Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

6 
Тарау
 
ЖЕЛІЛІК БАҒДАРЛАМАЛЫҚ 
ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ. ҚЫЗМЕТ 
ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ
 
 
«
ТҰТЫНУШЫ СЕРВЕР» КӨПДЕҢГЕЙЛІ 
СӘУЛЕТІ 
 
Ақпараттық  жүйенің  бөлігі  болып  табылатын  компьютерлер 
мен  бағдарламалар,  әдетте,  тең  емес.  Олардың  кейбіреулері  өздерінің 
ресурстары  (файлдық  жүйе,  процессор,  принтер,  дерекқор  және  т.б.), 
басқалары  осы  ресурстарға  қол  жеткізе  алады.  Кез  келген  ресурсты 
басқаратын  компьютерге  немесе бағдарлама,  ресурс  сервер  (және  т.б. 
«файл  сервер»,  дерекқор  сервері,  компьютер  сервер,)  деп  аталады. 
Ресурстың  клиенті  мен  сервері  сол  компьютер  жүйесінде  және  желі 
арқылы қосылған түрлі компьютерлерде орналаса алады. 
«
Тұтынушы-сервер» (тұтынушы-сервер) - компьютерді немесе 
желіні сәулет тапсырмаларын немесе желілік жүктемені клиенттер деп 
аталады,  қызмет  көрсетушілер  арасында  бөлінетін  серверлер  деп 
аталатын және клиенттерге қызмет көрсету болып табылады. 
Кез  келген  соңғы  құрылғы  тұтынушы  немесе  сервер  ретінде 
әрекет  ете  алады.  Сервер  тұтынушыға  кейбір  қызметтер  немесе 
ресурстар ұсынады. Тұтынушы желі туралы ақпаратты сұрайтын нысан 
болып  табылады.  Әдетте,  бұл  серверден  ақпаратты  сұрайтын  дербес 
компьютер немесе жұмыс бекеті болып табылады. 
Тұтынушы  пен  сервер  арасындағы  айырмашылықты  және 
олардың қандай бағдарламалық жасақтамаға орнатылғанын және оны 
қалай теңшегенін түсіну маңызды. Егер сіз үй компьютерін алып, оған 
Apach
e  веб-сервер  қолданбасын  салсаңыз,  мысалы,  ол  компьютер 
сервер  ретінде  әрекет  етеді  деп  айтуға  болады.  Үлкен  IBM  серверін 
алсаңыз, оған MSWindows қойыңыз және веб-браузерді қолдансаңыз, 
онда бұл жабдық клиенттік құрылғы ретінде пайдаланылған деп айтуға 
болады. Осылайша, клиент арасындағы айырмашылық 
 
 
                                                                                            
1 0 2
 

және  сервер  OSI  моделінің  қолданбалы  деңгейінде;  осы  модельдің 
төменгі  деңгейлері  тұрғысынан  олардың  арасындағы  айырмашылық 
жоқ. 
Көптеген  серверлер  сол  хостта  жұмыс  істей  алады.  Кішігірім 
ұйымдарда жиі бір мезгілде жұмыс істейтін бірыңғай физикалық сервер 
бар, мысалы, веб-сервер, пошта сервері, файлдық сервер және т.б. Бұл 
серверлердің әрқайсысы өз клиенттеріне қосыла алады. 
Тұтынушы-сервердің сәулетін қолданудың артықшылықтары анық:
 
■ 
тұтынушы бағдарламалары бойынша сервер кодын қайталамау;
 
■ 
барлық  есептеулер  серверде  орындалғандықтан,  тұтынушы 
орнатылатын компьютерге қойылатын талаптар азаяды;
 
■ 
барлық деректер әдетте көптеген тұтынушылардан әлдеқайда жақсы 
қорғалған  серверде  сақталады.  Серверде  тек  қана  қол  жетімділік 
қатынасы бар тұтынушыларға деректерге рұқсат беру үшін рұқсатты 
басқаруды қамтамасыз ету оңайырақ болып келеді.
 
Кемшіліктердің  ішінде  жұмыс  істемейтіндігіне  назар  аударуға 
болады. 
Сервер бүкіл компьютер желісінде жұмыс істемейді. Сервер тиімді 
емес сервері барлық тұтынушыларға қызмет көрсету үшін жеткіліксіз 
болатын сервер, сондай-ақ жөндеу, алдын-алу және т.б. болатын сервер 
болып саналады. Сонымен қатар, осы жүйенің жұмысын қамтамасыз ету 
үшін бөлек маман - жүйелік әкімші қажет. 
Көптеген  деңгейдегі  сәулет    «тұтынушы-сервер»  деп  аталатын  - 
деректерді  өңдеу  функциясы  бір  немесе  бірнеше  жеке  серверлерде 
көрсетілетін «тұтынушы-сервер» сәулетінің бір түрі. Бұл серверлер мен 
тұтынушылардың  мүмкіндіктерін  тиімді  пайдалану  үшін  деректерді 
сақтау, өңдеу және ұсыну функцияларын бөлуге мүмкіндік береді. Атап 
айтқанда,  іс  клиент  сервер  қосымшалары  арқылы  дерекқор  серверіне 
сұрау етеді, онда үш-деңгейлі сәулет болып табылады.
 
