Экономикалық теория
15
Сонымен, экономикалық теориямен пайдаланылған әдістер
кешені, экономикалық шындықты тану әдістері.
Экономикалық теория әдістемелік қызметін орындай
отырып, басқа экономикалық пәндерді зерттеу үшін ғылыми
негізделген, объективті тұғыр береді, танымалы қызметіне ие
болып, экономикалық заңдар мен құбылыстарды іс-әрекетін
түсінуге көмектеседі: нарықтық жүйе дегеніміз не, оның
механизмі қалай құрылған, жалпы экономикалық тепе-теңдікті
қалай қамтамасыз етеді және т.б.; тәжірибелік қызметін тарата
отырып,
мемлекеттің
экономикалық
саясатын
жасауға
мүмкіндік береді: мемлекет қалай және қандай механизм
арқылы
жұмыссыздықты
реттейді,
фискалдық
саясатты
анықтайды, инфляцияны төмендетеді және т.б.; болжамдық
қызметі орындай отырып, экономиканың жоспары мен даму
болжамдарын және жалпы қоғамның бір тұтас құруға болады.
Позитивті және нормативті экономикалық теория
Позитивті экономикалық теория дегеніміз бұл, не бар, не
нәрсе
анықталған,
не
соған
жеткізген.
Позитивті
тұжырымдардың негізінде экономикалық теория заңдылықтар,
категориялар және заңдардың шаруашылық жүйелердің дамуы
бойынша принциптер шеңбер жасайды. Ендеше, позитивті, бұл
шаруашылық қызметінің экономикалық процестерінің мазмұны
болып табылады. Позитивті экономикалық теория – объективті
экономикалық заңдардың механизмі мен өзгешелігін әрекетін
түсіндіреді.
Нормативті экономикалық теория не және қалай болуы
керектігімен байланысты болады, егер біз қандай да бір
нәтижелерге жетуді мақсат етіп қойсақ. Нормативті экономикалық
теория экономикалық қызметті, мемлекет саясатын және барлық
нарық субъектілерін тұтасымен қалыптастырады.
Позитивті, ненің бар екенін, қарастырса нормативті қалай
болуы
керектігін
қарастырады.
Нормативті
бағалаулар,
нормативті
разрядтан
позитивті
разрядқа
өтеді,
ол
экономикалық теорияның жетістігі болып өзінің дамуында тағы
да ілгері бір қадам жасайды.
Н. А. Маженова
16
1.5. Экономикалық теория дамуының негізгі сатылары
Меркантилизм – экономикалық теорияның бірінші мектебі.
Физиократтар – классикалық мектеп.
Классиктердің нарықты мектебі.
Маркстік саяси экономия.
Экономикс – «саяси экономия емес» курс.
Меркантилизм – экономикалық теорияның бірінші мектебі.
Оның
атауының
өзі
(саудагер)
кездейсоқ
емес.
Феодализмнің құлдырау кезеңінде (16-18 ғғ.) көпестер “басты
ерлер” болып көрінеді. Оларға сауданың дамуы және “баю
ғылыми”
теориясы
керек
болды
және
оны
олар
меркантилистерден алды. Басты теоретиктер – экономистер
Томас Ман (1571-1641), – Англияда, Антуан де Монкретьен
(1575-1621) Францияда болды. Кейінгісі айналымға саяси
экономика (1615) терминін енгізді.
Олардың идеялары мыналар:
1. Қоғамның байлығы ақша болады (алтын және күміс).
2. Баюдың қайнар көзі айналым сферасы болады (сауда).
3. Мемлекет өзінің тікелей бағытталған экономикалық
саясатымен белсенді көмектесуі керек.
Меркантилизм саясатының басты міндеті – елде ақша
жинақталуын қамтамасыз ету болды. Ерте меркантилизм
кезеңінде бұл әкімшілік әдістермен іске асырылды (ақшаны
шетелдерге
шығармау,
импортты
шектеу).
Кейінгі
меркантилизм кезеңінде экономикалық әдістермен (сыртқы
сауданы, кеме қатынасы, экспорттық тауарлар өндірісін дамыту,
белсенді сауда байланысын қолдаумен) жүзеге асыру. Олардың
қателері – бұл айналым сферасын көтермелеу және өндіріс
сферасын бағаламау. Материалдық байлықты өндіріс сферасы
береді, онсыз ақшаның керегі болмас еді.
Физиократтар – классикалық мектеп. Физиократтардың
өкілдері
Кенэ
(1694–1774),
Жак
Тюрго
(1727–1781).
Физиократтардың мәні – бұл табиғат билігі. Байлықтың көзін,
айналым сферасы емес, өндіріс деп есептеді. Бірақ олар, байлықтың
құрылатын жерін, өндіргіш саласын ауылшаруашылығы деп
есептеді.
Өнеркәсіп
жұғымсыз
сфера
деп
анықталды.
Экономикалық теория
17
Өнеркәсіпті сүймеушіліктің себебі, ол кезде ауылшаруашылығы
кедейшілік жағдайда болды, ал өнеркәсіп дамымаған, жоғарғы
класқа негізінен сән салтанатты заттарды өндірген. Сондықтан,
ауылшаруашылығы беделін колдады.
Классиктердің нарықты мектебі. Классикалық саяси
экономияның өкілдері шотландиялық экономист және философ
А.Смит (1723-1790) және Д. Рикардо (1772-1823). Олар,
өндірістің бәрі қоғамның байлығын көбейтеді деп есептеді.
Олармен, қазірдің өзінде, өзекті болып саналатын және
концепция ұсынылды. Ол адамдардың шаруашылық қызметін
ынталандыру проблемасы. Байлықтың өсу жағдайы еркін және
бәсекелес нарықты экономикада болады. Қоғамда белгілі
«табиғи тәртіп» болады, яғни адамға тәуелсіз белгілі заңдар
жұмыс жасайды. Олар «көрінбейтін қол» сияқты экономикалық
процестерді басқарады.
Маркстік саяси экономия және экономикс; неоклассицизм
және кейнсианство. Қоғам әртүрлі әлеуметтік топтардан тұрады,
олардың әрқайсысының өз ықыласы және өз идеологиясы бар.
Осыдан,
олардың
ықыластарының
соқтығуы
болады.
Идеологиялық дискуссияға қатыса отырып ғалымдар сол немесе
басқа әлеуметтік топтар жағында болып қалуы мүмкін. Мысалы:
меркантилистер көпестердің ықыласын қолдады, классиктер – туа
бастаған капиталистер класының ықыласын жақтады.
Марксизмнің идеологизациялық теориясы ашық болды,
онда жұмысшы кластың ықыласы қорғалды.
Маркстік экономикалық теория. Марксшілер жұмысшы
кластың
мүдделерін
қорғаймыз
деп
ашық
жариялады,
сондықтан да ол пролетарлық саяси экономия деп аталады.
Бұл ілімге байланысты:
1) Капиталистік қоғам кластық-антагонистік болады.
2) Жекеменшікті құрту және буржуазияны класс түрінде
жою туралы сөз болып отыр.
3) Маркс капиталистік қоғамды жұмысшы класс позициясы
тұрғысынан терең зерттеді. Капиталистік қоғам біреулердің
баюына
және
біреулердің
қирауына,
қайыршылықтың
күшеюіне, капиталдың қанауына әкеледі. Бірақ ХХ ғасырдың
аяғында батыстағы қоғамдар, социализм елдерінің қоғамына
қарағанда тұрақты, бай және өте демократияшыл болып шықты.
Достарыңызбен бөлісу: |
