Эстонияның жалпы орта білім беруінде қоғамдық басқару оқушылар өкілдігі,
педагогикалық және қамқоршылық кеңестер арқылы жүзеге асырылады.
Эстония мектептерінің қамқоршылық кеңесі үнемі қызмет жасап отыратын
орган, оның міндеті мектеп оқушылары, педагогтары, мектептің иесі,
оқушылардың ата-аналары, мектеп түлектері және оқу-тәрбие жұмысын
бағдарлау және бақылау бойынша мектепті қолдайтын ұйымдар, оқу және
тәрбие беру үшін қолайлы жағдай жасау болып саналады.
Оның құрылу және қызмет тәртібін мектептің иесі белгілейді. Мектеп
директоры қамқоршылық кеңесіне есеп беруге міндетті.
Ресей Федерациясындағы «Білім туралы» заңның жаңа жобасы мектептегі
өзін өзі басқарудың жаңа формасы – Басқарушы кеңестерді енгізуімен
ерекшеленеді. 1996 жылы мектептік мекемелерге енгізілген қамқоршылық
кеңестерден Басқарушы кеңестердің айырмашылығы – олар стратегияны
басқаруда шынайы басқару өкілеттігіне ие, бюджеттік қаржылық қаражатты
қоса алғандағы ресурстардан және кадрлық ресурстардан тұрады.
2004-2006
жылдары білім беруді дамытудың Федералдық бағдарламалары
шеңберінде мектептердің Басқарушы кеңестері моделін байқаудан өткізу және
Ресейдің алты аймағында осы модельді іс жүзінде кең және жаппай енгізуге
дайындау бойынша эксперимент іске асырылды.
Эксперимент мониторингі назар аударуға тұрарлық нәтижелерді тіркеді.
Мысалы, мектеп әкімшілігінде туындаған бірқатар қиындықтар мен
шиеленістер басқаруда қоғамдық қатысудың артуымен байланысты емес,
алқалы басқару мәдениеті мен дағдылары болмауы немесе қабылдамауы. Сол
сияқты, мектеп әкімшілігі тарабынан Басқарушы кеңестерін енгізуде туындаған
қарсылықтар туралы болжамдарға қарамастан, кейбір директорлар
қамқоршылық кеңестерінен соңғылардың құзыретіне кірмейтін мәселелер
бойынша да жауапкершілікті бөлісу мүмкіндігін көреді, сондықтан оларды
құруға және дамытуға қолдау көрсетеді. Тұтас алғанда, білім беру процесіне
қтысушылардың барлығы – федералдық өкіметтер, жергілікті өкіметтер, білім
беру мекемелері, педагогикалық ұжым, оқушылар, ата-аналар үшін
қамқоршылық кеңестерін енгізудің маңызы мен пайдасы көрсетіледі.
Сонымен, қамқоршылық кеңестері қызметін ұйымдастыруың қазақстандық
және шетелдік тәжірибесін зерттеу негізінде Қазақстанда,ы қамқоршылық
кеңестері институтын дамыту жөніндегі ұсынымдар ретінде төмендегі
ұсынылады:
1)
Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасының мақсатты көрсеткіштеріне қол жеткізу үшін білім беру
ұйымдары жанында қамқоршылық кеңестерін құруды жалғастыру;
2)
Қамқоршылық кеңестерін құру және дамыту процесін ақпараттық, оқу,
әдістемелік сүйемелдеу;
3)
Қамқоршылық кеңесі қызметі мен оны сайлау тәртібінің жаңа үлгілік
ережелерін дайындау және бекітуге кіргізу;
4) Демеушілік көмек көрсеткен жеке және заңды тұлғаларды ынталандыру
механизмін дайындау;
13
5)
Жаңа үлгілік ережелерді дайындауда мектепті дамыту стратегиясын
дайындауда, бюджетті бекіту және т.б. қамқоршылық кеңестерінің өкілеттігіне
қосу.
