсатқа қолданып, күлі өте
жоғары бөлігі үйіндіге шығарылады ( Ad> 45% ).
Қазандық және технологиялық қондырғыларда жагылатын
мазуттың флотты және ошақгы деп аталатын екі түрі бар. Ошақты
мазуттың М40 жэне M100 атты екі маркасы бар. Мазуттың
түгқырлыгы өте үлкен. M l 00 маркалы мазутгың 80°С-тағы
кинематикалық тұтқырлығы 118 мм
2
/с-ке дейін төмендетеді. М40
маркалы мазут 10°С-қа, ал M l00 маркалы мазут 25°С-ка дейін қатпау
керек. Бір марканың шегінде ошақты мазуттар күкірг қоспасына
байланысты үш соргқа бөлінеді азкүкіртгі ( Sf <0,5%), күкіртгі
(Sf
= 0,5-2%) жэне жогары күкіртгі ( Sf= 2,5- 3,5%).
Бақы лау сұрақтары.
1. Қоңыр көмірдің сипаттамалары?
2. Тас көмірдің сипаттамалары?
3. Жартылай антрацит және антрациттің сипаттамалары?
4. Ошақгы мазутгың маркалары?
38
2.3 Сұйыц, газ тэрізді отындардыц күрамы жэне негізгі
сипатгамалары
Сұйық отындардың барлыгы мұнайды өңдеген кезінде алынады.
Ол үшін шикі мұнайды 300-370°С-қа дейін кыздырып, алынган буды
эртүрлі
температураларда сүйылатын фракцияларга бөледі:
сұйытылган газ (шығымы
1
%), бензин (15%, t* = 30-180°С), керосин
(17%, tk = 120-315°С), дизель отыны ( 18%, t* = 180-350°С). Қайнау
температурасы 330-350°С-тағы сұйык қалдықты мазут деп атайды.
Аталган фракциялар жагармай алынатын және іштей жанатын
қозғағыштарга қажетті отыңдар - бензин, керосин және дизельді
отын алынатын шикізат болып табылады.Мазутты фракция ары карай
өндеуге жіберіліп крекинг (разложение) процесі арқылы таза мұнай
өнімдерін, содай ақ химиялық өндіріске шикізат апуга болады.
Сондықтан қазіргі кезде мазутты отын ретінде қолдану шектелінген.
Оны кейбір жағдайларда қозгагыш отыны ретінде де пайдапануга
болады, себебі кұрамы негізінен көміртегі (С * 84-86%) және
сутегіден (Hf = 10-12%) тұрады. Кейбір қазба орындарындагы
мұнайдан алынган мазуттың құрамында өте үлкен шамада (4,3% -ке
дейін) күкірт кездеседі. Соңдықтан оны жаққан кезде қондыргылар
мен қоршаган органы сақтау қиынга түседі.
Мазуттың күлділігі 0,14% -тен аспау керек, ал құрамындагы су
мөлшері 1,5% -тен үлкен болмауы қажет. Күлдің қүрамында ванадий,
никель, темір және басқа металлдар бар, сондықтан оны ванадий
немесе басқа металл алуга шикізат ретінде жиі пайдаланады.
Соңгы кезде көмірден сүйық отын алу мәселесі өте маңызды
болып түр, бірақ ол табиги сүйық отынға қарағанда қымбатқа түседі.
Газтәрізді отынныц қүрамы және негізгі сипатгамалары.
Газтәрізді отынга негізінен табиги газ жатады.
Оның
табиғаттағы қоры өте мол. Табиги газдың негізгі компонентіне метан
СН
4
жатады, ал кейбір жерлердің газында аз мөлшерде азот N
2
,
жогары көмірсутегілер СпҢ,, жэне диоксидті көміргегі СОг кездеседі.
Мүнайды өндіру кезінде ілеспе газ деп аталатын, құрамында метаны
аздау, бірақ жоғары көмірсутегі коп, жанган кезде мол жылу
шыгаратын газ алынады. Мүндай газды пайдалану қазіргі кезде өте
негізгі мәселе болып түр. Бірқатар елдерде ілеспе газбен электр
стансалары жүмыс істейді. Егер табиги газ жүретін қүбыр жақын
болса, онда іпеспе газды соған апарып қосқан дүрыс.
39
Өндіріс пен тұрмыста өте кең тараған сұйытылған газ
қолданылады. Ол мұнайды және оның іпеспе газдарын өндеу арқылы
алынады. Оның құрамында техникалық пропан СзН*, техникалык
бутан С
4
Н
10
және олардың қоспалары бар.
Металлургиялық зауыттарда ілеспе өнім ретінде коксты және
домналық газдар алынады. Атапған екеуі де осы зауыттардагы
пештер мен технологиялық аппарагтарды жыльпуга арналады.
Олардың біраз бөлігі тұрмыстық газбен жабдықгауда қолданылуы
мүмкін, бірақ құрамында СО-ның көгггігінен (5-10%) оның
қолданылуы
шектелінеді
де,
негізінен
зауыттың
электр
стансаларындағы ошақтарда жағылады.
Соңгы кездерде біраз жерлерде органикалық қалдықтардың
анаэробты ферментациясының өнімі — биогаз қолдану тауып жүр. Ол
органикалық қапдықтардың шіруінен пайда болады. Шетелдерде
(Қытай, Жапония) биогаз көзі ретінде алдын ала екшеленген
тұрмыстық жагдайда қолданылады.
Бақылау сүрақтары:
1. Мазуттың құрамы жэне жану жылулыгы?
2. Мазутгың сапасының көрсеткіштері?
3. Газтәрізді отынның сипаттамасы және құрамы?
4. Жасанды газдың сипаттамалары және құрамы?
5. Сұйытылған газдың құрамы?
40
Достарыңызбен бөлісу: |