Үшдеңгейлі, немесе үшбөлімді, сәулет — тұтынушының қосымшасы 
(әдетте  жұқа  тұтынушы  деп  аталады),  қосылған  қосымшалар  сервері 
және  бағдарлама  сервері  жұмыс  істейтін  дерекқор  сервері:  үш 
компонентті  қабылдайтын  бағдарламалық  жасақтама  пакетінің 
сәулеттік үлгісі. 
Үш  деңгейлі  тұтынушы-сервер  сәулетінің  механизмдері  осы 
оқулықтың екінші бөлімінде толығырақ сипатталады.
 
1 0 3
 

6.2.
 
ЖЕЛІЛІК ҚЫЗМЕТ ПЕН ЖЕЛІЛІК ҚЫЗМЕТ 
КӨРСЕТУ 
 
Функционалдық 
тұрғыдан 
алғанда, 
компьютерлік 
желі 
пайдаланушыға  белгілі  бір  қызметтер  жиынтығын  ұсынатын  желілік 
қызметтер  жиынтығы  ретінде  қарастырылады,  мысалы,  аппараттық 
немесе  бағдарламалық  жасақтамаға  қол  жеткізу  немесе  басқа  желі 
түйінінің ақпараттық ресурстары болып табылады. 
 
Қызмет — бұл белгілі бір қызметтер жиынтығын іске асыратын желі 
компоненті.
 
Желілік  қызмет  көрсету  —  Бұл  қызмет  тұтынушысы  (мысалы, 
пайдаланушы)  және  қызмет  провайдері  (қызмет  көрсету)  арасындағы 
интерфейс).
 
Желілік қызметке қатысты:
 
■ 
деректерді сақтау;
 
■ 
ақпарат іздеу;
 
■ 
пошталық қызметтер (электронды поштп);
 
■ 
желідегі өзектер арасындағы деректерді беру; 
 
■ 
қолданбалы процестер арасындағы өзара іс-қимыл сессияларын 
ұйымдастыру.
 
Желілік 
қызметтерді 
тұтынушылар 
- 
пайдаланушылар, 
бағдарламалар,  операциялық  жүйелер,  функционалдық  блоктары, 
есептеу  үдерістері  және  т.б.  Желілік  қызметтерді  жеткізуші  -  бұл 
қызметтерді  немесе  қызметтер  жиынтығын  сататын  желі  қызметі. 
Мысалы,  қызмет  жеткізушілері  жергілікті  және  қашықтағы  ресурстар 
мен қызметтерді жалпы қолжетімділік пен пайдалануды қамтамасыз ету 
құралы болып табылады. 
Жабдықтарға, бағдарламалық жасақтамаларға және деректерге қол 
жеткізуден басқа, желі қызметтері басқа да нақты міндеттерді шешеді, 
мысалы,  таратылған  деректерді  өңдеуге  қатысты  тапсырмалар.  Бұл 
тапсырмалар  деректердің  бірнеше  көшірмелерін  синхрондауды,  түрлі 
түйіндерде  (репликалау  қызметі)  немесе  бір  тапсырманы  орындауды 
ұйымның 
желісінің 
бірнеше 
машиналарында 
(қашықтағы 
процедураларға  қоңырау  шалу  қызметі)  қатарлас  қамтамасыз  етуді 
қамтиды. 
Желілік қызметтің қызмет көрсету бөлімі осы желі қызметі қосылған 
желі  ресурстарына  қол  жеткізу  немесе  оған  қол  жеткізу  туралы 
сервистің  клиенттік  бөлігінен  алынған  сұраныстарды  өңдеуді  және 
орындауды  жүзеге  асырады.  Әдетте,  желілік  операциялық  жүйе 
компьютерлік  желінің  стандартты  функцияларын  қамтамасыз  ететін 
базалық  желілік  қызметтердің  қызметтерін  ұсынады.  Қосымша 
қызметтерді  жүйелік  желілік  бағдарламалар  немесе  амалдық  жүйе 
арқылы іске қосылатын утилиталар арқылы жүзеге асырылатын желілік 
қызметтер қамтамасыз ете алады. 
 
  
   
  
 
 
   
  
 
 
1 0 4