255
Призманың
A'B'C'D'E'F'
табанынан
F'B'
диагоналінің
қандай
диагональдармен қиылысатынын кӛреміз, демек,
FBB'F' AEE'A'=KL, FBB'F'
ADD'A'=MN, FBB'F' ACC'A'=PR. Ал, призманың бҥйір жақтарымен қиылысу
тҥзуіне
келетін болсақ, олар
FF' және
BB' екені анық.
БАСТАУЫШ СЫНЫПТЫҢ МАТЕМАТИКА САБАҚТАРЫНДА
ҦЛТТЫҚ ЖӘНЕ ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАРДЫҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ
Туяахан Б., Қожабаев Қ.Ғ.
Кӛкшетау қ., Ш.Уәлиханов атындағы Кӛкшетау мемлекеттік университеті
Бҥгінгі
кҥннің ӛзекті мәселесі адам ресурстарын арттырудың
ҧстанымдарын, шығармашылық ойлауды қалыптастырудың теориясын
басшылыққа ала отырып әлемдік бәсекелестікке лайықты жаңа тҧлғаны субъект
ретінде тәрбиелеу болып отыр. «Субъектілік» ҧғымының мазмҧны оқытудың
жҥйесіне жаңа кӛзқараспен қарауды талап етеді. Әсіресе бастауыш мектепте
оқытудың тиімділігін арттырудың бір жолы дидактикалық ойындар екені
белгілі.
Дидактикалық ойындарға сабақ материалын тереңдетуге және бекітуге
арналған ойындар жатады. Оқушылар дидактикалық ойын кезінде сабақ
мазмҧнындағы оқиғаны әңгімелейді, сабақ барысында оқушының белсенділігі
сҧрақ - жауап, әңгімелеу, ӛздерінің ойларын жеткізе білу кезінде кӛрінеді.
Тәжірибеден байқағанымыз дидактикалық ойындарда баланың сӛйлеу, ойлау,
есте сақтау қабілеті дамиды.
Математикадан оқу - тәрбие процесінің сапасын арттыруда қазақ
этнопедагогикасының мҥмкіндіктері де кӛп.
Бастауыш сынып мҧғалімдерінің математиканы оқытуға кәсіби
даярлығын жетілдірудің бір жолы олардың математиканы оқытуда халықтық
тәжірибені тиімді пайдалана білуі болып табылады. Ӛйткені халықтың ҧрпақ
тәрбиелеудегі
сан
ғасырлық
тәжірибесінде
мектеп
практикасында
математиканы оқытуда пайдалануға болатын материал баршылық (қазақ
халқының ауызша есептері, ауызекі шығармашылық ҥлгілері, қазақтың
байырғы ӛлшемдері т.б.). Бҧл материалдар бастауыш сынып оқушыларына
математиканы оқытудың қҧралы бола алады, себебі, олар біріншіден,
оқушылардың математикалық білім, біліктілік, дағдысын қалыптастырады,
екіншіден, логикалық ойлау қабілетін дамытып, ақыл - ой ҧшқырлығына,
шапшандығына баулиды; ҥшіншіден, халқымыздың тҧрмыс-тіршілігінен
мағлҧмат беріп, ата салт - дәстҥріне аялы кӛз - қарасты қалыптастырады;
тӛртіншіден, әрбір оқушы осы ата дәстҥрі мен әдет-ғҧрпы арқылы жалпы
адамзаттық әлемге аяқ басып, ӛз халқының игілігін басқа халықтарға жақын да
тҥсінікті ете алуға мҥмкіндік алады; бесіншіден, оқушыда ҧлттық сананы,
адамгершілік ізгі қасиеттерді, отансҥйгіштікті дамытуға ықпалын тигізеді. Бҧл
256
материалдарды бастауыш сыныптарда математиканы оқытудың әртҥрлі
формаларында - сабақтарда, математикалық ҥйірмелерде, математикалық
кештерде т. б. пайдаланудың мәні зор. Оқушының оқу
— танымдық іс -
әрекетін оқытудың әртҥрлі қҧралдармен (ойындар, жҧмбақтар, т.с.с.)
белсенділу арқылы нақты нәтижеге қол жеткізуге болатындығы педагогика
ғылымында әлдеқашан дәлелдеген болатын.
Ауызекі поэтикалық шығармашылықтың ӛте бай ҥлгілерінің бірі -
ойындар мен ойын - ӛлеңдері бастауыш сынып оқушыларына математиканы
оқытуда маңызды орын алады. Оларды математиканы оқыту процесінде
қолданғанда, ойын процесі мен оқу процесінің бір-бірінен ажырамағаны жӛн.
Оқушы ойын іс - әрекеті ҥстінде қандай да білімді игеріп жатқанын, ал оқу
процесінде қалай ойынға араласып кеткенін аңғармауы шарт. Сонда ғана
мҧғалім халық ойындарын оқу іс-әрекетімен байланыстыра
алғандығын
байқатады және оқушыларда пәндік білім, біліктілік, дағдының қалыптасуына
мҥмкіндік тудырады.
Ҧлттық ойындарды пайдалануда мҧғалімге мынадай талаптар қойылады:
- Ойынның сабақтың немесе сыныптан тыс жҧмыстың әрбір кезеңіндегі
орны мен мақсатын, міндеттерін нақты анықтау;
- Олардың қолданудың теориясы мен практикасын жетік игеру;
- Ойынға қажетті материалдардың жиынтығын алдын ала дайындау [1] .
Математиканы оқытудың әдістемелік қҧралы бола алатын жҧмбақтарды
былай топтауға болады: қандай да бір заттың немесе қҧбылыстың сандық
сипаттамасын тҧспалдайтын жҧмбақтар; зат немесе қҧбылыс бӛлшектерінің,
жаратылыс иелері мҥшелерінің сандық мәнін тҧспалдайтын жҧмбақтар.
Математикалық
мазмҧндағы
жҧмбақтардың
педагогикалық
мҥмкіндіктері; оқушыға заттың немесе қҧбылыстың сандық сипаттамасын және
мәнін тҥсінуге, кӛре білуге септігін тигізеді, олардың ой-ӛрісін, білім қорын
кеңейтеді, ақыл-есін, қиялын дамытады, ойын шынықтырып, ойлауға
жаттықтырады, зейін мен ынта - ықыласын арттырады, дҥниетанымдық
кӛзқарасы мен эстетикалық талғамын қалыптастырады.
Ауызекі халық шығармашылығында мақал - мәтелдер елеулі орын алады.
Халық мақал - мәтелдерін зерттей отырып, қазақтардың математикалық білімге
деген талаптарын тҧжырымдауға болады. Мәселен, " Есеп, есеп білмеген есек ",
"Есепсіз дҥние жоқ", "Есебін тапқан екі асар", "Саны бардың мәні бар" деп
халық даналығы жас жеткіншектерді сан ілімін меңгеріп, оны ҥйренуге, оған
ҥлкен жауапкершілікпен қарап, есептің ӛмірдегі мәнін дҧрыс тҥсінуге
шақырады.
Қазақ халқының ауызша есептері бастауыш сыныпта математиканы
оқытудың қажетті, әрі мазмҧнды қҧралы болып табылады.
Ауызша есептер аса қарапайымдылығымен, логикалық шымырлығымен,
математикалық ойды ӛмірмен байланыстыру шеберлігімен ерекшеленіп
тҧрады. Мысалы: мазмҧны жаттап алуға жеңіл, балалардың есінде кӛпке дейін
сақталатын бірнеше санамақтарға тоқталайық:
Тҥйе, бота
мен басқан,
