«ШОҚан оқулары 19» Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

15
 
 
Ретсіз ауысып жататын кӛптеген дауыстардың араласуын және де оны шу 
деп  айтады.  Шу–бҧл  дыбыстық  қозғалыс  болып,  қоршаған  ортаға  тигізер 
ешқандай  да  пайдасы  жоқ.  Шу  қысқа  және  де  ҧзақ  болып  екі  топқа  бӛлінеді. 
Қысқа шуға тарсылды, гҥрсілді деген сияқты дыбыстарды айтатын болсақ, ҧзақ 
мерзімді шуға трактордың немесе машинаның гуілдісі, баланың жы-лағандағы 
айқайы,  музыканың  дауысын  айтуға  болады.  Бҧлардың  барлығы  жасанды 
тҥрдегі  шу  болса,  табиғи  шуға  мысал  ретінде  желдің,  кӛктің  дауы-сын  айтуға 
болады.  
Дыбыс  бір  уақыттың  ӛзінде  сигнал  және  шуда  бола  алады.  Мысалы 
машинаның айғайлаған сигналы жҥргізушінің ӛзіне сигнал болса, тӛңірегіне шу 
болып  табылады.  Бҧл  шулар  технологияның  ӛскен  ғасырында  пайда  болып 
отырған  жоқ.  Ол  ежелден  келе  жатқан  процесс.  Мысалы,  Ежелгі  Рим-діктер 
тҥннің  ішінде  жҥрген  арбаның  дауысына  наразылық  білдіріп,  ҧйықтат-пады 
деген екен.  
Ал біздің заманымыздан бҧрынғы 50-жылдары ӛмір сҥрген Юлий Цезерь 
тҥнгі кезі арбаның кӛшеде жҥруіне тиым салған екен.XVI  ғасырда ӛмір сҥрген 
Ҧлыбританияның  коралевасы  Елизаветта  І  тҥнгі  кезі  айқайла-суды,  дауыстап 
кҥлуді, отбасылық айқайды рҧқсат етпеген екен. Ол тек қана қазіргі кҥндері шу 
адамға негізгі жауының бірі болып отыр.   
 
Әдебиеттер: 
 
1. «Звуки вокруг нас» 1997 г. Москва. «Просвешение». 
2. «Воздействие звуков на живой организм» 1993 г. Москва. «Юниор». 
3. «Природные звуки или…» 1999 г. Санк-Петербург.  
4. Голубев  И.Р.,  Новиков  Ю.В.  «Окружающая  среда  и  ее  охрана»  М, 
«Просвещение», 1985 жыл. 
5. Р.Башарҧлы,  Д.Қазақбаева,  У.Тоқбергенова,  Н.Бекбасар  «Физика.  9 
сынып», Алматы «Мектеп» баспасы, 2005 жыл.  
6. Интернет қорынан мәліметтер. 
 
 
 
ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ  
ӚЗІНДІК ЖҦМЫСЫН ҦЙЫМДАСТЫРУ  
 
Асқарова Г.Ш., Тҧрсыматова О.И., Маханова Г.М. 
Қызылорда қ., Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті 
gulzat70@mail.ru
 
 
Қазіргі  заманда  қоғамға  ӛз  бетімен  жҧмыс  атқарып,  еркін  де  кеңінен 
ойлай  алатын,  ӛздігінен  алдына  мақсат  қоятын  және  оған жетудің  әдіс-тәсілін 
шығармашылықпен  анықтай  отырып,  оны  ӛзінің  қызметінде  қолдана  білетін 
кәсіби-маман,  турасын  айтқанда  тҧлға  керек.  Мҧндай  тҧлғаның  қалыптасуына 