14
2
Білім беру ұйымдары қамқоршылық кеңестері қызметінің тиімділігін
теориялық-әдіснамалық негіздеу
Білім беру ұйымдарындағы қамқоршылық кеңестерінің қызметі – бұл
бюджеттен тыс қаржыны тартудың тиімді, заңдылықты сауатты инструменті
ғана емес, сонымен қатар, мектепке, педагогикалық ұжымға және оқушыларға
көмек көрсетудің ең тиімді тәсілі.
Қазақстандық білім беруді жүйелі түрде жетілдіру жағдайында
қамқоршылық кеңестері қызметінің сапасын арттыру – объективті қажеттілік.
Ғылыми-әдіснамалық әдебиеттерді зерделеу және білім беру ұйымдары
қамқоршылық кеңестерінің қызметін талдау қамқоршылық кеңестерінің
қызметін теориялық-әдіснамалық негіздерін дәлелдеуге мүмкіндік берді.
Әлеуметтік ұйымдарды зерттеуде әлеуметтану тәсілдерінің қалыптасуына
Ф. Тейлор, М. Вебер, А. Маслоу, Р. Мертон, Т. Парсонс, А. Файоль, А.
Этциони, Э. Гидденс, Н. Смелзер, Дж. Томсон, Л. Бовье және т.б. елеулі үлес
қосты. Олардың еңбектері әлеуметтік институттар мен әлеуметтік ұйымдарды
зерттеудің теориялық-әдіснамалық негіздерін құрады.
Социологтар бұл проблеманы зерттеуге XX ғасырдың 60-жылдарының
ортасында назар аударды. Д.М. Гвишиани, А.И. Пригожин, А.А. Радугин, К.А.
Радугин, В.В. Щербиннің зерттеулері арқасында әлеуметтану ғылымының осы
саласында бірқатар өзекті проблемалар дайындалды.
Соңғы онжылдықта В.И. Башмаков, К.А. Кравченко, В.Р. Веснин және т.б.
ғалымдар әлеуметтік институттар мен әлеуметтік ұйымдарды теориялық-
қолданбалы аспектілер тұрғысынан зерттеуде зор үлес қосты.
Қамқоршылық кеңесінің негізгі қызметі мемлекет пен азаматтық қоғамның
өзара әрекеттесуінен тұратындықтан, аталған институттардың өзара қарым-
қатынасы проблемасын зерттеу жөніндегі Т. Голенкова,
И.Б. Левин, К. Гаджиев, А. Кочетков, К.Г. Габдулина, Н.Ж. Асылов, Ш.Е.
Джаманбалаева, З.Ж. Жаназарова, Г.С. Әбдірайымова, Н.М. Кудро, Ж.А.
Нұрбекова, М.С. Садырова және т.б. жұмыстары қарастырылған.
Ғылыми дерекнамалардың жеке тобын қамқоршылық кеңестерін құру мен
қызмет ету проблемасына арналған басылымдар құрайды.
XIX және XX ғасырлардағы қоғам қайраткерлерінің, сондай-ақ қазіргі
ғалымдарыдың еңбектерінде қамқоршылық кеңестері қызметінің түрлі
аспектілері қарастырылған.
Мысалы, революцияға дейінгі Қазақстанда қайырымдылық ұйымдары
проблемаларына қатысты зерттеулер жүргізілді (Ы. Алтынсарин, М. Жұмабаев,
А. Байтұрсынов және т.б.), оларда халықтың ең мұқтаж тобына, жетімдерге,
ауылдағы панасыз қарияларға материалдық көмек пен қолдаудың өзге түрлерін
көрсетуге бағытталған мемлекеттік ұйымдар мен жеке адамдардың (соның
ішінде қамқоршылық кеңестер түріндегі де) түрлі қызметі қамтылды.
Заманауи шет елдік кәсіптік мектепте білім беруді басқарудың
демократиялық органдарының, оның ішінде қамқоршылық кеңестерінің
қызметі А.М. Новиков, С.П. Титович, Ю.С. Алферов, С.Т. Керрдің еңбектерінде
15
