19
әдіс сабақтың мақсатын анықтауды, осы мақсаттарға байланысты
оқытудың мазмұнын, әдістері мен құралдарын сұрыптап ала білуді,
сабақтың тиімділігін бағалауды кӛздейді. Жүйелілік әдіс мұғалімнің
бағдарлама бойынша бірнеше сабақты жоспарлап, дайындалуына
мүмкіндік береді, әр сабақтың ӛзіндік ерекшеліктері мен мақсаттары,
мазмұны, оқыту әдістері жағынан, оқушылардың танымдық әрекетінің
сипаты жағынан ӛзара байланыстылығы сақталады.
Қазақ тілін оқытудың мақсаттары мен міндеттері Қазақ тілі
оқыту мақсаттары үш топқа біріктіріледі. 1. Білім беру мақсаттары:
оқушыларға ана тілі туралы ғылымның негіздерін беру; тілдің қоғам
ӛміріндегі маңызын аша кӛрсетіп, оны меңгерудің ӛндірісте, қоғам
ӛмірінде аса қажетті екендігін түсіндіру; оқушының ана тілінен жақсы
білім алуына мүмкіндік туғызу; тілдің қатынас құралы екендігіне кӛздерін
жеткізу; түрлі әдіс-тәсілдер арқылы оқушылардың ауызша, жазбаша
тілдерін дамытып, онымен қаруландыру; оқушылар¬дың тіл мәдениетін
қалыптастыру; ӛздігінен сӛйлей, жаза білуге жол ашу.2. Тәрбиелік
мақсаттар: оқушылардың тілдік құбылысқа кӛзқа-расын қалыптастыру;
тілдің адам қоғамымен бірге жасасып, ӛмір сүретінін, қоғам үшін қажетті
қарым-қатынас құралы болатындығын түсіндіру; тілдің жан-жақты
дамуына жасалып отырған жағдай қазақ тіліне мемлекеттік дәреже беру
актісімен дәлелденіп, оқушылардың сенімін арттыру, кӛздерін жеткізу;
оқушылардың салт-дәстүр
сезімдерін қалыптастыру, қазақ
тілі
сабақтарында еңбек тәрбиесін уағыздап, еңбек ардагерлері жайындағы
мағлұматтар арқылы еңбекке баулу. 3. Оқушылардың танымдық
қабілеттерін дамыту: ана тіліне деген қызығушылықты арттыру;
оқушылардың байқағыштық, елес-болжамдық, ес, ойлау, сӛйлеу
қабілеттерінің дамуына жол ашу; оқушылардың тілдік проблеманы ӛздері
шеше алатындай дәрежеде үйрету; тіл фактілеріне, құбылыстарына жан-
жақты, жинақты түрде қарау қабілетін, ӛз бетімен тіл фактілерін талдау
іскерлігін қалыптастыру. Қазақ тілі пәнінің міндеттері: 1) Толық сауатты
адамдар даярлау; 2) оқушылардың творчестволық күштерін, танымдық
қабілетін, ӛздігінен жұмыс істеу дағдыларын дамыту. Қазақ тілі және
пәнаралық байланыс. Қазақ тілі мен басқа пәндер арасында, әсіресе,
әдебиет, орыс және шетел тілі пәндерінің арасында, сондай-ақ тарих,
география т.б. пәндері арасында тығыз байланыс болады. Бұл байланыс
кӛбінесе тіл ұстарту мақсатында жұмсалады. Ӛйткені бағдарламада тіл
ұстарту жұмысы тіл мен әдебиет пәндеріне ортақ. Бұл ортақтық мектепте
бүкіл оқу мерзімі уақытында тіл ұстарту жұмысының жүйесін жасауға,
оқушылардың сӛздік қорын байытуға, олардың сӛйлеуіндегі қателерді
20
түзетуге мүмкіндік береді. Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында мәнерлеп
оқу кезінде оқушылар жіберген қателерді үнемі түзетіп отыруға (дауыс
ырғағын дұрыс қоя білу т. б.) жол ашылады.