16
 
 
ӛздігінен білім алу, ӛзін-ӛзі тәрбиелеу және жетілдіру ҥдерісіне бағытталған іс-
әрекеттердің кӛмегі орасан зор [1, 2]. 
Білім  беру  барысында  білім  алушылардың  ӛздігінен  білім  алуын 
ҧйымдастыру ӛзіндік жҧмыспен тығыз байланысты. Білім алушылардың ӛзіндік 
жҧмыстарын  ҧйымдастыру  кӛптеген,  атап  айтқанда  Ястребова  Е.Б.,  Ерецский 
М.И.,  Гарунов  М.Г.,  Блохина  Р.А.,  Сабодашев  В.П.,  Вербицкий  А.  және  т.б. 
ғалымдардың  еңбектерінде  зерттеледі.  Бҧл  зерттеулерде  білім  алушылардың 
теориялық  және  практикалық  білімдерді  саналы  тҥрде  игеріп,  ӛз  бетінше 
жасаған  ізденісіне  сҥйеніп,  қызмет  жасауға  тәрбиеленуіне  басымдық  беріледі. 
Сонымен бірге білім алушылардың дайын теориялық біліммен қаруланып қана 
қоймай,  іс  жҥзінде  анағҧрлым  қажетті  білімді  іздеп  табуға,  яғни  ӛз  бетінше 
оқып,  ізденуге,  білуге  және  ҥйренуге  талпынатын  тҧстары  ерекше  атап 
кӛрсетіледі [1]. 
Білім  алушының  ӛзіндік  жҧмысының  (БАӚЖ)  басқа  білімдерден 
ерекшелігі білім алушы алдына мақсат қояды, сол мақсатқа жету ҥшін тҥрлі іс-
әрекет,  қимылдарға  барады,  тапсырманы  орындау  ҥшін  ізденеді,  нәтижесінде 
шығармашылық  ізденіске  бейімделеді  және  дағды  қалыптастырып,  іскерлігін 
дамытады [2]. 
Білім алушылардың ӛзіндік жҧмыстарын ҧйымдастыру барысында пәннің 
ерекшелігін  ескеру  және  білім  алушылардың  дайындық  деңгейін  есепке  алу 
маңызды. Бҧл оқытушының білім беру ісіндегі алға қойған мақсатына жетуінің 
басты қҧралы десе артық болмас.   
Білім  алушылардың  ӛзіндік  жҧмыстарын  сабақтың  дәріс,  практика 
(семинар) не зертханалық тҥрлеріне қарай әр тҥрлі деңгейде тапсырмалар беру 
арқылы  ҥнемі  ҧйымдастырып  отыруға  болады,  1-сурет.  Бҧл  оқытушының 
ізденімпаздығы  мен  шеберлігіне,  еңбекқорлығы  мен  білім  берудің  тҥрлі 
қолжетімді  әдіс-тәсілдерін  қолдануына  және  оқытушының  білім  алушының 
алдындағы жауапкершілігіне байланысты мәселе.  
 Қазіргі  таңда  сабақтың  қай  тҥрі  (дәріс,  практика/семинар,  зертханалық) 
болмасын  оқытудың  интербелсенді  әдісін  пайдалану  тиімді,  яғни 
«интербелсенді» әдіс дегеніміз оқытушы мен білім алушының, білім алушы мен 
білім алушының арасында ӛзара тығыз «диалог қҧру» [3].  
Дәріс  сабақтарын  интербелсенді  әдіспен  жҥргізу  кезінде  білім 
алушыларға тақырыпқа сәйкес алдын ала сҧрақтарға жауап табу немесе негізгі 
тҥсініктер  мен  терминдердің  анықтамаларын  жазу  сияқты  тапсырма 
ҧсынылады.  Бҧл  білім  алушы  ҥшін  ӛзіндік  жҧмыстың  бір  тҥрі.  Мҧндай 
тапсырманы  «қалдық»  білімді  тексеру  мақсатында  алғашқы  дәріс  сабағында 
беріп,  білім  алушының  деңгейін  анықтауға  болады.  Мәселен,  физика  пәнінен 
«Механиканың кинематикалық негіздері» тақырыбындағы дәріс бойынша білім 
алушылардың  белсенділігін  арттыру  және  ӛз  бетінше  ізденуі  ҥшін  келесі 
тҥрдегі сҧрақтар беріледі: 
1. Материялық нҥкте дегеніміз не?  
2. Механикалық қозғалыс дегеніміз не? 
3. Траектория дегеніміз не? 

17
 
 
4. Тҥзу сызықты қозғалысқа анықтама беру. 
5.  Тҥзу  сызықты  қозғалысты  сипаттайтын  физикалық  шамаларға 
анықтама беру. 
6. Тҥзу сызықты қозғалысқа мысалдар келтіру. 
7. Қисық сызықты қозғалысқа анықтама беру. 
8.  Қисық  сызықты  қозғалысты  сипаттайтын  физикалық  шамаларға 
анықтама беру.    
9. Қисық сызықты қозғалысқа мысалдар келтіру. 
10.  Тҥзу  сызықты  және  қисық  сызықты  қозғалысты  сипаттайтын 
физикалық шамалар арасындағы байланыстарды кӛрсету.  
Білім  алушының  ӛзіндік  жҧмысының  бір  тҥрі  ретінде,  мектеп  курсы 
бойынша  «қалдық»  білімді  тексеруге  негізделген,  физикалық  диктант 
қарастырылады.  Дәл  осындай  мәтіндегі  диктантты  курс  соңында  қайталап,  
нәтижелерді  салыстыру  арқылы  әр  білім  алушының  меңгерген  білімін 
анықтауға  болады.  Диктант  тақырыбы  пәннің  және  тақырыптың  ерекшелігіне 
қарай таңдалады. Мысал ретінде физика курсынан алғашқы тақырып бойынша 
келесі сҧрақтар арқылы физикалық диктант алынады:  
1. Механика нені зерттейді?  
2. Механикалық қозғалыс. 
3. Тҥзу сызықты қозғалыс.  
4. Қисық сызықты қозғалыс. 
5. Кинематика нені зерттейді?  
6. Санақ жҥйесі неден қҧралады? 
7. Траектория дегеніміз не? 
8. Материалық нҥкте. 
9. Жҥрілген жол.  
10. Орын ауыстыру. 
11. Радиус-вектор. 
12. Орташа жылдамдық (анықтамасы, формуласы, ӛлшем бірлігі). 
13. Лездік жылдамдық (анықтамасы, формуласы, ӛлшем бірлігі).  
Диктантқа арналған ӛзіндік жҧмысты тақырып бойынша бірнеше нҧсқада 
қҧрастыруға болады.  
Дәріс  тақырыбы  бойынша  білім  алушыларға  топтық  не  жҧппен 
орындайтын  тапсырма  беру  ӛзіндік  жҧмыстың  ішіндегі  қызығушылық 
туғызатын  тҥрінің  бірі  саналады.  Топпен  не  жҧппен  орындайтын  тапсырма 
ретінде  ассоциограмма  қҧруды  ҧсыну  білім  алушылардың  белсенділігін 
арттырады.   
Ассоциограмма  –  бҧл  оқып-зерттелетін  пәнмен,  қҧбылыспен  және 
тҥсінікпен  байланысты  ассоциацияның  графикпен  және  мәтінмен  берілген 
кескіні. Ассоциограмма білім алушылардың ӛз бетінше ізденуі ҥшін аса тиімді 
әдіс болып табылады.          
Дәріс  материалдарында  кездесетін  тҥсініктер  мен  терминдердің  кестесін 
немесе  глоссарий  қҧруды  тапсыру  білім  алушылардың  ӛз  бетінше  ізденуіне 
мҥмкіндік береді. Мысалы, «Тҥзу сызықты және қисық сызықты қозғалыстарды