Әдебиетті оқыту - ғылым
Әдебиетті оқыту әдістемесі - кӛне ғылымдардың бірі. Әдебиет пен
әдебиетті оқыту ғылымы және пәні уақыт идеясымен байып, ӛзгеріп, түлеп
отырады. Әдебиетті ғылым ретінде оқыту әдістемесі оқытудың теориясы
мен жалпы принциптерін негіздейтін дидактика, әдебиет тарихы,
теориясы, методологиясын қарастыратын әдебиеттану, тарих, тіл, музыка,
бейнелеу ӛнерімен тығыз байланысты. Психологиямен әдебиетті оқыту
әдістемесі екі аспектіде тоғасады.
Қазан тӛңкерісіне дейін қазақ даласында үш түрлі мектеп қатар ӛмір
сүрді. Олар: Жадит мектебі, медресе, Ы.Алтынсарин мектебі. Ыбырай
Алтынсарин мектебі демократиялық оқу-ағарту жүйесінен туған халық
мектебі саналды. Ұлы ағартушының мектептері халық ағарту ісіндегі зор
тарихи жаңалық болды. Оқу жүйесіне Ы.Алтынсарин енгізген жаңалықтың
тарихи маңызы зор. Ыбырайдың педагогикалық кӛзқарасы орыс халқының
прогресшіл
педагогтары
КД.Ушинский,
Н.А.Корф,
Л.Н.Толстой,
В.В.Водовозов, В.Я.Стоюнин тәжірибелерімен тығыз байланысты.
XIX ғасырдың екінші жартысында (Шоқан, Абай), XX ғасырдың
басында жасаған қазақтың демократ-ағартушыларының (Шәкәрім,
С.Кӛбеев, Е.Ӛтетілеуов, С.Торайғыров, АБайтұрсынов, М.Дулатов,
Ж.Аймауытов т.б.) ескілік қалдықтармен күресі, жастарды оқуға, ӛнерге,
жаңа ӛмір орнатуға, мәдениетке үндеудегі еңбектері ерен.
Әдебиеттік оқу, тарихи курс бағдарламалары мен оқулықтарын
жасауда С.Сейфуллин, М.Әуезов, С.Мұқанов, Қ.Жұмалиев, М.Ғабдуллин,
С.Қирабаев т.б. еңбектерін ерекше атауға болады. Сондай – ақ, қазақ
әдебиетін оқыту әдістемесінің негізін қалап, дамытуда Ә.Қоңыратбаев пен
А Кӛшімбаевтың алатын орны да айрықша.
Мектеп реформасының талаптарына орай қазақ әдебиетін оқыту
әдістемесі алдында тұрған актуальды мәселелер кӛп.
1970 - жылдан мектепте әдебиет тарихы, әдебиет сыны мен
теориясының оқытылуы жүйелі жүзеге асырылып келеді. Педагогикалық
озат тәжірибе, оның халыққа таралуы, насихатталуы қолға алынып, қазақ
әдебиетін оқыту әдістемесін жетілдіруге байланысты зерттеу жұмыстары
қарқынды жүре бастады. Бұл істе "Қазақ мектебі", "Қазақ тілі мен
әдебиеті", "Білім" журналдары, "Қазақстан мұғалімі" газетінің ролі зор.
Қазіргі кезеңде қазақ тілі мен әдебиетін оқытуға арналған ғылыми-
методологиялық республикалық конференциялар мен педагогикалық
оқулар ӛткізіліп отырады. Жаңа оқу бағдарламасына кӛшуге сай
ӛткізілетін курс, семинарлардың маңызы да зор. Қазақ тілі мен әдебиеті
пәндерін тереңдете оқытатын арнаулы мектептер, гимназия, лицей, атаулы
мектептердің ашылып, нәтижелі жұмыс істеп келеді.
